Tổng quan nghiên cứu

Công ước Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS 1982) là văn kiện pháp lý quốc tế quan trọng, được hơn 168 quốc gia phê chuẩn tính đến năm 2016, trong đó có Việt Nam từ năm 1994. Với 320 điều khoản và 9 phụ lục, Công ước quy định chi tiết về các vùng biển thuộc chủ quyền và quyền tài phán của quốc gia ven biển, trong đó có quy định về đường cơ sở – căn cứ pháp lý để xác định chiều rộng lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa. Tuy nhiên, các quy định về đường cơ sở, đặc biệt là đường cơ sở thẳng, vẫn còn nhiều điểm chưa rõ ràng, gây khó khăn trong thực tiễn áp dụng và dẫn đến tranh chấp giữa các quốc gia.

Luận văn tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về đường cơ sở theo quy định của UNCLOS 1982, phân tích các phương pháp xác định đường cơ sở thông thường, đường cơ sở thẳng và đường cơ sở quần đảo, đồng thời khảo sát thực tiễn áp dụng tại một số quốc gia thành viên như Brunei, Nhật Bản, Trung Quốc, Thụy Điển, Myanmar, Philippines và Indonesia. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định pháp luật quốc tế, pháp luật quốc gia và thực tiễn xác định đường cơ sở từ năm 1982 đến năm 2016, tập trung vào khu vực Biển Đông và các quốc gia ven biển Đông Nam Á.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các quy định pháp lý về đường cơ sở, đánh giá thực tiễn áp dụng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống đường cơ sở của Việt Nam, góp phần bảo vệ chủ quyền và quyền chủ quyền trên các vùng biển. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách biển, giải quyết tranh chấp và nâng cao hiệu quả quản lý vùng biển quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình pháp luật quốc tế về luật biển, bao gồm:

  • Lý thuyết về chủ quyền và quyền tài phán quốc gia ven biển: Đường cơ sở là “cột mốc pháp lý” để xác định phạm vi chủ quyền và quyền tài phán của quốc gia ven biển đối với các vùng biển như nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa.

  • Mô hình xác định đường cơ sở theo UNCLOS 1982: Bao gồm ba phương pháp chính là đường cơ sở thông thường (ngắn nước thủy triều thấp nhất), đường cơ sở thẳng (nối các điểm thích hợp trên bờ biển hoặc đảo ven bờ) và đường cơ sở quần đảo (áp dụng cho quốc gia quần đảo với các quy tắc riêng).

  • Khái niệm chính: Đường cơ sở, nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa, đường cơ sở thẳng, đường cơ sở quần đảo, bãi cạn lúc nổi lúc chìm, vịnh, cửa sông.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học kết hợp:

  • Thu thập và phân tích tài liệu: Tổng hợp các văn bản pháp luật quốc tế (UNCLOS 1982, Công ước Giơnevơ 1958), pháp luật quốc gia, các báo cáo, nghiên cứu học thuật và thực tiễn xác định đường cơ sở của các quốc gia.

  • Phương pháp thống kê và so sánh: So sánh các quy định pháp luật và thực tiễn xác định đường cơ sở của các quốc gia như Brunei, Nhật Bản, Trung Quốc, Thụy Điển, Myanmar, Philippines và Indonesia để rút ra bài học và kinh nghiệm.

  • Phân tích pháp lý: Đánh giá tính hợp pháp, phù hợp với luật quốc tế và thực tiễn áp dụng của các phương pháp xác định đường cơ sở.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung trên các quốc gia ven biển có tranh chấp hoặc có thực tiễn xác định đường cơ sở tiêu biểu từ năm 1982 đến 2016, với hơn 168 quốc gia thành viên UNCLOS được khảo sát qua tài liệu và báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đường cơ sở thông thường được xác định dựa trên ngắn nước thủy triều thấp nhất dọc bờ biển, phản ánh chính xác địa hình bờ biển bằng phẳng. Tuy nhiên, phương pháp này khó áp dụng với bờ biển khúc khuỷu hoặc có nhiều đảo ven bờ. Ví dụ, Brunei với bờ biển dài khoảng 161 km có địa hình bằng phẳng chủ yếu áp dụng phương pháp này, tuy nhiên chưa công bố chính thức tọa độ đường cơ sở, gây khó khăn trong việc bảo vệ chủ quyền (theo ước tính).

