Nghiên Cứu Bệnh Sán Dây Ở Gà Thả Vườn Tại Huyện Sơn Động, Tỉnh Bắc Giang Và Biện Pháp Phòng Trị Hiệu Quả

• Tác giả: Nguyễn Đức Tuệ
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Văn Quang
• Trường học: Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Thú y
• Đề tài: Nghiên cứu bệnh sán dây ở gà thả vườn tại huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang và biện pháp phòng trị
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1.1. Sán dây ký sinh ở gà
• 1.1.2. Vị trí của sán dây ký sinh ở gà trong hệ thống phân loại động vật
• 1.1.3. Thành phần loài sán dây ký sinh ở gà Việt Nam
• 1.1.4. Đặc điểm hình thái, cấu tạo một số loài sán dây ký sinh ở gà
• 1.1.5. Chu kỳ sinh học của một số loài sán dây ký sinh ở gà
• 1.2. BỆNH SÁN DÂY Ở GÀ
• 1.2.1. Cơ chế sinh bệnh
• 1.2.2. Dịch tễ học của bệnh sán dây gà
• 1.2.3. Miễn dịch học bệnh sán dây gà
• 1.2.4. Triệu chứng lâm sàng của gà bị bệnh sán dây
• 1.2.5. Bệnh tích của gà bị bệnh sán dây
• 1.2.6. Phương pháp chẩn đoán bệnh sán dây gà
• 1.2.7. Điều trị và phòng bệnh sán dây cho gà
• 1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC VÀ NGOÀI NƯỚC
• 1.3.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.3.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 2. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
• 2.2. VẬT LIỆU NGHIÊN CỨU
• 2.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 2.3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây ở gà thả vườn tại huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang
• 2.3.2. Nghiên cứu triệu chứng, bệnh tích gà bị bệnh sán dây
• 2.3.3. Nghiên cứu, đề xuất biện pháp phòng, trị bệnh sán dây gà
• 2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.4.1. Phương pháp lấy mẫu, xét nghiệm và đánh giá tỷ lệ, cường độ nhiễm sán dây
• 2.4.2. Phương pháp mổ khám, thu thập sán dây
• 2.4.3. Quy định một số yếu tố liên quan đến các chỉ tiêu nghiên cứu dịch tễ bệnh sán dây ở gà thả vườn
• 2.4.4. Phương pháp nghiên cứu một số đặc điểm bệnh lý, lâm sàng của bệnh sán dây ở gà
• 2.4.5. Phương pháp xác định sự thải đốt sán dây theo thời gian trong ngày của gà nhiễm sán dây
• 2.4.6. Phương pháp xác định hiệu lực của thuốc tẩy sán dây cho gà
• 2.4.7. Đề xuất biện pháp phòng, trị tổng hợp bệnh sán dây cho gà thả vườn tại huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang
• 2.5. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ BỆNH SÁN DÂY Ở GÀ THẢ VƯỜN TẠI HUYỆN SƠN ĐỘNG, TỈNH BẮC GIANG
• 3.1.1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây ở gà thả vườn qua xét nghiệm phân
• 3.1.2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây ở gà thả vườn qua mổ khám
• 3.1.3. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây theo tuổi gà qua xét nghiệm phân
• 3.1.4. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây theo tuổi gà qua mổ khám
• 3.1.5. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây theo mùa
• 3.2. NGHIÊN CỨU TRIỆU CHỨNG, BỆNH TÍCH CỦA GÀ BỊ BỆNH SÁN DÂY
• 3.2.1. Tỷ lệ gà nhiễm sán dây ở các địa phương có triệu chứng lâm sàng
• 3.2.2. Sự thải đốt sán dây ở các khoảng thời gian trong ngày theo mùa
• 3.2.3. Bệnh tích đại thể ở đường tiêu hóa gà bị bệnh sán dây ở các địa phương
• 3.3. NGHIÊN CỨU BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ BỆNH SÁN DÂY CHO GÀ THẢ VƯỜN TẠI HUYỆN SƠN ĐỘNG, TỈNH BẮC GIANG
• 3.3.1. Xác định hiệu lực của một số thuốc tẩy sán dây cho gà
• 3.3.2. Đề xuất biện pháp phòng trị tổng hợp bệnh sán dây cho gà thả vườn tại huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Bệnh sán dây ở gà

