Tổng quan nghiên cứu

Trợ giúp xã hội (TGXH) là một chính sách quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, nhằm hỗ trợ những người dân gặp khó khăn, rủi ro trong cuộc sống. Tại Việt Nam, TGXH chiếm hơn 20% dân số, đặc biệt tại các tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai như Hà Tĩnh. Tỉnh này hàng năm phải chi hàng trăm triệu đồng để thực hiện các chính sách trợ giúp, như trong 6 tháng đầu năm 2023, tỉnh đã trao khoảng 218.554 suất quà cho các hộ nghèo, người cao tuổi, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn với tổng kinh phí hơn 79 tỷ đồng. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích pháp luật về TGXH và thực tiễn thực hiện tại tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2021 đến nay, nhằm đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo công bằng xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết an sinh xã hội và lý thuyết pháp luật trợ giúp xã hội. Lý thuyết an sinh xã hội nhấn mạnh vai trò của TGXH như một “lưới an toàn” bảo vệ người dân khỏi rủi ro và duy trì mức sống tối thiểu. Lý thuyết pháp luật trợ giúp xã hội tập trung vào các nguyên tắc điều chỉnh như công bằng, kịp thời, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng. Các khái niệm chính bao gồm: đối tượng TGXH, chế độ trợ cấp xã hội thường xuyên và khẩn cấp, quản lý nhà nước về TGXH, và nguồn kinh phí thực hiện TGXH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp và chứng minh để làm rõ các vấn đề lý luận về pháp luật TGXH. Phương pháp thống kê số liệu được áp dụng để tổng hợp dữ liệu thực tế về TGXH tại Hà Tĩnh từ năm 2021 đến nay, với cỡ mẫu bao gồm các báo cáo của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Hà Tĩnh và các văn bản pháp luật liên quan. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn giúp đánh giá hiệu quả thực hiện pháp luật TGXH tại địa phương. Ngoài ra, phương pháp dự báo khoa học được sử dụng để đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ 01/07/2021 đến năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phạm vi đối tượng TGXH được mở rộng: Theo Nghị định số 20/2021/NĐ-CP, phạm vi đối tượng hưởng TGXH thường xuyên tại Hà Tĩnh đã được mở rộng, bao gồm thêm người cao tuổi từ 75 đến 80 tuổi thuộc hộ nghèo, trẻ em dưới 3 tuổi thuộc hộ nghèo và người khuyết tật nặng sống tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đặc biệt khó khăn. Tỷ lệ đối tượng được hưởng trợ cấp tăng khoảng 15% so với giai đoạn trước.

  2. Mức trợ cấp xã hội được điều chỉnh tăng: Mức chuẩn TGXH áp dụng từ 01/07/2021 là 14.360.000 đồng/tháng, tăng so với các quy định trước đó. Hệ số trợ cấp được phân theo nhóm đối tượng, ví dụ trẻ em dưới 4 tuổi hưởng hệ số 2,5, người cao tuổi từ 80 tuổi trở lên hưởng hệ số 2,0. Việc điều chỉnh này giúp nâng cao đời sống vật chất cho các đối tượng thụ hưởng.

  3. Thủ tục hành chính được đơn giản hóa: Quy trình xét duyệt hồ sơ TGXH tại Hà Tĩnh được rút ngắn, với thời gian tối đa từ khi nhận hồ sơ đến quyết định trợ cấp là khoảng 20 ngày làm việc, giảm 30% so với trước đây. Điều này góp phần tăng tính kịp thời và minh bạch trong thực hiện chính sách.

  4. Nguồn kinh phí thực hiện TGXH còn hạn chế và chưa cân đối: Ngân sách nhà nước là nguồn chính đảm bảo kinh phí TGXH, tuy nhiên tại Hà Tĩnh, ngân sách địa phương còn gặp khó khăn do thiên tai liên tục, dẫn đến việc hỗ trợ khẩn cấp chưa được đáp ứng đầy đủ. Ví dụ, trong một số đợt thiên tai, nguồn kinh phí hỗ trợ chỉ đáp ứng khoảng 70% nhu cầu thực tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc mở rộng đối tượng và tăng mức trợ cấp xuất phát từ nhu cầu thực tế của người dân và sự chỉ đạo của Chính phủ nhằm đảm bảo an sinh xã hội toàn diện. Việc đơn giản hóa thủ tục hành chính phù hợp với xu hướng cải cách hành chính, giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho người dân. Tuy nhiên, hạn chế về nguồn kinh phí và sự phân bổ chưa hợp lý gây ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện, nhất là trong các tình huống khẩn cấp. So sánh với một số tỉnh khác như Lai Châu hay Hòa Bình, Hà Tĩnh có mức độ tổn thương do thiên tai cao hơn, do đó cần có cơ chế tài chính linh hoạt hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ đối tượng hưởng trợ cấp và mức kinh phí phân bổ qua các năm, cũng như bảng thống kê thời gian xử lý hồ sơ TGXH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp luật TGXH: Cần bổ sung tiêu chí xác định đối tượng TGXH, đặc biệt là nhóm lao động phi chính thức, nhằm mở rộng phạm vi trợ giúp. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp phối hợp Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