  2. Đường cơ sở thẳng được áp dụng rộng rãi ở các quốc gia có bờ biển phức tạp như Nhật Bản, Trung Quốc, Myanmar. Nhật Bản có 194 điểm cơ sở tạo thành 162 đoạn đường cơ sở thẳng, với đoạn dài nhất lên tới 85,2 hải lý, nhưng có nhiều đoạn không phù hợp với quy định UNCLOS 1982, gây phản đối từ các nước láng giềng. Myanmar có đoạn đường cơ sở thẳng dài tới 222,3 hải lý, vượt quá giới hạn cho phép, bị phản đối mạnh mẽ (khoảng 60% đoạn đường cơ sở thẳng không phù hợp).

  3. Đường cơ sở quần đảo được áp dụng tại các quốc gia quần đảo như Philippines và Indonesia. Philippines có hệ thống đường cơ sở gồm 101 điểm với tổng chiều dài 2748,45 hải lý, phần lớn phù hợp với quy định UNCLOS 1982, tuy nhiên vẫn bị Việt Nam và Trung Quốc phản đối do bao gồm các đảo thuộc quần đảo Trường Sa. Indonesia với hơn 17.500 đảo cũng áp dụng phương pháp này để xác định vùng biển chủ quyền.

  4. Trung Quốc công bố hệ thống đường cơ sở thẳng cho quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, vi phạm quy định UNCLOS 1982 về tỷ lệ diện tích nước so với đất (khu vực bao phủ lên tới 17.000 km² trong khi diện tích đảo chỉ khoảng 10 km²), cũng như vi phạm chủ quyền của Việt Nam, gây tranh cãi quốc tế.

Thảo luận kết quả

Việc xác định đường cơ sở là vấn đề pháp lý và chính trị nhạy cảm, ảnh hưởng trực tiếp đến chủ quyền và quyền tài phán quốc gia trên biển. Các phương pháp xác định đường cơ sở đều có ưu nhược điểm riêng, phụ thuộc vào địa hình và điều kiện tự nhiên của từng quốc gia. Phương pháp đường cơ sở thông thường phù hợp với bờ biển bằng phẳng nhưng hạn chế với bờ biển phức tạp. Đường cơ sở thẳng giúp mở rộng vùng nội thủy và lãnh hải nhưng dễ gây tranh cãi nếu không tuân thủ nghiêm ngặt các điều kiện UNCLOS 1982.

So sánh thực tiễn các quốc gia cho thấy nhiều trường hợp xác định đường cơ sở không phù hợp với quy định quốc tế, dẫn đến phản đối và tranh chấp. Ví dụ, Nhật Bản và Myanmar có nhiều đoạn đường cơ sở thẳng vượt quá giới hạn chiều dài và không theo xu hướng chung của bờ biển. Trung Quốc sử dụng đường cơ sở thẳng cho quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa với quy mô lớn, vi phạm nguyên tắc tỷ lệ diện tích nước và đất, gây tranh chấp chủ quyền với Việt Nam.

Việc công bố và xác định đường cơ sở cần được thực hiện thận trọng, minh bạch và tuân thủ luật pháp quốc tế để tránh gây tranh cãi và bảo vệ hiệu quả chủ quyền quốc gia. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh chiều dài các đoạn đường cơ sở thẳng của các quốc gia, bảng tổng hợp các điểm cơ sở và phân tích tỷ lệ diện tích nước so với đất trong đường cơ sở quần đảo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về đường cơ sở của Việt Nam: Cần rà soát, bổ sung các quy định chi tiết về xác định đường cơ sở thông thường, thẳng và quần đảo phù hợp với UNCLOS 1982, đảm bảo tính pháp lý vững chắc và minh bạch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

  2. Công bố chính thức tọa độ đường cơ sở trên hải đồ tỷ lệ lớn: Việc này giúp khẳng định chủ quyền, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng trong quan hệ quốc tế và giải quyết tranh chấp. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: Chính phủ, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

  3. Tăng cường nghiên cứu, phân tích thực tiễn các quốc gia ven biển: Học hỏi kinh nghiệm xác định đường cơ sở của các quốc gia như Nhật Bản, Thụy Điển, Philippines để áp dụng phù hợp với điều kiện Việt Nam. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Các viện nghiên cứu, trường đại học luật.