Bệnh sán dây ở gà là một trong những bệnh ký sinh trùng phổ biến, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và năng suất của đàn gà, đặc biệt là gà thả vườn. Bệnh này phân bố rộng rãi trên toàn thế giới và tại Việt Nam, nó thường xảy ra ở các vùng núi và trung du, nơi có điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ký chủ trung gian như kiến, ruồi và bọ cánh cứng. Sán dây ký sinh ở gà chủ yếu ở ruột non, gây tắc ruột, thủng ruột và thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Ngoài ra, sán dây còn tiết ra độc tố làm giảm sức đề kháng của gà, tạo điều kiện cho các bệnh khác phát triển.

1.1. Đặc điểm dịch tễ học

Dịch tễ học của bệnh sán dây ở gà cho thấy bệnh phổ biến ở các vùng có khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều, đặc biệt là tại Sơn Động, Bắc Giang. Nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ nhiễm sán dây ở gà thả vườn cao hơn so với gà nuôi nhốt do gà thả vườn có nhiều cơ hội tiếp xúc với ký chủ trung gian. Tỷ lệ nhiễm sán dây cũng thay đổi theo mùa, với mùa mưa có tỷ lệ nhiễm cao hơn mùa khô.

1.2. Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng của gà nhiễm sán dây bao gồm gầy yếu, chậm lớn, tiêu chảy và giảm sản lượng trứng. Gà bị bệnh thường có biểu hiện bỏ ăn, xù lông và suy nhược. Khi mổ khám, có thể quan sát thấy sán dây bám chặt vào thành ruột non, gây viêm và tổn thương niêm mạc ruột.

II. Phòng trị bệnh sán dây

Phòng trị bệnh sán dây là một phần quan trọng trong quản lý sức khỏe đàn gà, đặc biệt là gà thả vườn. Các biện pháp phòng bệnh bao gồm vệ sinh chuồng trại, quản lý thức ăn và nước uống, đồng thời sử dụng thuốc tẩy sán định kỳ. Điều trị bệnh sán dây thường sử dụng các loại thuốc như abendazole, fenbendazole và niclosamide, với liều lượng phù hợp để đảm bảo hiệu quả và an toàn cho gà.

2.1. Biện pháp phòng bệnh

Biện pháp phòng bệnh sán dây bao gồm việc vệ sinh chuồng trại thường xuyên, loại bỏ ký chủ trung gian như kiến và ruồi, đồng thời quản lý chặt chẽ nguồn thức ăn và nước uống. Sử dụng thuốc tẩy sán định kỳ cũng là một biện pháp hiệu quả để giảm tỷ lệ nhiễm sán dây trong đàn gà.

2.2. Điều trị bệnh sán dây

Điều trị bệnh sán dây chủ yếu dựa vào việc sử dụng các loại thuốc tẩy sán như abendazole, fenbendazole và niclosamide. Các nghiên cứu tại Sơn Động, Bắc Giang đã chỉ ra rằng niclosamide với liều 200mg/kg thể trọng có hiệu quả cao trong việc loại bỏ sán dây khỏi cơ thể gà. Việc điều trị cần được thực hiện đúng liều lượng và thời gian để đảm bảo hiệu quả tối đa.

III. Nghiên cứu bệnh sán dây tại Sơn Động Bắc Giang

Nghiên cứu bệnh sán dây tại Sơn Động, Bắc Giang đã cung cấp những thông tin quan trọng về đặc điểm dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và biện pháp phòng trị bệnh sán dây ở gà thả vườn. Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm sán dây ở gà thả vườn tại đây khá cao, đặc biệt là vào mùa mưa. Nghiên cứu cũng đề xuất các biện pháp phòng trị tổng hợp, bao gồm vệ sinh chuồng trại, quản lý thức ăn và sử dụng thuốc tẩy sán định kỳ.

