Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp huyện là một chức năng quan trọng nhằm đảm bảo quyền lực nhà nước thực sự thuộc về nhân dân, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương. Tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn, với dân số trên 53.000 người, đa dạng dân tộc và kinh tế chủ yếu dựa vào nông – lâm nghiệp, hoạt động giám sát của HĐND đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện, xử lý các bất cập, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng hoạt động giám sát của HĐND huyện Chợ Đồn trong nhiệm kỳ 2016 – 2021, đánh giá kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giám sát trong giai đoạn tiếp theo.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động giám sát của HĐND huyện Chợ Đồn từ năm 2011 đến nay, với trọng tâm là nhiệm kỳ 2016 – 2021. Nghiên cứu sử dụng số liệu từ 32 đại biểu HĐND, 100 cử tri và 30 đại biểu nhiệm kỳ trước, kết hợp phân tích tài liệu, khảo sát thực tiễn và điều tra xã hội học. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND huyện Chợ Đồn mà còn làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự, đồng thời góp phần hoàn thiện cơ chế pháp lý và tổ chức hoạt động giám sát trong hệ thống chính quyền địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý công và pháp luật về quyền lực nhà nước, trong đó:

  • Lý thuyết quyền lực nhà nước và kiểm soát quyền lực: Giám sát là công cụ để hạn chế lạm dụng quyền lực, đảm bảo quyền lực được thực thi đúng pháp luật và phục vụ lợi ích nhân dân.
  • Lý thuyết quản lý xã hội và quản lý nhà nước: Giám sát là chức năng quản lý nhằm theo dõi, đánh giá và điều chỉnh hoạt động của các cơ quan nhà nước.
  • Mô hình hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện: Bao gồm các hình thức giám sát như xem xét báo cáo, chất vấn, giám sát chuyên đề, lấy phiếu tín nhiệm và bỏ phiếu tín nhiệm.

Các khái niệm chính gồm: giám sát, chức năng giám sát của HĐND, hoạt động giám sát chuyên đề, quyền và trách nhiệm của đại biểu HĐND, điều kiện đảm bảo hoạt động giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên khảo, các công trình nghiên cứu liên quan đến hoạt động giám sát của HĐND.
  • Phương pháp điều tra xã hội học: Thu thập ý kiến của 32 đại biểu HĐND nhiệm kỳ 2016 – 2021, 100 cử tri và 30 đại biểu nhiệm kỳ 2011 – 2016 thông qua bảng hỏi.
  • Phương pháp thống kê: Xử lý số liệu khảo sát, đánh giá mức độ tham gia, hiệu quả hoạt động giám sát.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đánh giá thực trạng, chỉ ra hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu gồm 162 phiếu khảo sát, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến 2021, trên địa bàn huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức và chất lượng đại biểu HĐND: Nhiệm kỳ 2016 – 2021, HĐND huyện có 32 đại biểu, tăng 2 đại biểu so với nhiệm kỳ trước. 100% đại biểu có trình độ đại học trở lên, 93,75% là người dân tộc thiểu số, 28,13% đại biểu nữ. Số lượng thành viên Thường trực HĐND tăng từ 3 lên 5, với trình độ chuyên môn và lý luận chính trị cao hơn, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động giám sát.

  2. Hoạt động giám sát qua xem xét báo cáo: HĐND huyện tổ chức xem xét báo cáo công tác của Thường trực HĐND, UBND, TAND, VKSND và Chi cục Thi hành án dân sự định kỳ tại các kỳ họp. Khoảng 85% đại biểu đánh giá các báo cáo cung cấp thông tin đầy đủ, tuy nhiên vẫn còn 15% cho rằng báo cáo chưa phản ánh hết thực trạng, thiếu số liệu thực tế.

  3. Chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp: Hoạt động chất vấn được tổ chức bài bản, đại biểu HĐND chủ động đặt câu hỏi liên quan đến các vấn đề nóng của địa phương như tiến độ xây dựng nông thôn mới, khai thác khoáng sản trái phép. Tỷ lệ đại biểu tham gia chất vấn đạt trên 90%. Tuy nhiên, chỉ khoảng 70% ý kiến chất vấn được trả lời thỏa đáng, còn lại có trường hợp trả lời chưa cụ thể hoặc chưa có biện pháp xử lý rõ ràng.

  4. Giám sát chuyên đề và lấy phiếu tín nhiệm: HĐND huyện đã tổ chức ít nhất 3 đoàn giám sát chuyên đề trong nhiệm kỳ, tập trung vào các lĩnh vực như quản lý đất đai, thực hiện chính sách xã hội. Việc lấy phiếu tín nhiệm được thực hiện đúng quy định, góp phần nâng cao trách nhiệm của người giữ chức vụ do HĐND bầu. Tuy nhiên, công tác theo dõi, đôn đốc thực hiện kiến nghị sau giám sát còn hạn chế, chỉ khoảng 60% kiến nghị được xử lý kịp thời.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động giám sát của HĐND huyện Chợ Đồn đã có nhiều chuyển biến tích cực về tổ chức và chất lượng đại biểu, phù hợp với quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và Luật Hoạt động giám sát năm 2015. Việc tăng số lượng thành viên chuyên trách và nâng cao trình độ đại biểu góp phần nâng cao hiệu quả giám sát.

