Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát (GS) và phản biện xã hội (PBXH) của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (UBMTTQVN) đóng vai trò then chốt trong việc thực thi dân chủ xã hội chủ nghĩa và kiểm soát quyền lực của nhân dân. Tại huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định, trong giai đoạn 2015-2020, hoạt động GS và PBXH đã từng bước đi vào nền nếp với sự gia tăng về số lượng, đa dạng về hình thức và nâng cao chất lượng, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy nhiều hạn chế như sự lúng túng trong lựa chọn nội dung, phương thức thực hiện, phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan, hiệu quả chưa tương xứng với vai trò của Mặt trận.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng hoạt động GS và PBXH của UBMTTQVN huyện Phù Cát, phân tích những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động GS và PBXH của UBMTTQVN các cấp trên địa bàn huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định, trong giai đoạn 2015-2020, với định hướng giải pháp đến năm 2025.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện thể chế, nâng cao vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị, đồng thời thúc đẩy sự tham gia của nhân dân vào quản lý xã hội, tăng cường sự giám sát và phản biện đối với các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Qua đó, góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, kết hợp với quan điểm, đường lối của Đảng về dân chủ xã hội chủ nghĩa và hoạt động GS, PBXH của UBMTTQVN. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về dân chủ xã hội chủ nghĩa: Nhấn mạnh vai trò của nhân dân trong việc thực thi quyền làm chủ, trong đó GS và PBXH là công cụ thực hiện dân chủ trực tiếp, góp phần kiểm soát quyền lực và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  2. Lý thuyết về kiểm soát quyền lực và quản trị xã hội: GS và PBXH được xem là phương thức kiểm soát quyền lực xã hội, giúp phát hiện, ngăn ngừa sai phạm, tham nhũng, đồng thời thúc đẩy minh bạch, công khai trong hoạt động của các cơ quan nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: giám sát xã hội, phản biện xã hội, quyền làm chủ của nhân dân, vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị, và các hình thức GS, PBXH theo quy định pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp khảo cứu tài liệu: Thu thập, hệ thống hóa các tài liệu lý luận, văn bản pháp luật, các công trình nghiên cứu liên quan đến GS và PBXH của MTTQVN.

  • Phương pháp thống kê: Thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp từ UBMTTQVN huyện Phù Cát và các tổ chức thành viên, tổng hợp, phân tích các chỉ số về số lượng hoạt động GS, PBXH, mức độ tham gia của các tổ chức, cá nhân.

  • Phương pháp tổng hợp, phân tích, xử lý dữ liệu: Sử dụng bảng biểu, biểu đồ để minh họa thực trạng, so sánh các chỉ tiêu theo thời gian, đánh giá hiệu quả hoạt động.

  • Phương pháp phỏng vấn, khảo sát: Thu thập ý kiến từ cán bộ UBMTTQVN, các tổ chức thành viên và người dân nhằm làm rõ quan điểm, nhận thức và thực tiễn triển khai GS, PBXH.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài chục cán bộ, đại diện các tổ chức thành viên và người dân trên địa bàn huyện. Phương pháp chọn mẫu theo nguyên tắc đại diện và thuận tiện nhằm đảm bảo tính khách quan và khả thi. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2020, với định hướng đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng về số lượng và đa dạng hình thức hoạt động GS, PBXH: Trong giai đoạn 2015-2020, UBMTTQVN huyện Phù Cát đã tổ chức hơn 50 cuộc giám sát và phản biện xã hội, tăng khoảng 30% so với giai đoạn trước đó. Các hình thức giám sát bao gồm giám sát trực tiếp, giám sát qua báo cáo, giám sát cộng đồng qua Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư cộng đồng.

  2. Chất lượng hoạt động được cải thiện nhưng còn hạn chế: Khoảng 70% các cuộc giám sát và phản biện xã hội được đánh giá là có tác động tích cực đến việc điều chỉnh chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 30% hoạt động chưa đạt hiệu quả mong muốn do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, nội dung giám sát chưa sát thực tế.

  3. Nhận thức và sự tham gia của các chủ thể còn chưa đồng đều: Khoảng 60% cán bộ, đảng viên và đại diện các tổ chức thành viên nhận thức đầy đủ về vai trò GS, PBXH của MTTQVN. Tuy nhiên, sự quan tâm và tham gia của một số cấp ủy, chính quyền địa phương và cán bộ chủ chốt còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

  4. Phối hợp giữa UBMTTQVN với các tổ chức chính trị - xã hội và chính quyền còn nhiều bất cập: Việc phối hợp trong lập kế hoạch, tổ chức thực hiện giám sát và phản biện chưa đồng bộ, dẫn đến trùng lặp hoặc bỏ sót các vấn đề cần giám sát. Tỷ lệ phối hợp hiệu quả chỉ đạt khoảng 65%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ về vai trò GS, PBXH của một số cấp ủy, chính quyền và cán bộ chủ chốt, cũng như sự thiếu hụt về nguồn lực, kinh nghiệm tổ chức và phương pháp thực hiện. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác trong khu vực miền Trung cho thấy tình trạng tương tự, nhưng huyện Phù Cát có tiềm năng phát triển nhờ sự đa dạng các tổ chức thành viên và sự quan tâm của nhân dân.

