Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động thẩm định, thẩm tra dự thảo văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) là một khâu thiết yếu trong quy trình xây dựng và ban hành pháp luật tại Việt Nam, đặc biệt ở cấp chính quyền địa phương. Theo ước tính, trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2018, tỉnh Phú Thọ đã ban hành hàng trăm VBQPPL nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội, phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong công tác thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả quản lý nhà nước. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ vai trò, quy trình, nội dung và thực trạng hoạt động thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL của chính quyền địa phương tỉnh Phú Thọ trong khoảng thời gian 3 năm (2016-2018). Qua đó, luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động này, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật địa phương, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất và khả thi của VBQPPL. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết về Luật Hiến pháp và Luật Hành chính, tập trung vào các mô hình và khái niệm sau:

  • Khái niệm VBQPPL: Theo Luật ban hành VBQPPL năm 2015, VBQPPL là văn bản có chứa quy phạm pháp luật, được ban hành theo thẩm quyền, hình thức và trình tự thủ tục quy định, có hiệu lực pháp lý trong phạm vi cả nước hoặc địa phương.
  • Hoạt động thẩm định và thẩm tra: Thẩm định là việc xem xét, đánh giá tính hợp pháp, tính thống nhất của dự thảo VBQPPL; thẩm tra là việc kiểm tra tính khả thi, tính phù hợp với thực tiễn địa phương. Hai hoạt động này bổ trợ cho nhau nhằm đảm bảo chất lượng dự thảo trước khi ban hành.
  • Nguyên tắc hoạt động thẩm định, thẩm tra: Bao gồm tính trung thực, chính xác, kịp thời, phối hợp giữa các cơ quan, đảm bảo tính khách quan và hiệu quả.
  • Mô hình quản lý nhà nước về VBQPPL địa phương: Phân công rõ ràng trách nhiệm giữa Sở Tư pháp, Phòng Tư pháp, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và các Ban của Hội đồng nhân dân trong công tác thẩm định, thẩm tra.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phân tích tài liệu pháp luật và lý luận: Nghiên cứu các văn bản pháp luật hiện hành như Luật ban hành VBQPPL năm 2015, Nghị định số 34/2016/NĐ-CP, các văn bản hướng dẫn và các công trình nghiên cứu liên quan.
  • Khảo sát thực tiễn: Thu thập dữ liệu từ 13 đơn vị hành chính cấp huyện và 277 đơn vị cấp xã trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn 2016-2018.
  • Phương pháp thống kê và tổng hợp: Phân tích số liệu về số lượng VBQPPL được thẩm định, thẩm tra, thời gian thực hiện, các hạn chế và tồn tại.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu thực tiễn hoạt động thẩm định, thẩm tra tại Phú Thọ với quy định pháp luật và các nghiên cứu trong nước.
  • Phương pháp tư duy logic và diễn giải: Đánh giá nguyên nhân các hạn chế, đề xuất giải pháp phù hợp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các dự thảo VBQPPL do chính quyền địa phương tỉnh Phú Thọ trình thẩm định, thẩm tra trong 3 năm, với phương pháp chọn mẫu toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ dự thảo VBQPPL được thẩm định, thẩm tra đạt yêu cầu còn thấp: Khoảng 70% dự thảo VBQPPL được thẩm định và thẩm tra đúng quy trình, còn lại 30% chưa tuân thủ đầy đủ các bước theo quy định. Trong đó, 15% dự thảo bị phát hiện có sai sót về nội dung hoặc hình thức.
  2. Thời gian thẩm định, thẩm tra kéo dài trung bình 12-15 ngày, vượt quá quy định 10 ngày: Điều này ảnh hưởng đến tiến độ ban hành VBQPPL, gây chậm trễ trong quản lý nhà nước.
  3. Chất lượng báo cáo thẩm định, thẩm tra chưa đồng đều: Khoảng 40% báo cáo chưa phản ánh đầy đủ, chính xác các vấn đề pháp lý và thực tiễn, thiếu các đề xuất cụ thể để chỉnh sửa dự thảo.
  4. Sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan còn hạn chế: Việc trao đổi, lấy ý kiến giữa Sở Tư pháp, Phòng Tư pháp, các Ban của Hội đồng nhân dân và cơ quan soạn thảo chưa hiệu quả, dẫn đến nhiều ý kiến trái chiều chưa được giải quyết triệt để.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do nhận thức chưa đầy đủ về vai trò quan trọng của hoạt động thẩm định, thẩm tra; nguồn nhân lực chuyên môn còn thiếu và chưa được đào tạo bài bản; cơ chế phối hợp chưa chặt chẽ; và hạn chế về kinh phí, trang thiết bị phục vụ công tác. So với một số nghiên cứu trong nước, kết quả tại Phú Thọ tương đồng với tình trạng chung của nhiều địa phương khác, cho thấy cần có sự cải thiện đồng bộ về thể chế và tổ chức thực hiện. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ dự thảo được thẩm định đúng quy trình theo từng năm, biểu đồ đường thể hiện thời gian trung bình thẩm định, thẩm tra qua các năm sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các xu hướng và vấn đề tồn tại. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng hoạt động thẩm định, thẩm tra để đảm bảo VBQPPL được ban hành có tính khả thi, hợp pháp, thống nhất, góp phần xây dựng hệ thống pháp luật địa phương vững mạnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ thẩm định, thẩm tra

    • Mục tiêu: Nâng cao năng lực pháp lý và kỹ năng soạn thảo, đánh giá dự thảo VBQPPL.
    • Thời gian: Triển khai trong 12 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Tư pháp phối hợp với các cơ sở đào tạo luật.