Tuy nhiên, hạn chế về chất lượng báo cáo, sự thiếu sâu sát trong khảo sát thực tế và việc xử lý kiến nghị sau giám sát chưa triệt để làm giảm hiệu quả hoạt động. So sánh với một số địa phương như huyện Sông Mã (Sơn La) và huyện Văn Bàn (Lào Cai), nơi có sự phối hợp chặt chẽ giữa HĐND với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội, hoạt động giám sát chuyên đề được thực hiện sâu rộng và có sự tham gia của chuyên gia tư vấn, cho thấy huyện Chợ Đồn cần học hỏi để nâng cao hơn nữa chất lượng giám sát.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đại biểu tham gia các hình thức giám sát, bảng tổng hợp kết quả xử lý kiến nghị sau giám sát, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và những điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực đại biểu HĐND: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ năng giám sát, pháp luật và nghiệp vụ cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu chuyên trách. Mục tiêu nâng tỷ lệ đại biểu có kỹ năng giám sát chuyên sâu lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: HĐND huyện phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia.

  2. Nâng cao chất lượng báo cáo và khảo sát thực tế: Yêu cầu các cơ quan chịu sự giám sát chuẩn bị báo cáo chi tiết, có số liệu thực tế và tổ chức khảo sát thực địa trước khi trình báo cáo. Thời gian thực hiện: ngay trong nhiệm kỳ 2022 – 2025. Chủ thể: Thường trực HĐND, các Ban của HĐND.

  3. Tăng cường phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội: Mở rộng sự tham gia của các tổ chức này trong hoạt động giám sát chuyên đề và theo dõi thực hiện kiến nghị. Mục tiêu đạt sự phối hợp hiệu quả trong 80% các cuộc giám sát chuyên đề. Chủ thể: HĐND huyện, UBMTTQ huyện.

  4. Xây dựng cơ chế theo dõi, đôn đốc thực hiện kết luận giám sát: Thiết lập hệ thống báo cáo định kỳ về tiến độ xử lý kiến nghị, áp dụng chế tài đối với các cơ quan, cá nhân không thực hiện nghiêm túc. Thời gian triển khai: trong vòng 1 năm tới. Chủ thể: Thường trực HĐND, Văn phòng HĐND.

  5. Đẩy mạnh công tác truyền thông và công khai hoạt động giám sát: Sử dụng các phương tiện thông tin đại chúng để công bố kết quả giám sát, tạo sự giám sát xã hội và nâng cao nhận thức của cử tri. Chủ thể: Văn phòng HĐND, Đài truyền thanh huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng, hiểu biết về chức năng giám sát, từ đó thực hiện tốt nhiệm vụ đại diện cho nhân dân.

  2. Cán bộ, công chức làm việc tại các cơ quan nhà nước địa phương: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc phối hợp với HĐND, nâng cao hiệu quả quản lý và thực thi pháp luật.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành quản lý công và luật học: Tài liệu tham khảo bổ ích cho các nghiên cứu về quản lý nhà nước, quyền lực và giám sát trong chính quyền địa phương.

  4. Cơ quan Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội: Tham khảo để tăng cường phối hợp, tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND huyện Chợ Đồn được tổ chức như thế nào?
    Hoạt động giám sát được thực hiện qua xem xét báo cáo, chất vấn tại kỳ họp, giám sát chuyên đề và lấy phiếu tín nhiệm. Các Ban của HĐND thẩm tra báo cáo, tổ chức khảo sát thực tế và phối hợp với các tổ chức liên quan để nâng cao hiệu quả.

  2. Những hạn chế chính trong hoạt động giám sát hiện nay là gì?
    Chất lượng báo cáo còn sơ sài, thiếu số liệu thực tế; việc xử lý kiến nghị sau giám sát chưa triệt để; đại biểu chưa dành đủ thời gian khảo sát thực địa; sự phối hợp với các tổ chức xã hội chưa chặt chẽ.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giám sát của HĐND huyện?
    Cần tăng cường đào tạo đại biểu, nâng cao chất lượng báo cáo, mở rộng phối hợp với Mặt trận Tổ quốc, xây dựng cơ chế theo dõi thực hiện kiến nghị và đẩy mạnh truyền thông công khai hoạt động giám sát.

  4. Vai trò của đại biểu HĐND trong hoạt động giám sát là gì?
    Đại biểu HĐND là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, có trách nhiệm thu thập thông tin, đặt câu hỏi chất vấn, tham gia giám sát chuyên đề và theo dõi việc thực hiện các kiến nghị nhằm bảo đảm quyền lợi của cử tri.

  5. Hoạt động lấy phiếu tín nhiệm có ý nghĩa như thế nào?
    Lấy phiếu tín nhiệm giúp đánh giá mức độ tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do HĐND bầu, nâng cao trách nhiệm và hiệu quả công tác của cán bộ, đồng thời tạo cơ sở để xem xét miễn nhiệm hoặc bãi nhiệm khi cần thiết.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND huyện Chợ Đồn nhiệm kỳ 2016 – 2021 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước địa phương.
  • Cơ cấu tổ chức và chất lượng đại biểu được cải thiện, đáp ứng yêu cầu pháp luật và thực tiễn.
  • Một số hạn chế như chất lượng báo cáo, xử lý kiến nghị sau giám sát và phối hợp với các tổ chức xã hội cần được khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực đại biểu, cải thiện quy trình giám sát và tăng cường truyền thông.
  • Nghiên cứu là cơ sở quan trọng để HĐND huyện Chợ Đồn và các địa phương tương tự tiếp tục hoàn thiện hoạt động giám sát, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo đại biểu và xây dựng cơ chế theo dõi thực hiện kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát trong nhiệm kỳ tới. Các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện thành công mục tiêu này.