Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động từ thiện xã hội (TTXH) là một phần không thể thiếu trong đời sống xã hội Việt Nam, thể hiện truyền thống “lá lành đùm lá rách” và tinh thần nhân văn sâu sắc. Tại thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang, Phật giáo Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các hoạt động từ thiện nhằm hỗ trợ các nhóm yếu thế như người nghèo, người khuyết tật, gia đình có công với cách mạng, và các đối tượng chịu ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh. Tính từ năm 2020 đến tháng 5 năm 2024, các cơ sở tự viện Phật giáo tại Rạch Giá đã triển khai nhiều chương trình từ thiện đa dạng, góp phần nâng cao chất lượng sống của cộng đồng địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa hoạt động từ thiện xã hội của Giáo hội Phật giáo Việt Nam (GHPGVN) tại Rạch Giá, phân tích ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cơ sở tự viện trực thuộc GHPGVN và các cơ sở Phật giáo độc lập trên địa bàn thành phố trong giai đoạn 2020-2024. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp làm rõ vai trò của Phật giáo trong công tác an sinh xã hội mà còn góp phần xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý nhà nước về tôn giáo tại địa phương.

Theo báo cáo, trong nhiệm kỳ 2017-2022, Ban Từ thiện xã hội Trung ương GHPGVN đã vận động và ủng hộ hơn 12 tỷ đồng cho các hoạt động an sinh xã hội. Tại Rạch Giá, các chùa như Phổ Minh, Tam Bảo, Ngọc Hải, Ngọc Bửu Hương đã tổ chức nhiều chương trình từ thiện với quy mô lớn, như phát cơm chay, trao quà cho người nghèo, hỗ trợ y tế cộng đồng trong đại dịch COVID-19, và xây dựng điểm trường tình thương. Những hoạt động này góp phần thiết thực vào việc giảm nghèo, chăm sóc sức khỏe và phát triển giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu liên ngành trong Tôn giáo học, Xã hội học tôn giáo, Sử học tôn giáo và Nhân học tôn giáo. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về từ thiện xã hội: Được hiểu là các hoạt động tự nguyện giúp đỡ người nghèo, người yếu thế thông qua việc quyên góp, cứu trợ, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và hỗ trợ tinh thần. Khái niệm này được phân tích dựa trên các tài liệu luật an sinh xã hội và các quan điểm xã hội học về vai trò của từ thiện trong phát triển cộng đồng.

  2. Giáo lý Phật giáo về hạnh “Bố thí”: Là đức hạnh cao quý trong Phật pháp, thể hiện qua việc hiến tặng tài vật, pháp và vô úy thí nhằm giúp đỡ người khác vượt qua khó khăn. Lý thuyết này được khai thác từ kinh điển Phật giáo như Tăng Chi Bộ, Lục độ Ba-la-mật và Tứ nhiếp pháp, làm nền tảng cho việc phân tích hoạt động từ thiện của GHPGVN tại Rạch Giá.

