Tổng quan nghiên cứu

Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, chiếm khoảng 97% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, sử dụng hơn 62% lao động và đóng góp khoảng 45% GDP cùng 33% nguồn thu ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, DNNVV thường gặp nhiều khó khăn như quy mô nhỏ, hạn chế về quản lý, công nghệ và tiếp cận vốn vay. Trong bối cảnh đó, thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) là một trong những chi phí quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và khả năng tái đầu tư của DNNVV. Việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến thuế TNDN của DNNVV trên địa bàn quận Bình Thạnh trong giai đoạn 2011-2015 nhằm mục tiêu xác định các yếu tố tác động, đo lường mức độ ảnh hưởng và đề xuất giải pháp giúp các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí thuế, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh và phát triển bền vững.

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thực tế từ báo cáo tài chính của 62 DNNVV trên địa bàn quận Bình Thạnh, phân tích bằng phần mềm Stata 10.0. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong quản lý kinh tế và chính sách thuế, góp phần hỗ trợ phát triển DNNVV, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách thuế TNDN tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết gánh nặng thuế thực tế, trong đó gánh nặng thuế bao gồm chi phí thuế TNDN, gánh nặng thuế VAT ở khâu lưu thông hàng hóa và chi phí tuân thủ thuế. Lý thuyết này giúp đánh giá tổng thể tác động của thuế đến doanh nghiệp. Ngoài ra, các lý thuyết về cơ cấu vốn, chi phí chính trị (Political cost theory) và quyền lực chính trị (Political power theory) được vận dụng để giải thích mối quan hệ giữa các nhân tố tài chính và chi phí thuế TNDN.

Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm 6 nhân tố chính ảnh hưởng đến thuế TNDN của DNNVV: quy mô doanh nghiệp (SIZE), tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE), hệ số nợ (LEV), kết cấu tài sản cố định trên tổng tài sản (AS), năm tài chính (YEAR) và gánh nặng thuế VAT ở khâu lưu thông hàng hóa (TTB). Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quy mô doanh nghiệp (SIZE): Thể hiện quy mô hoạt động và nguồn lực tài chính.
  • Tỷ suất sinh lời trên vốn (ROE): Đánh giá hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu.
  • Hệ số nợ (LEV): Tỷ lệ nợ trên tổng tài sản, liên quan đến chính sách tài chính và lá chắn thuế.
  • Kết cấu tài sản (AS): Tỷ trọng tài sản cố định trong tổng tài sản, ảnh hưởng đến chi phí khấu hao và cơ sở thuế.
  • Gánh nặng thuế VAT (TTB): Tác động của thuế gián thu đến chi phí thuế thực tế.
  • Năm tài chính (YEAR): Biến kiểm soát tác động theo thời gian.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu định lượng được thu thập từ báo cáo tài chính của 62 DNNVV trên địa bàn quận Bình Thạnh trong giai đoạn 2011-2015. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm DNNVV.

Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các bước:

  • Thống kê mô tả để đánh giá đặc điểm dữ liệu.
  • Phân tích ma trận hệ số tương quan để xác định mối quan hệ giữa các biến.
  • Kiểm định đa cộng tuyến (VIF), phương sai thay đổi và tự tương quan để đảm bảo tính chính xác của mô hình.
  • Lựa chọn mô hình hồi quy phù hợp qua kiểm định Breusch-Pagan và Hausman giữa các mô hình tác động ngẫu nhiên, tác động cố định và hồi quy gộp.
  • Hồi quy mô hình tác động cố định (FEM) để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến thuế TNDN.

Phương pháp định tính được áp dụng để hệ thống hóa cơ sở lý thuyết, phân tích chính sách thuế và các nghiên cứu trước đây nhằm xây dựng mô hình nghiên cứu phù hợp với thực tiễn địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của kết cấu tài sản (AS): Đây là nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến thuế TNDN với hệ số β = -0,0841. Doanh nghiệp có tỷ trọng tài sản cố định cao hơn sẽ tận dụng được chi phí khấu hao để giảm cơ sở tính thuế, từ đó giảm chi phí thuế TNDN.

  2. Hệ số nợ (LEV): Có ảnh hưởng âm với β = -0,0372, cho thấy doanh nghiệp sử dụng nợ vay nhiều hơn sẽ giảm được chi phí thuế nhờ lá chắn thuế từ chi phí lãi vay được khấu trừ.

  3. Tỷ suất sinh lời trên vốn (ROE): Ảnh hưởng âm với β = -0,0169, phản ánh rằng doanh nghiệp có hiệu quả sử dụng vốn cao có thể giảm gánh nặng thuế TNDN.

  4. Gánh nặng thuế VAT (TTB): Ảnh hưởng âm với β = -0,0159, cho thấy thuế VAT ở khâu lưu thông hàng hóa cũng tác động đến chi phí thuế TNDN thực tế của doanh nghiệp.

  5. Quy mô doanh nghiệp (SIZE): Có ảnh hưởng dương nhẹ với β = 0,0098, nghĩa là doanh nghiệp lớn hơn có xu hướng chịu chi phí thuế TNDN cao hơn, phù hợp với lý thuyết chi phí chính trị.

  6. Năm tài chính (YEAR): Không có ý nghĩa thống kê, cho thấy không có sự biến động đáng kể theo năm trong giai đoạn nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy các yếu tố tài chính như kết cấu tài sản và hệ số nợ đóng vai trò quan trọng trong việc giảm chi phí thuế TNDN của DNNVV, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước. Việc doanh nghiệp có nhiều tài sản cố định giúp tận dụng chi phí khấu hao, giảm cơ sở thuế, trong khi sử dụng nợ vay hợp lý tạo ra lá chắn thuế hiệu quả.