3.1. Kết quả nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu tại Sơn Động, Bắc Giang cho thấy tỷ lệ nhiễm sán dây ở gà thả vườn qua xét nghiệm phân là 45%, trong khi tỷ lệ này qua mổ khám là 60%. Tỷ lệ nhiễm sán dây cũng thay đổi theo tuổi gà, với gà trưởng thành có tỷ lệ nhiễm cao hơn gà con. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mùa mưa là thời điểm có tỷ lệ nhiễm sán dây cao nhất.

3.2. Đề xuất biện pháp phòng trị

Dựa trên kết quả nghiên cứu, các biện pháp phòng trị tổng hợp đã được đề xuất, bao gồm vệ sinh chuồng trại, quản lý thức ăn và nước uống, đồng thời sử dụng thuốc tẩy sán định kỳ. Việc áp dụng các biện pháp này sẽ giúp giảm tỷ lệ nhiễm sán dây, nâng cao năng suất chăn nuôi và đảm bảo sức khỏe đàn gà.

Tổng quan nghiên cứu

Chăn nuôi gà thả vườn tại huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang đang phát triển mạnh mẽ với tổng đàn gà năm 2016 lên đến khoảng hàng chục nghìn con, trong đó 80,5% gà được nuôi theo phương thức thả vườn. Tuy nhiên, bệnh ký sinh trùng, đặc biệt là bệnh sán dây, đang gây thiệt hại nghiêm trọng đến năng suất và hiệu quả kinh tế của ngành chăn nuôi. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở gà thả vườn tại các xã trong huyện dao động từ 48,33% đến 60,42%, với cường độ nhiễm từ nhẹ đến nặng. Bệnh sán dây không chỉ làm giảm sức đề kháng, gây tổn thương niêm mạc ruột mà còn làm gà còi cọc, chậm lớn, giảm sản lượng trứng và có thể dẫn đến tử vong. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm dịch tễ, triệu chứng lâm sàng, bệnh tích đại thể và hiệu lực của các thuốc tẩy sán dây, từ đó đề xuất biện pháp phòng trị hiệu quả cho gà thả vườn tại huyện Sơn Động trong khoảng thời gian từ tháng 8/2016 đến tháng 8/2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng suất chăn nuôi, giảm thiệt hại do bệnh gây ra và thúc đẩy phát triển bền vững ngành chăn nuôi gia cầm địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về dịch tễ học ký sinh trùng, sinh học vòng đời sán dây và cơ chế sinh bệnh của sán dây ký sinh ở gà. Hai mô hình nghiên cứu chính bao gồm:

• Mô hình dịch tễ học ký sinh trùng: phân tích tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây theo các yếu tố như tuổi gà, mùa vụ, địa phương và điều kiện chăn nuôi.
• Mô hình điều trị và phòng bệnh tổng hợp: đánh giá hiệu lực của các thuốc tẩy sán dây (albendazole, niclosamide, fenbendazole) và đề xuất biện pháp phòng trị dựa trên việc kiểm soát ký chủ trung gian, vệ sinh chuồng trại và dinh dưỡng.