  2. Xây dựng quy trình phối hợp liên ngành chặt chẽ, minh bạch

    • Mục tiêu: Đảm bảo trao đổi thông tin, lấy ý kiến và giải quyết ý kiến khác nhau kịp thời, hiệu quả.
    • Thời gian: Hoàn thiện trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ủy ban nhân dân tỉnh, Hội đồng nhân dân tỉnh, Sở Tư pháp.

  3. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ thẩm định, thẩm tra

    • Mục tiêu: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, nâng cao tính minh bạch và kiểm soát tiến độ.
    • Thời gian: Triển khai thí điểm trong 9 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Tư pháp phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Tăng cường kinh phí và điều kiện vật chất cho hoạt động thẩm định, thẩm tra

    • Mục tiêu: Đảm bảo đủ nguồn lực để thực hiện công tác chuyên môn hiệu quả.
    • Thời gian: Đề xuất trong kế hoạch ngân sách hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ủy ban nhân dân tỉnh, Sở Tài chính.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá, giám sát chất lượng hoạt động thẩm định, thẩm tra

    • Mục tiêu: Định kỳ kiểm tra, đánh giá và xử lý các sai phạm, nâng cao trách nhiệm của các chủ thể liên quan.
    • Thời gian: Thiết lập trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Hội đồng nhân dân tỉnh, Thanh tra tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức làm công tác pháp chế tại các cơ quan nhà nước địa phương

    • Lợi ích: Nắm rõ quy trình, nội dung thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL, nâng cao hiệu quả công việc.

  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

    • Lợi ích: Có tài liệu tham khảo chuyên sâu về thực tiễn và pháp lý hoạt động thẩm định, thẩm tra VBQPPL.

  3. Lãnh đạo các cơ quan chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong quản lý, chỉ đạo công tác xây dựng pháp luật địa phương.

  4. Sinh viên ngành Luật, đặc biệt chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

    • Lợi ích: Học tập, nghiên cứu thực tiễn công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động thẩm định và thẩm tra dự thảo VBQPPL khác nhau như thế nào?
    Thẩm định tập trung đánh giá tính hợp pháp, tính thống nhất của dự thảo VBQPPL với hệ thống pháp luật, còn thẩm tra kiểm tra tính khả thi, phù hợp với thực tiễn địa phương. Cả hai hoạt động bổ trợ nhằm đảm bảo chất lượng dự thảo trước khi ban hành.

  2. Ai là chủ thể thực hiện thẩm định dự thảo VBQPPL ở địa phương?
    Chủ yếu là Sở Tư pháp cấp tỉnh và Phòng Tư pháp cấp huyện, có thể thành lập Hội đồng tư vấn thẩm định khi dự thảo có nội dung phức tạp hoặc liên ngành.

  3. Thời gian thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL được quy định như thế nào?
    Theo Luật ban hành VBQPPL năm 2015, thời gian thẩm định tối đa là 10 ngày kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ; thẩm tra phải hoàn thành trước kỳ họp Hội đồng nhân dân hoặc trước khi ban hành văn bản.

  4. Những hạn chế phổ biến trong hoạt động thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL hiện nay là gì?
    Bao gồm thời gian thực hiện kéo dài, báo cáo chưa đầy đủ, phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả, nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu chuyên môn và thiếu kinh phí hỗ trợ.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng hoạt động thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL?
    Cần tăng cường đào tạo chuyên môn, xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ, ứng dụng công nghệ thông tin, đảm bảo kinh phí và điều kiện vật chất, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá thường xuyên.

Kết luận

  • Hoạt động thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL là khâu quan trọng đảm bảo chất lượng pháp luật địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
  • Thực trạng tại tỉnh Phú Thọ cho thấy còn nhiều hạn chế về thời gian, chất lượng báo cáo và phối hợp giữa các cơ quan liên quan.
  • Luận văn đã phân tích kỹ lưỡng cơ sở lý luận, pháp luật và thực tiễn, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng hoạt động này.
  • Các giải pháp tập trung vào đào tạo nhân lực, hoàn thiện quy trình phối hợp, ứng dụng công nghệ và tăng cường nguồn lực tài chính.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng địa phương sớm triển khai các khuyến nghị để nâng cao hiệu quả công tác xây dựng VBQPPL, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần tổ chức hội thảo, tập huấn và xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp trong vòng 12 tháng tới nhằm cải thiện chất lượng hoạt động thẩm định, thẩm tra dự thảo VBQPPL.