Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia ven biển với đường bờ biển dài khoảng 3.260 km, tiếp giáp biển ở ba hướng Đông, Nam và Tây Nam. Trong bối cảnh phát triển của Luật biển quốc tế, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS 1982), có hiệu lực từ ngày 16/11/1994. Công ước này quy định chi tiết về các vùng biển thuộc chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán quốc gia, bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa. Việc xác định và quy định chế độ pháp lý các vùng biển của Việt Nam theo UNCLOS 1982 là nhiệm vụ cấp thiết nhằm bảo vệ chủ quyền quốc gia, khai thác và quản lý tài nguyên biển hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các quy định của UNCLOS 1982 và pháp luật Việt Nam về xác định và chế độ pháp lý các vùng biển, đánh giá thực trạng thực thi Công ước tại Việt Nam, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện khuôn khổ pháp lý phù hợp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vùng biển thuộc chủ quyền và quyền tài phán quốc gia của Việt Nam, bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa, trong bối cảnh pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam hiện hành.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác quản lý, bảo vệ và khai thác các vùng biển Việt Nam, đồng thời góp phần củng cố lập trường pháp lý trong đàm phán phân định biển với các quốc gia liên quan, thúc đẩy hợp tác quốc tế và phát triển kinh tế biển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý quốc tế về luật biển, trong đó trọng tâm là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS 1982) – được xem là "Hiến pháp của biển và đại dương". UNCLOS 1982 quy định toàn diện về các vùng biển quốc gia và quyền, nghĩa vụ của các quốc gia ven biển cũng như các quốc gia khác trong việc sử dụng biển.

Ngoài ra, luận văn áp dụng các khái niệm chính như:

  • Chủ quyền quốc gia: Quyền tuyệt đối của quốc gia đối với nội thủy và lãnh hải.
  • Quyền chủ quyền: Quyền quản lý, khai thác tài nguyên trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa.
  • Quyền tài phán: Quyền áp dụng pháp luật và thực thi quyền lực trong các vùng biển.
  • Đường cơ sở: Cột mốc pháp lý để xác định các vùng biển quốc gia.
  • Phương pháp xác định đường cơ sở: Bao gồm đường cơ sở thông thường và đường cơ sở thẳng, tùy thuộc vào địa hình bờ biển.

Khung lý thuyết còn bao gồm các nguyên tắc về quyền đi qua không gây hại, quyền tự do hàng hải, và các quy định về hợp tác quốc tế trong bảo vệ môi trường biển và giải quyết tranh chấp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích sự phát triển của luật biển quốc tế và pháp luật Việt Nam.
  • Phương pháp tiếp cận hệ thống nhằm xem xét toàn diện các quy định pháp luật liên quan đến các vùng biển.
  • Phương pháp so sánh đối chiếu giữa UNCLOS 1982 và pháp luật Việt Nam, cũng như so sánh với thực tiễn quốc tế.
  • Phương pháp xã hội học cụ thể để đánh giá thực trạng thực thi pháp luật tại Việt Nam.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật quốc tế (UNCLOS 1982), pháp luật Việt Nam (Luật Biển Việt Nam 2012), các tài liệu nghiên cứu, bài viết khoa học trong và ngoài nước, cùng các báo cáo, tuyên bố chính thức của Việt Nam về các vùng biển.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các văn bản pháp luật và tài liệu liên quan đến luật biển quốc tế và Việt Nam, được lựa chọn dựa trên tính đại diện và mức độ liên quan. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp phân tích nội dung, tổng hợp và đánh giá dựa trên các tiêu chí pháp lý và thực tiễn.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2022 đến 2023, tập trung vào việc cập nhật các quy định mới nhất và thực trạng thi hành pháp luật biển tại Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định đường cơ sở và các vùng biển theo UNCLOS 1982: Việt Nam áp dụng hai phương pháp xác định đường cơ sở là đường cơ sở thông thường và đường cơ sở thẳng, phù hợp với đặc điểm địa hình bờ biển. Chiều rộng lãnh hải được xác định tối đa 12 hải lý từ đường cơ sở, vùng tiếp giáp không vượt quá 24 hải lý, vùng đặc quyền kinh tế tối đa 200 hải lý, và thềm lục địa tối thiểu 200 hải lý, có thể mở rộng đến 350 hải lý theo điều kiện tự nhiên.

  2. Chế độ pháp lý các vùng biển: Nội thủy thuộc chủ quyền tuyệt đối của Việt Nam, lãnh hải cho phép quyền đi qua không gây hại của tàu thuyền nước ngoài. Vùng tiếp giáp được sử dụng để kiểm soát các vi phạm về hải quan, thuế khóa, y tế và nhập cư. Vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa là vùng quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam đối với tài nguyên thiên nhiên và các hoạt động kinh tế, khoa học biển.

  3. Thực trạng pháp luật Việt Nam: Luật Biển Việt Nam năm 2012 tương thích cao với UNCLOS 1982, đã quy định rõ ràng về phạm vi và chế độ pháp lý các vùng biển. Tuy nhiên, các quy định còn rải rác trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau, gây khó khăn trong quản lý và thực thi. Việc xác định ranh giới các vùng biển còn gặp thách thức do tranh chấp với các quốc gia láng giềng và đặc điểm địa lý phức tạp.

  4. Việt Nam trong thực thi UNCLOS 1982: Việt Nam đã chủ động tham gia các hoạt động hợp tác quốc tế, ký kết các hiệp định phân định biển với một số nước, đồng thời đề xuất các sáng kiến nhằm duy trì hòa bình, ổn định và phát triển bền vững trên biển Đông. Tỷ lệ phiếu tán thành Luật Biển Việt Nam năm 2012 đạt 99,8%, thể hiện sự đồng thuận cao trong việc hoàn thiện pháp luật biển.