Các khái niệm chính bao gồm: tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm, ký chủ trung gian (kiến, ruồi, bọ cánh cứng), triệu chứng lâm sàng, bệnh tích đại thể, hiệu lực thuốc tẩy sán dây.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Thu thập 1.430 mẫu phân gà thả vườn và mổ khám 195 con gà tại 6 xã thuộc huyện Sơn Động.
• Phương pháp lấy mẫu: Lấy mẫu chùm nhiều bậc, ngẫu nhiên tại các hộ chăn nuôi và trang trại, phân loại theo lứa tuổi (≤3 tháng, >3-6 tháng, >6 tháng).
• Phân tích dịch tễ: Xét nghiệm phân bằng phương pháp lắng cặn Benedek để phát hiện đốt sán dây, xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm. Mổ khám để đếm số lượng sán dây và kiểm tra bệnh tích.
• Phân tích lâm sàng và bệnh tích: Quan sát triệu chứng lâm sàng, theo dõi sự thải đốt sán theo thời gian trong ngày và theo mùa.
• Thử nghiệm hiệu lực thuốc: Thử nghiệm ba loại thuốc tẩy sán dây với nhiều liều khác nhau trên gà nhiễm nặng, đánh giá hiệu quả qua xét nghiệm phân và mổ khám sau 15 ngày điều trị.
• Xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Excel 2003 và Minitab 16, áp dụng phương pháp thống kê sinh học để phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây qua xét nghiệm phân: Trong 1.430 mẫu phân, tỷ lệ nhiễm trung bình là 55,38%, dao động từ 48,33% (xã An Châu) đến 60,42% (xã An Bá). Cường độ nhiễm chủ yếu ở mức nhẹ (64,27%), trung bình (27,02%) và nặng (8,71%).
2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm qua mổ khám: Trong 195 con gà mổ khám, tỷ lệ nhiễm là 62,05%, cao nhất tại xã An Bá (68,57%). Cường độ nhiễm nhẹ chiếm 60,33%, trung bình 26,45%, nặng 13,22%.
3. Tỷ lệ và cường độ nhiễm theo tuổi gà: Tỷ lệ nhiễm tăng theo tuổi, từ 37,29% ở gà ≤3 tháng lên 68,37% ở gà >6 tháng. Cường độ nhiễm nặng cũng tăng từ 1,82% lên 13,95% tương ứng.
4. Hiệu lực thuốc tẩy sán dây: Thuốc praziquantel, niclosamide và fenbendazole đều có hiệu lực tẩy sán dây cao, với tỷ lệ sạch sán đạt trên 87%, trong đó praziquantel đạt hiệu quả cao nhất (98,18%).

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ nhiễm sán dây ở gà thả vườn tại huyện Sơn Động là khá cao, tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế ở vùng khí hậu nhiệt đới. Sự khác biệt tỷ lệ nhiễm giữa các xã phản ánh ảnh hưởng của điều kiện chăn nuôi, vệ sinh thú y và mức độ kiểm soát ký chủ trung gian. Tỷ lệ và cường độ nhiễm tăng theo tuổi gà do gà lớn có nhiều cơ hội tiếp xúc với các loài kiến, ruồi và bọ cánh cứng mang ấu trùng sán dây. Các biểu đồ phân tích tỷ lệ và cường độ nhiễm theo địa phương và tuổi gà minh họa rõ xu hướng này. Hiệu lực của các thuốc tẩy sán dây phù hợp với các nghiên cứu trước đây, cho thấy khả năng kiểm soát bệnh hiệu quả nếu áp dụng đúng liều lượng và quy trình. Kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp điều trị và biện pháp phòng ngừa tổng hợp nhằm giảm thiểu thiệt hại do bệnh gây ra.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Thực hiện tẩy sán dây định kỳ cho gà thả vườn: Sử dụng thuốc praziquantel hoặc niclosamide với liều lượng phù hợp, định kỳ 3-6 tháng/lần để giảm tỷ lệ và cường độ nhiễm. Chủ thể thực hiện là người chăn nuôi phối hợp với cán bộ thú y địa phương.
2. Tăng cường vệ sinh chuồng trại và môi trường chăn nuôi: Thu gom và ủ phân đúng cách để tiêu diệt trứng sán, phun thuốc diệt côn trùng định kỳ nhằm kiểm soát ký chủ trung gian. Thời gian thực hiện liên tục trong năm, đặc biệt vào mùa nóng ẩm.
3. Nâng cao nhận thức và đào tạo kỹ thuật cho người chăn nuôi: Tuyên truyền về tác hại của bệnh sán dây và biện pháp phòng trị hiệu quả, khuyến khích áp dụng quy trình chăn nuôi an toàn sinh học. Chủ thể là các cơ quan thú y và tổ chức nông nghiệp địa phương.
4. Bổ sung dinh dưỡng hợp lý cho gà: Đảm bảo khẩu phần đầy đủ vitamin và khoáng chất nhằm tăng cường sức đề kháng, giảm thiểu tác động của ký sinh trùng. Thực hiện thường xuyên trong suốt quá trình nuôi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người chăn nuôi gà thả vườn: Nắm bắt kiến thức về dịch tễ và biện pháp phòng trị bệnh sán dây để nâng cao hiệu quả chăn nuôi, giảm thiệt hại kinh tế.
2. Cán bộ thú y cơ sở: Áp dụng kết quả nghiên cứu để tư vấn, hướng dẫn người dân và triển khai các chương trình kiểm soát bệnh hiệu quả.
3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y: Tham khảo dữ liệu dịch tễ, phương pháp nghiên cứu và kết quả thử nghiệm thuốc để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
4. Các tổ chức phát triển nông nghiệp và chính sách: Sử dụng thông tin để xây dựng chính sách hỗ trợ, chương trình đào tạo và phát triển chăn nuôi bền vững tại các vùng nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh sán dây ở gà thả vườn có biểu hiện lâm sàng rõ ràng không?
   Bệnh thường không có triệu chứng đặc trưng khi nhiễm nhẹ, nhưng khi nhiễm nặng gà có thể mệt mỏi, xù lông, tiêu chảy, phân có đốt sán và thậm chí liệt chân hoặc chết. Việc xét nghiệm phân là cần thiết để chẩn đoán chính xác.

2. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở gà thay đổi theo độ tuổi như thế nào?
   Tỷ lệ nhiễm tăng dần theo tuổi, gà trên 6 tháng tuổi có tỷ lệ nhiễm cao nhất (khoảng 68%), do gà lớn có nhiều cơ hội tiếp xúc với ký chủ trung gian hơn.

3. Thuốc nào có hiệu quả cao trong điều trị bệnh sán dây ở gà?
   Praziquantel và niclosamide được đánh giá có hiệu lực tẩy sán dây cao, với tỷ lệ sạch sán đạt trên 95%, an toàn và dễ sử dụng trong chăn nuôi.

4. Biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất là gì?
   Phòng bệnh tổng hợp bao gồm tẩy sán định kỳ, vệ sinh chuồng trại, kiểm soát côn trùng trung gian và bổ sung dinh dưỡng hợp lý giúp giảm thiểu tỷ lệ nhiễm và thiệt hại do bệnh gây ra.

5. Có thể phát hiện bệnh sán dây ở gà bằng cách nào ngoài xét nghiệm phân?
   Mổ khám gà chết hoặc nghi nhiễm giúp xác định chính xác số lượng sán dây và bệnh tích đại thể, tuy nhiên phương pháp này không áp dụng cho gà sống. Xét nghiệm phân là phương pháp phổ biến và thuận tiện hơn.

Kết luận

• Tỷ lệ nhiễm sán dây ở gà thả vườn tại huyện Sơn Động dao động từ 48,33% đến 60,42%, với cường độ nhiễm chủ yếu nhẹ và trung bình.
• Tỷ lệ và cường độ nhiễm tăng theo tuổi gà, cao nhất ở gà trên 6 tháng tuổi.
• Thuốc praziquantel và niclosamide có hiệu lực tẩy sán dây cao, an toàn cho gà.
• Biện pháp phòng trị tổng hợp, bao gồm tẩy sán định kỳ, vệ sinh chuồng trại và kiểm soát ký chủ trung gian, là cần thiết để giảm thiểu thiệt hại.
• Khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn chăn nuôi nhằm nâng cao năng suất và phát triển bền vững ngành chăn nuôi gia cầm địa phương.

Hành động tiếp theo: Người chăn nuôi và cán bộ thú y cần phối hợp triển khai các biện pháp phòng trị tổng hợp, đồng thời tiếp tục theo dõi và nghiên cứu để nâng cao hiệu quả kiểm soát bệnh sán dây ở gà thả vườn.