Tỷ suất sinh lời trên vốn âm với chi phí thuế TNDN cho thấy doanh nghiệp hiệu quả hơn có khả năng quản lý thuế tốt hơn, giảm gánh nặng thuế. Gánh nặng thuế VAT cũng ảnh hưởng đến chi phí thuế TNDN, phản ánh sự liên kết giữa các loại thuế trong chi phí tổng thể của doanh nghiệp.

Quy mô doanh nghiệp có ảnh hưởng dương nhẹ, phù hợp với lý thuyết chi phí chính trị, khi doanh nghiệp lớn hơn thường chịu sự giám sát và chi phí thuế cao hơn. Kết quả này cũng tương đồng với các nghiên cứu tại Mỹ và Hy Lạp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hệ số hồi quy để minh họa mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, cũng như bảng phân tích thống kê mô tả và ma trận tương quan để thể hiện mối quan hệ giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa kết cấu tài sản: Doanh nghiệp nên tăng tỷ trọng tài sản cố định hợp lý để tận dụng chi phí khấu hao, giảm cơ sở tính thuế TNDN. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo doanh nghiệp; Thời gian: 1-3 năm.

  2. Quản lý và sử dụng nợ vay hiệu quả: Khuyến khích DNNVV sử dụng nợ vay hợp lý để tận dụng lá chắn thuế từ chi phí lãi vay, đồng thời đảm bảo khả năng trả nợ. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng; Thời gian: liên tục.

  3. Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn: Tăng cường quản trị tài chính, nâng cao tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu để giảm gánh nặng thuế TNDN. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý doanh nghiệp; Thời gian: 1-2 năm.

  4. Giảm thiểu gánh nặng thuế VAT: Chính quyền địa phương và cơ quan thuế cần hỗ trợ DNNVV trong việc quản lý và chuyển tải thuế VAT hợp lý, giảm áp lực thuế gián thu. Chủ thể thực hiện: Cơ quan thuế, chính quyền địa phương; Thời gian: 1 năm.

  5. Hoàn thiện chính sách thuế hỗ trợ DNNVV: Đề xuất Chính phủ xem xét điều chỉnh chính sách thuế TNDN ưu đãi cho DNNVV, đơn giản hóa thủ tục kê khai, giảm chi phí tuân thủ thuế. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Quốc hội; Thời gian: 2-3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ sở hữu và quản lý DNNVV: Nhận biết các nhân tố ảnh hưởng đến chi phí thuế TNDN để tối ưu hóa hoạt động tài chính, giảm chi phí thuế và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  2. Cơ quan quản lý thuế và chính sách: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách thuế, hỗ trợ phát triển DNNVV, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành kế toán, tài chính: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Tổ chức tín dụng và nhà đầu tư: Đánh giá khả năng tài chính và rủi ro thuế của DNNVV, từ đó đưa ra quyết định hỗ trợ vốn và đầu tư phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuế TNDN ảnh hưởng như thế nào đến lợi nhuận của DNNVV?
    Thuế TNDN làm giảm lợi nhuận giữ lại của doanh nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn vốn tái đầu tư và phát triển. Chi phí thuế càng cao, lợi nhuận giữ lại càng giảm, kìm hãm sự phát triển của DNNVV.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến chi phí thuế TNDN của DNNVV?
    Kết cấu tài sản cố định và hệ số nợ là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, giúp doanh nghiệp tận dụng chi phí khấu hao và lá chắn thuế từ nợ vay để giảm chi phí thuế.

  3. Tại sao quy mô doanh nghiệp lại có ảnh hưởng dương đến chi phí thuế TNDN?
    Doanh nghiệp lớn thường chịu sự giám sát chặt chẽ hơn và có chi phí chính trị cao hơn, dẫn đến chi phí thuế TNDN cao hơn, phù hợp với lý thuyết chi phí chính trị.

  4. Làm thế nào để DNNVV giảm gánh nặng thuế VAT?
    DNNVV cần nâng cao hiệu quả quản lý giá bán và chi phí sản xuất để chuyển phần lớn gánh nặng thuế VAT sang người tiêu dùng, đồng thời phối hợp với cơ quan thuế để áp dụng chính sách phù hợp.

  5. Chính sách thuế hiện nay đã hỗ trợ hiệu quả cho DNNVV chưa?
    Chính sách thuế đã có một số ưu đãi cho DNNVV nhưng còn hạn chế về mặt đơn giản hóa thủ tục và giảm chi phí tuân thủ. Cần tiếp tục hoàn thiện để hỗ trợ tốt hơn cho nhóm doanh nghiệp này.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 5 trong 6 nhân tố gồm kết cấu tài sản, hệ số nợ, tỷ suất sinh lời trên vốn, gánh nặng thuế VAT và quy mô doanh nghiệp ảnh hưởng đến chi phí thuế TNDN của DNNVV trên địa bàn quận Bình Thạnh.
  • Kết cấu tài sản và hệ số nợ là những nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, giúp doanh nghiệp giảm chi phí thuế thông qua chi phí khấu hao và lá chắn thuế.
  • Gánh nặng thuế VAT và tỷ suất sinh lời cũng tác động đáng kể, trong khi năm tài chính không có ảnh hưởng thống kê.
  • Đề xuất các giải pháp tối ưu hóa kết cấu tài sản, quản lý nợ vay, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và hoàn thiện chính sách thuế nhằm giảm gánh nặng thuế cho DNNVV.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để đánh giá tác động chính sách thuế trong bối cảnh kinh tế thay đổi.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý doanh nghiệp và cơ quan chính sách cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm hỗ trợ DNNVV phát triển bền vững, đồng thời nghiên cứu sâu hơn về các nhân tố ảnh hưởng trong các lĩnh vực và địa bàn khác nhau.