Thảo luận kết quả

Việc áp dụng các quy định của UNCLOS 1982 giúp Việt Nam xác lập rõ ràng chủ quyền và quyền tài phán trên các vùng biển, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác quản lý và khai thác tài nguyên biển. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn về sự tương thích giữa pháp luật Việt Nam và luật biển quốc tế, đồng thời phân tích sâu về các phương pháp xác định đường cơ sở và các vùng biển phù hợp với đặc điểm địa lý Việt Nam.

Tuy nhiên, việc thực thi còn gặp khó khăn do các tranh chấp biển Đông và sự phức tạp trong việc phối hợp các văn bản pháp luật liên quan. Các biểu đồ so sánh phạm vi các vùng biển theo UNCLOS và thực tiễn Việt Nam có thể minh họa rõ nét sự phù hợp và những điểm cần hoàn thiện.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố lập trường pháp lý của Việt Nam trên trường quốc tế, đồng thời hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật biển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật biển Việt Nam: Tập trung rà soát, hệ thống hóa các văn bản pháp luật liên quan đến các vùng biển để tạo sự thống nhất, rõ ràng, dễ áp dụng. Mục tiêu đạt được trong vòng 2 năm, do Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện.

  2. Tăng cường công tác xác định và công bố đường cơ sở: Sử dụng công nghệ hiện đại để xác định chính xác tọa độ đường cơ sở, công bố rộng rãi trên các kênh chính thức nhằm nâng cao tính minh bạch và pháp lý. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Bộ Quốc phòng và Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì.

  3. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế và đàm phán phân định biển: Tiếp tục ký kết các hiệp định phân định biển với các nước láng giềng, đồng thời tham gia tích cực vào các diễn đàn quốc tế để bảo vệ quyền lợi quốc gia. Đây là nhiệm vụ liên tục, do Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng phối hợp thực hiện.

  4. Nâng cao năng lực quản lý và thực thi pháp luật biển: Tổ chức đào tạo, tập huấn cho cán bộ quản lý biển, tăng cường trang thiết bị và công nghệ giám sát biển nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. Kế hoạch triển khai trong 3 năm, do Bộ Tài nguyên và Môi trường và Bộ Công an phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách và lập pháp: Luận văn cung cấp cơ sở pháp lý và phân tích thực tiễn giúp xây dựng, hoàn thiện chính sách và pháp luật về biển phù hợp với UNCLOS 1982.

  2. Cán bộ quản lý nhà nước về biển và hải đảo: Hỗ trợ trong công tác quản lý, giám sát, khai thác và bảo vệ các vùng biển quốc gia, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Luật Quốc tế, Luật Biển: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về luật biển quốc tế và pháp luật biển Việt Nam, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu khoa học.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và chuyên gia pháp lý quốc tế: Cung cấp góc nhìn toàn diện về thực trạng và giải pháp pháp lý trong việc xác định và quản lý các vùng biển của Việt Nam, góp phần vào các nghiên cứu so sánh và hợp tác quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. UNCLOS 1982 có ý nghĩa gì đối với Việt Nam?
    UNCLOS 1982 là cơ sở pháp lý quốc tế quan trọng giúp Việt Nam xác lập chủ quyền và quyền tài phán trên các vùng biển, đồng thời tạo điều kiện hợp tác quốc tế và bảo vệ lợi ích quốc gia trên biển.

  2. Phương pháp xác định đường cơ sở của Việt Nam là gì?
    Việt Nam áp dụng phương pháp đường cơ sở thông thường dựa trên mực nước thủy triều thấp nhất và phương pháp đường cơ sở thẳng phù hợp với địa hình bờ biển có nhiều đảo và vịnh lõm.

  3. Chế độ pháp lý của vùng đặc quyền kinh tế như thế nào?
    Vùng đặc quyền kinh tế là vùng quốc gia có quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với tài nguyên thiên nhiên và các hoạt động kinh tế, khoa học biển trong phạm vi tối đa 200 hải lý từ đường cơ sở.

  4. Việt Nam đã thực hiện những bước nào để thực thi UNCLOS 1982?
    Việt Nam đã phê chuẩn UNCLOS 1982, ban hành Luật Biển Việt Nam 2012, ký kết các hiệp định phân định biển, đồng thời tham gia các hoạt động hợp tác quốc tế và đề xuất sáng kiến duy trì hòa bình trên biển Đông.

  5. Những thách thức chính trong việc quản lý các vùng biển của Việt Nam là gì?
    Bao gồm tranh chấp biển Đông, sự phân tán các văn bản pháp luật liên quan, khó khăn trong xác định ranh giới chính xác và năng lực quản lý, giám sát biển còn hạn chế.

Kết luận

  • Công ước Luật biển năm 1982 là nền tảng pháp lý quốc tế quan trọng giúp Việt Nam xác lập và thực thi chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán trên các vùng biển.
  • Luật Biển Việt Nam năm 2012 tương thích cao với UNCLOS 1982, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho quản lý và khai thác biển.
  • Việc xác định đường cơ sở và các vùng biển của Việt Nam phù hợp với đặc điểm địa lý và quy định quốc tế, tuy nhiên còn tồn tại một số khó khăn trong thực thi.
  • Việt Nam đã và đang tích cực tham gia hợp tác quốc tế, đàm phán phân định biển nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia và duy trì hòa bình, ổn định trên biển Đông.
  • Các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường hợp tác quốc tế là cần thiết để phát triển bền vững các vùng biển Việt Nam trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai đồng bộ các đề xuất hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực quản lý biển, đồng thời đẩy mạnh hợp tác quốc tế để bảo vệ hiệu quả chủ quyền và lợi ích quốc gia trên biển.