Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục luôn được xem là nền tảng phát triển xã hội và kinh tế, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao trình độ văn minh của quốc gia. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013), giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, được ưu tiên đầu tư trong các chương trình phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt, Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội đã xác định mục tiêu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh, hướng tới công dân toàn cầu. Trong bối cảnh đó, việc quản lý dạy học các môn học, đặc biệt là môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới, trở thành nhiệm vụ then chốt để đảm bảo thành công của đổi mới giáo dục.

Chương trình giáo dục phổ thông mới được Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố chính thức vào năm 2018, trong đó môn Hóa học được thiết kế với sự kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực nghiệm, đồng thời là cầu nối giữa các ngành khoa học tự nhiên khác như Vật lý, Sinh học. Môn Hóa học thuộc nhóm môn khoa học tự nhiên, được học sinh lựa chọn theo định hướng nghề nghiệp và năng lực cá nhân, khác biệt hoàn toàn so với chương trình hiện hành. Mục tiêu của chương trình là hình thành và phát triển năng lực hóa học, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực chung của học sinh, đồng thời giúp các em có thế giới quan khoa học và khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp.

Nghiên cứu tập trung vào quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh trong năm học 2019-2020. Qua khảo sát 35 cán bộ quản lý và giáo viên, nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông tại địa phương. Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà trường, cán bộ quản lý và giáo viên thích ứng với chương trình mới, đồng thời nâng cao hiệu quả giáo dục môn Hóa học, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tỉnh Quảng Ninh và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý dạy học: Theo Trần Thị Hương (2016), quản lý dạy học là quá trình tổ chức, chỉ đạo, giám sát các hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, tạo động lực và điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh. Các chức năng quản lý bao gồm lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá kết quả dạy học.

  • Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Chương trình giáo dục phổ thông mới nhấn mạnh phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, bao gồm năng lực nhận thức hóa học, năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  • Mô hình quản lý theo chu kỳ PDCA (Plan-Do-Check-Act): Quản lý dạy học được thực hiện theo chu trình lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá và điều chỉnh nhằm đảm bảo hiệu quả và chất lượng dạy học.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: dạy học, quản lý dạy học, năng lực dạy học của giáo viên, năng lực học tập của học sinh, chương trình giáo dục phổ thông mới, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 35 cán bộ quản lý và giáo viên tại 3 trường THPT trên địa bàn thành phố Móng Cái gồm THPT Trần Phú, THPT Chu Văn An và THPT Lý Thường Kiệt. Ngoài ra, dữ liệu còn được bổ sung từ các cán bộ quản lý và chuyên viên Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ninh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi khảo sát, phỏng vấn sâu, nghiên cứu sản phẩm dạy học và quản lý, đồng thời xin ý kiến chuyên gia để đánh giá mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích so sánh giữa chương trình hiện hành và chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện thực tế của các trường THPT tại thành phố Móng Cái.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và phù hợp với mục tiêu nâng cao chất lượng quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát 35 cán bộ quản lý và giáo viên, điểm trung bình đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học tại các trường THPT thành phố Móng Cái là khoảng 2.4 (trung bình), cho thấy công tác quản lý chưa thực hiện thường xuyên và hiệu quả chưa cao.

  2. Sự khác biệt rõ rệt giữa chương trình hiện hành và chương trình giáo dục phổ thông mới: Nội dung chương trình mới bổ sung nhiều kiến thức thực tiễn, phương pháp dạy học tích cực, chú trọng phát triển năng lực học sinh. Ví dụ, chương trình mới bổ sung chủ đề năng lượng hóa học, phương pháp phổ khối lượng (MS), phổ hồng ngoại (IR), và tăng cường dạy học theo định hướng STEM. So với chương trình hiện hành, chương trình mới giảm tải các nội dung tính toán nặng nề, tăng cường thực hành và ứng dụng.

  3. Năng lực quản lý và năng lực dạy học của giáo viên còn hạn chế: Năng lực lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập của giáo viên chưa đồng đều. Khoảng 60% giáo viên chưa thành thạo các phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học chưa đáp ứng đầy đủ: Các trường THPT tại Móng Cái còn thiếu phòng thí nghiệm hiện đại, thiết bị thực hành và tài liệu tham khảo phù hợp với chương trình mới, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học và trải nghiệm của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Năng lực quản lý của hiệu trưởng và cán bộ quản lý tổ chuyên môn chưa đồng đều, trong khi đó, giáo viên còn thiếu kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực. Điều kiện cơ sở vật chất chưa được đầu tư đồng bộ cũng làm giảm hiệu quả tổ chức dạy học thực hành và trải nghiệm.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả nghiên cứu tại Móng Cái tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới. Các nghiên cứu trước đây cũng nhấn mạnh vai trò then chốt của công tác quản lý trong việc nâng cao chất lượng dạy học và sự cần thiết của bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ điểm trung bình đánh giá thực trạng quản lý dạy học, bảng so sánh nội dung chương trình hiện hành và chương trình mới, cũng như biểu đồ tỷ lệ giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh, điểm yếu và xu hướng phát triển trong quản lý dạy học môn Hóa học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên môn Hóa học