Các khái niệm chính bao gồm: Từ thiện xã hội, Bố thí, An sinh xã hội, Tín đồ Phật giáo, và Hoạt động từ thiện tôn giáo. Ngoài ra, các văn bản pháp luật như Luật Tín ngưỡng, tôn giáo (2016), Nghị định số 93/2019/NĐ-CP về quỹ từ thiện, và Nghị quyết số 25-NQ/TW của Đảng về phát huy vai trò tôn giáo trong xã hội cũng được sử dụng làm cơ sở pháp lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh kết hợp với phương pháp nghiên cứu liên ngành. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu thứ cấp từ các sách giáo trình, báo cáo công tác Phật sự, văn bản pháp luật, và các bài viết khoa học về từ thiện xã hội và Phật giáo. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực tế tại 29 cơ sở tự viện Phật giáo trên địa bàn thành phố Rạch Giá.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Phỏng vấn sâu 16 cuộc với các nhóm đối tượng gồm chư tăng/ni, phật tử, nhà hảo tâm, chính quyền địa phương và người hưởng lợi từ hoạt động từ thiện. Quan sát thực địa và thu thập tài liệu từ các cơ sở tự viện cũng được thực hiện.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp, lịch sử, logic và so sánh được sử dụng để đánh giá thực trạng, ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp. Các số liệu định lượng về số lượng quà tặng, kinh phí hỗ trợ, số lượng người hưởng lợi được tổng hợp và trình bày dưới dạng bảng biểu và biểu đồ để minh họa.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn từ năm 2020 đến tháng 5 năm 2024, giai đoạn có nhiều biến động xã hội do đại dịch COVID-19 và thiên tai, tạo điều kiện đánh giá tác động thực tế của hoạt động từ thiện Phật giáo tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hoạt động tri ân gia đình có công với cách mạng: Các chùa lớn như Tam Bảo, Ngọc Hải, Ngọc Bửu Hương tổ chức thăm hỏi, trao quà cho hơn 500 gia đình có công, với tổng giá trị hỗ trợ ước tính trên 2 tỷ đồng trong giai đoạn 2020-2024. Các hoạt động này góp phần thể hiện lòng biết ơn và duy trì truyền thống uống nước nhớ nguồn.

  2. Ủng hộ người nghèo và người có hoàn cảnh khó khăn: Hằng năm, các chùa tổ chức phát quà, gạo, nhu yếu phẩm với số lượng từ 200 đến 300 phần quà mỗi dịp lễ lớn. Trong đỉnh dịch COVID-19, các cây ATM gạo tại chùa Phật Quang, Tam Bảo, Phổ Minh cung cấp từ 100kg đến 300kg gạo mỗi lần, hỗ trợ hàng trăm hộ nghèo. Tổng giá trị quà tặng và hỗ trợ ước tính trên 5 tỷ đồng.

  3. Hỗ trợ người tàn tật: Từ năm 2005 đến 2024, chùa Phổ Minh đã trao tặng quà và tiền mặt trị giá hơn 10 tỷ đồng cho các cơ sở nuôi dạy trẻ mồ côi, người khuyết tật. Chùa Kim Quang trao tặng 10 xe lăn trị giá 15 triệu đồng cho người khuyết tật địa phương. Các hoạt động này giúp cải thiện điều kiện sống và tạo động lực hòa nhập xã hội.

  4. Hỗ trợ giáo dục cộng đồng: Điểm trường tình thương tại chùa Phật Quang được xây dựng từ năm 2002, hiện phục vụ học sinh từ mầm non đến trung học phổ thông với hơn 200 học sinh. Các chùa như Ngọc Sơn, Phổ Minh, Kim Quang trao hàng chục suất học bổng với tổng giá trị trên 100 triệu đồng mỗi năm, giúp học sinh nghèo tiếp tục học tập.

  5. Tham gia phòng chống dịch COVID-19: GHPGVN Rạch Giá phối hợp với các cơ sở y tế và chính quyền địa phương, huy động phật tử thanh niên tham gia hỗ trợ tuyến đầu chống dịch, như vận chuyển oxy, phun khử khuẩn, hỗ trợ người cách ly. Nhiều tăng ni đã “cởi áo cà sa, khoác áo blouse” tham gia trực tiếp công tác y tế.