  4. Đẩy mạnh ngoại giao và hợp tác quốc tế: Thúc đẩy đàm phán, thỏa thuận song phương, đa phương về phân định vùng biển dựa trên cơ sở đường cơ sở hợp pháp, giảm thiểu tranh chấp. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Bộ Ngoại giao, Chính phủ.

  5. Xây dựng hệ thống giám sát, cập nhật đường cơ sở: Theo dõi biến động địa hình, bờ biển để điều chỉnh đường cơ sở kịp thời, đảm bảo phù hợp với thực tế và luật pháp quốc tế. Thời gian: 3-5 năm; Chủ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Quốc phòng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về biển và hải đảo: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao có thể sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, pháp luật và chiến lược quản lý vùng biển.

  2. Các nhà nghiên cứu, học giả luật quốc tế và luật biển: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú, giúp nghiên cứu sâu về luật biển và tranh chấp biển Đông.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Luật quốc tế, Luật biển: Tài liệu tham khảo quan trọng cho việc học tập, nghiên cứu và làm luận văn chuyên ngành.

  4. Các tổ chức, cơ quan ngoại giao và pháp lý quốc tế: Giúp hiểu rõ hơn về quan điểm và thực tiễn của Việt Nam trong việc xác định đường cơ sở, hỗ trợ đàm phán và giải quyết tranh chấp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đường cơ sở là gì và tại sao quan trọng?
    Đường cơ sở là “cột mốc pháp lý” dùng để xác định chiều rộng lãnh hải và các vùng biển khác thuộc chủ quyền, quyền tài phán quốc gia ven biển. Nó quyết định phạm vi lãnh thổ trên biển và quyền lợi quốc gia.

  2. UNCLOS 1982 quy định những phương pháp nào để xác định đường cơ sở?
    UNCLOS 1982 quy định ba phương pháp chính: đường cơ sở thông thường (ngắn nước thủy triều thấp nhất), đường cơ sở thẳng (nối các điểm thích hợp trên bờ biển hoặc đảo ven bờ), và đường cơ sở quần đảo (áp dụng cho quốc gia quần đảo).

  3. Tại sao nhiều quốc gia áp dụng đường cơ sở thẳng thay vì thông thường?
    Đường cơ sở thẳng giúp mở rộng vùng nội thủy và lãnh hải, đặc biệt phù hợp với bờ biển phức tạp, nhiều đảo ven bờ. Tuy nhiên, nếu không tuân thủ điều kiện UNCLOS, dễ gây tranh cãi và phản đối quốc tế.

  4. Việt Nam đã áp dụng phương pháp xác định đường cơ sở nào?
    Việt Nam chủ yếu áp dụng kết hợp phương pháp đường cơ sở thông thường và thẳng, phù hợp với địa hình bờ biển phức tạp và quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, nhằm bảo vệ chủ quyền và quyền chủ quyền trên biển.

  5. Làm thế nào để giải quyết tranh chấp liên quan đến đường cơ sở?
    Giải pháp bao gồm đàm phán song phương, đa phương dựa trên luật pháp quốc tế, sử dụng cơ chế tài phán quốc tế, đồng thời công bố minh bạch tọa độ đường cơ sở và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định UNCLOS 1982.

Kết luận

  • Đường cơ sở là yếu tố pháp lý cốt lõi để xác định chủ quyền và quyền tài phán quốc gia ven biển theo UNCLOS 1982.
  • Các phương pháp xác định đường cơ sở gồm thông thường, thẳng và quần đảo, mỗi phương pháp có ưu nhược điểm và điều kiện áp dụng riêng.
  • Thực tiễn các quốc gia như Nhật Bản, Trung Quốc, Philippines cho thấy nhiều trường hợp xác định đường cơ sở chưa phù hợp với luật quốc tế, gây tranh chấp.
  • Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, công bố chính thức tọa độ đường cơ sở và tăng cường hợp tác quốc tế để bảo vệ chủ quyền biển.
  • Nghiên cứu này là cơ sở khoa học quan trọng cho các bước tiếp theo trong hoạch định chính sách và pháp luật về biển của Việt Nam.

Các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu cần phối hợp triển khai các đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia trong bối cảnh pháp luật quốc tế và thực tiễn khu vực ngày càng phức tạp.