    • Mục tiêu: Nâng cao năng lực lập kế hoạch, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập theo chương trình mới.
    • Thời gian: Triển khai trong năm học 2021-2022.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm và trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  2. Xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Hóa học theo định hướng phát triển năng lực học sinh

    • Mục tiêu: Đảm bảo kế hoạch dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện nhà trường, tăng cường dạy học trải nghiệm và STEM.
    • Thời gian: Lập kế hoạch hàng năm, đánh giá định kỳ mỗi học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn và giáo viên môn Hóa học.

  3. Chỉ đạo tổ/nhóm chuyên môn khoa học tự nhiên tăng cường sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học

    • Mục tiêu: Nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm đổi mới phương pháp dạy học.
    • Thời gian: Thực hiện thường xuyên trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ trưởng chuyên môn.

  4. Đảm bảo các điều kiện phương tiện dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới

    • Mục tiêu: Trang bị đầy đủ phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành, tài liệu tham khảo và công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học.
    • Thời gian: Đầu tư và nâng cấp trong vòng 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo, chính quyền địa phương.

  5. Xây dựng kế hoạch và thực hiện giám sát, đánh giá kế hoạch dạy học môn Hóa học

    • Mục tiêu: Đảm bảo việc thực hiện kế hoạch dạy học đúng tiến độ, chất lượng và hiệu quả.
    • Thời gian: Giám sát định kỳ hàng học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn, chuyên viên Sở GD&ĐT.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường và giáo viên để nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các biện pháp quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình mới, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập.

  2. Giáo viên môn Hóa học tại các trường phổ thông

    • Lợi ích: Nắm bắt nội dung chương trình mới, phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, STEM.
    • Use case: Áp dụng vào giảng dạy, nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới phương pháp.

  3. Chuyên viên và cán bộ Sở Giáo dục và Đào tạo

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, tổ chức bồi dưỡng và giám sát thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới.
    • Use case: Thiết kế các chương trình đào tạo, kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục.

  4. Sinh viên ngành Quản lý giáo dục và Sư phạm Hóa học

    • Lợi ích: Học tập, nghiên cứu về quản lý dạy học và đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.
    • Use case: Tham khảo tài liệu phục vụ học tập, nghiên cứu khoa học và thực tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình mới có điểm gì khác so với chương trình hiện hành?
    Quản lý dạy học theo chương trình mới tập trung vào phát triển năng lực học sinh, đổi mới phương pháp dạy học tích cực, tăng cường thực hành, trải nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin. Nội dung chương trình cũng được cập nhật, giảm tải các phần tính toán nặng, bổ sung kiến thức thực tiễn và STEM.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý dạy học môn Hóa học tại các trường THPT?
    Yếu tố chủ quan gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học của giáo viên, cũng như thái độ học tập của học sinh. Yếu tố khách quan gồm cơ sở vật chất, chính sách giáo dục, môi trường xã hội và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học của giáo viên môn Hóa học?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học và chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn.

  4. Các trường THPT cần chuẩn bị những điều kiện gì để triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới hiệu quả?
    Cần xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp, đầu tư cơ sở vật chất phòng thí nghiệm, trang thiết bị thực hành, tài liệu học tập, đồng thời tổ chức bồi dưỡng giáo viên và tăng cường phối hợp với các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường.

  5. Kết quả đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học tại Móng Cái cho thấy điều gì?
    Kết quả cho thấy công tác quản lý còn nhiều hạn chế, chưa thực hiện thường xuyên và hiệu quả chưa cao, đặc biệt là trong việc đổi mới phương pháp dạy học và đảm bảo điều kiện vật chất. Đây là cơ sở để đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng quản lý và dạy học.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới là quá trình tác động có mục đích của cán bộ quản lý nhằm thực hiện các chức năng quản lý: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
  • Thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học tại các trường THPT thành phố Móng Cái còn nhiều hạn chế, đặc biệt về năng lực quản lý, năng lực dạy học của giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Chương trình giáo dục phổ thông mới có nhiều điểm đổi mới về nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, đòi hỏi sự thích ứng và đổi mới trong công tác quản lý và giảng dạy.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực, tăng cường sinh hoạt chuyên môn, đảm bảo điều kiện vật chất và giám sát đánh giá hiệu quả thực hiện.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong năm học tiếp theo, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường và giáo viên để nâng cao chất lượng giáo dục môn Hóa học theo chương trình mới.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức bồi dưỡng và giám sát thực hiện, nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông tại thành phố Móng Cái và các địa phương tương tự.