  2. Tăng cường nguồn kinh phí và cân đối ngân sách: Đề xuất tăng ngân sách địa phương cho TGXH, đồng thời xây dựng quỹ dự phòng thiên tai để hỗ trợ kịp thời. Thời gian: 3 năm. Chủ thể: UBND tỉnh Hà Tĩnh, Bộ Tài chính.

  3. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ TGXH, rút ngắn thời gian xét duyệt và nâng cao tính minh bạch. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Hà Tĩnh.

  4. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và tổ chức xã hội: Tăng cường vận động nguồn lực từ các tổ chức, cá nhân để bổ sung nguồn lực TGXH, đồng thời giám sát việc sử dụng kinh phí. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND các cấp, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan hoạch định chính sách: Giúp xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật, chính sách TGXH phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Cán bộ quản lý và thực thi TGXH tại địa phương: Nắm rõ quy trình, thủ tục và các chế độ trợ giúp để nâng cao hiệu quả công tác.

  3. Học viên, sinh viên ngành Luật và Khoa học xã hội: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật TGXH và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Hà Tĩnh.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Hiểu rõ cơ chế, chính sách để phối hợp hỗ trợ người dân khó khăn hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Pháp luật TGXH tại Việt Nam có những nguyên tắc cơ bản nào?
    Pháp luật TGXH điều chỉnh theo nguyên tắc công bằng, công khai, kịp thời, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng. Ví dụ, mọi đối tượng đủ điều kiện đều được hưởng quyền lợi không phân biệt giới tính hay dân tộc.

  2. Đối tượng nào được hưởng trợ cấp xã hội thường xuyên tại Hà Tĩnh?
    Bao gồm trẻ em dưới 16 tuổi không có nguồn nuôi dưỡng, người cao tuổi thuộc hộ nghèo, người khuyết tật nặng, trẻ em nhiễm HIV/AIDS thuộc hộ nghèo và các nhóm đặc biệt khác theo Nghị định 20/2021/NĐ-CP.

  3. Mức chuẩn trợ cấp xã hội hiện nay là bao nhiêu?
    Từ 01/07/2021, mức chuẩn TGXH là 14.360.000 đồng/tháng, với hệ số trợ cấp tùy theo nhóm đối tượng, ví dụ trẻ em dưới 4 tuổi hưởng hệ số 2,5.

  4. Thủ tục xét duyệt trợ cấp xã hội được thực hiện như thế nào?
    Người dân nộp hồ sơ tại UBND cấp xã, trong vòng 7 ngày hồ sơ được rà soát, sau đó trình UBND cấp huyện quyết định trong vòng 3 ngày làm việc, tổng thời gian không quá 20 ngày làm việc.

  5. Nguồn kinh phí TGXH được đảm bảo ra sao?
    Nguồn kinh phí chủ yếu từ ngân sách nhà nước cấp từ trung ương đến địa phương, bổ sung từ các tổ chức, cá nhân và quỹ dự phòng thiên tai. Tuy nhiên, tại Hà Tĩnh còn gặp khó khăn trong cân đối ngân sách do thiên tai thường xuyên.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về pháp luật TGXH tại tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2021 đến nay.
  • Phạm vi đối tượng và mức trợ cấp xã hội đã được mở rộng và điều chỉnh phù hợp với nhu cầu thực tế.
  • Thủ tục hành chính được cải cách nhằm nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong thực hiện TGXH.
  • Nguồn kinh phí thực hiện TGXH còn hạn chế, cần có cơ chế tài chính linh hoạt hơn để đáp ứng kịp thời các tình huống khẩn cấp.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, tăng cường nguồn lực và cải cách thủ tục nhằm nâng cao hiệu quả thực thi TGXH tại Hà Tĩnh trong giai đoạn tiếp theo.

Để tiếp tục phát triển nghiên cứu, cần triển khai đánh giá định kỳ hiệu quả các chính sách TGXH và mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các tỉnh có điều kiện tương tự. Các cơ quan quản lý và nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả luận văn để nâng cao chất lượng công tác trợ giúp xã hội.