Việc sử dụng biểu đồ thể hiện số lượng cuộc giám sát, phản biện theo năm và tỷ lệ hiệu quả sẽ giúp minh họa rõ nét xu hướng phát triển và những điểm cần cải thiện. Bảng so sánh mức độ phối hợp giữa các cơ quan cũng góp phần làm rõ nguyên nhân hạn chế.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của GS và PBXH trong việc nâng cao chất lượng quản lý nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đồng thời góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả, cần có sự đổi mới về tổ chức, phương pháp và nâng cao nhận thức của các chủ thể liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể trong hệ thống chính trị: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức về vai trò GS, PBXH cho cán bộ cấp ủy, chính quyền, UBMTTQVN và các tổ chức thành viên. Mục tiêu đạt 90% cán bộ chủ chốt hiểu rõ và thực hiện tốt chức năng GS, PBXH trong vòng 2 năm tới.

  2. Hoàn thiện thể chế, chính sách về GS và PBXH: Đề xuất cấp tỉnh và huyện xây dựng các quy định, hướng dẫn cụ thể về nội dung, phương thức GS, PBXH phù hợp với đặc thù địa phương, đảm bảo tính pháp lý và khả thi. Thời gian thực hiện trong 3 năm.

  3. Kiện toàn tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng hoạt động của UBMTTQVN huyện: Tăng cường nhân lực chuyên trách, trang bị công cụ hỗ trợ, xây dựng quy trình làm việc khoa học, minh bạch. Đảm bảo 100% các cấp UBMTTQVN có bộ phận chuyên trách GS, PBXH trong 2 năm tới.

  4. Tăng cường phối hợp giữa UBMTTQVN với các tổ chức chính trị - xã hội và chính quyền: Thiết lập cơ chế phối hợp thường xuyên, chia sẻ thông tin, đồng bộ kế hoạch giám sát và phản biện. Mục tiêu nâng tỷ lệ phối hợp hiệu quả lên trên 85% trong 3 năm.

  5. Nâng cao chất lượng công tác lập kế hoạch, tuyên truyền và phân công phối hợp: Xây dựng kế hoạch GS, PBXH hàng năm dựa trên nhu cầu thực tiễn, tăng cường tuyên truyền rộng rãi để thu hút sự tham gia của nhân dân và các tổ chức. Thực hiện ngay từ năm nghiên cứu kết thúc.

  6. Đảm bảo điều kiện vật chất và nguồn lực cho hoạt động GS, PBXH: Cung cấp kinh phí, trang thiết bị, hỗ trợ kỹ thuật cho các hoạt động giám sát, phản biện xã hội tại cơ sở. Đề xuất ngân sách hàng năm cho UBMTTQVN huyện và các tổ chức thành viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, lãnh đạo UBMTTQVN các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực tổ chức, triển khai hoạt động GS và PBXH, từ đó thực hiện tốt chức năng đại diện, bảo vệ quyền lợi nhân dân.

  2. Cán bộ, đảng viên các cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm phối hợp với MTTQVN trong công tác giám sát, phản biện, góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội thành viên của MTTQVN: Tăng cường phối hợp, phát huy vai trò trong việc tham gia GS, PBXH, nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức mình.

  4. Nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành Chính trị học, Quản lý nhà nước: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn hoạt động GS, PBXH của MTTQVN, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát xã hội của MTTQVN là gì?
    Giám sát xã hội là hoạt động theo dõi, kiểm tra, đánh giá và kiến nghị của UBMTTQVN đối với việc thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật của các cơ quan, tổ chức và cán bộ, nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của nhân dân. Ví dụ, UBMTTQVN huyện Phù Cát đã tổ chức giám sát việc thực hiện các dự án đầu tư công trên địa bàn.

  2. Phản biện xã hội khác gì với phản biện khoa học?
    Phản biện xã hội mang tính xây dựng, dựa trên ý kiến của nhân dân và các tổ chức xã hội nhằm góp ý, hoàn thiện chính sách, dự thảo văn bản pháp luật. Phản biện khoa học thường mang tính chuyên môn, có lập luận chặt chẽ hơn. PBXH là một hình thức phản biện rộng hơn, bao gồm cả yếu tố xã hội và chính trị.

  3. Ai là chủ thể thực hiện giám sát và phản biện xã hội?
    Chủ thể chính là UBMTTQVN các cấp và các tổ chức thành viên, phối hợp với các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân. Tại Phù Cát, Ban Thường trực UBMTTQVN đóng vai trò chủ trì các hoạt động này.

  4. Hoạt động GS và PBXH có tác động như thế nào đến chính quyền địa phương?
    GS và PBXH giúp phát hiện sai phạm, hạn chế tiêu cực, nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời tạo kênh phản hồi từ nhân dân đến chính quyền, góp phần xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh và tăng cường sự đồng thuận xã hội.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động GS và PBXH?
    Cần nâng cao nhận thức, hoàn thiện thể chế, kiện toàn tổ chức bộ máy, tăng cường phối hợp giữa các chủ thể, đảm bảo nguồn lực và áp dụng các phương pháp giám sát, phản biện phù hợp với thực tiễn địa phương.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát và phản biện xã hội của UBMTTQVN huyện Phù Cát đã có bước phát triển tích cực về số lượng và chất lượng trong giai đoạn 2015-2020.
  • Vẫn còn tồn tại hạn chế về nhận thức, phối hợp và nguồn lực ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • GS và PBXH là công cụ quan trọng để thực thi dân chủ xã hội chủ nghĩa, kiểm soát quyền lực và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao nhận thức, hoàn thiện thể chế, kiện toàn tổ chức và tăng cường phối hợp để phát huy tối đa vai trò của MTTQVN.
  • Đề nghị các cấp chính quyền, tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân tích cực tham gia, phối hợp thực hiện các hoạt động GS và PBXH trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần xây dựng kế hoạch cụ thể để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và cán bộ có thể tham khảo toàn văn luận văn này.