Thảo luận kết quả

Các hoạt động từ thiện của Phật giáo tại Rạch Giá thể hiện sự gắn kết chặt chẽ giữa đạo và đời, phát huy tinh thần “phụng đạo – giúp đời”. Sự đa dạng trong hình thức từ thiện, từ hỗ trợ vật chất đến giáo dục, y tế, đã đáp ứng nhu cầu thực tế của cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh và thiên tai. So với các nghiên cứu về hoạt động từ thiện Phật giáo ở các địa phương khác, Rạch Giá có sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ sở tự viện và chính quyền địa phương, tạo nên mạng lưới hỗ trợ bền vững.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hạn chế như nguồn lực tài chính chưa ổn định, công tác quản lý và minh bạch trong thu chi cần được nâng cao, và việc mở rộng quy mô hoạt động từ thiện còn hạn chế. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ số lượng quà tặng theo năm, bảng tổng hợp kinh phí hỗ trợ và biểu đồ phân bố đối tượng hưởng lợi sẽ giúp minh họa rõ nét hơn hiệu quả hoạt động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường minh bạch tài chính trong hoạt động từ thiện: Áp dụng hệ thống quản lý thu chi chuyên nghiệp, công khai báo cáo tài chính định kỳ nhằm nâng cao niềm tin của cộng đồng và nhà hảo tâm. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban Từ thiện xã hội GHPGVN TP. Rạch Giá phối hợp với các cơ sở tự viện.

  2. Mở rộng quy mô và đa dạng hóa hình thức từ thiện: Phát triển thêm các bếp ăn từ thiện, cây ATM gạo, điểm trường tình thương và các khóa tu ngắn hạn cho thanh thiếu niên nhằm thu hút nhiều đối tượng tham gia. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Ban Trị sự GHPGVN TP. Rạch Giá, các chùa, tịnh xá.

  3. Đẩy mạnh hợp tác với chính quyền và các tổ chức xã hội: Tăng cường phối hợp trong công tác phòng chống dịch bệnh, cứu trợ thiên tai và hỗ trợ y tế cộng đồng để tận dụng nguồn lực và nâng cao hiệu quả. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban Trị sự GHPGVN TP. Rạch Giá, UBND, Mặt trận Tổ quốc.

  4. Phát triển nguồn lực nhân sự và đào tạo kỹ năng từ thiện: Tổ chức các khóa đào tạo về quản lý, vận động tài trợ, kỹ năng giao tiếp và truyền thông cho tăng ni, phật tử tham gia hoạt động từ thiện. Thời gian: 6 tháng - 1 năm. Chủ thể: Ban Từ thiện xã hội, các tổ chức đào tạo.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá và giám sát hiệu quả hoạt động từ thiện: Thiết lập các chỉ số đánh giá định kỳ về tác động xã hội, số lượng người hưởng lợi và chất lượng dịch vụ để điều chỉnh chiến lược phù hợp. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Ban Trị sự GHPGVN TP. Rạch Giá, các chuyên gia nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Tôn giáo học, Xã hội học: Luận văn cung cấp tài liệu hệ thống về hoạt động từ thiện xã hội của Phật giáo tại địa phương, giúp hiểu sâu sắc mối quan hệ giữa tôn giáo và xã hội.

  2. Ban Trị sự GHPGVN các cấp và các cơ sở tự viện: Tham khảo để nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức các hoạt động từ thiện, đồng thời phát triển các chương trình phù hợp với nhu cầu cộng đồng.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo và an sinh xã hội: Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quản lý và hỗ trợ hoạt động từ thiện của các tổ chức tôn giáo tại địa phương.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, nhà hảo tâm và cộng đồng phật tử: Hiểu rõ hơn về thực trạng và tác động của hoạt động từ thiện Phật giáo, từ đó có thể phối hợp, hỗ trợ và tham gia hiệu quả hơn trong các chương trình xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động từ thiện xã hội của Phật giáo tại Rạch Giá tập trung vào những nhóm đối tượng nào?
    Hoạt động chủ yếu hỗ trợ người nghèo, người khuyết tật, gia đình có công với cách mạng, học sinh nghèo và các nạn nhân thiên tai, dịch bệnh. Ví dụ, chùa Phổ Minh đã trao tặng quà trị giá hơn 10 tỷ đồng cho người khuyết tật từ năm 2005 đến 2024.

  2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành kết hợp phỏng vấn sâu, khảo sát thực tế và phân tích tổng hợp. Cỡ mẫu phỏng vấn là 16 cuộc với các nhóm đối tượng liên quan, đảm bảo tính đa chiều và khách quan.

  3. Vai trò của giáo lý Phật giáo trong hoạt động từ thiện được thể hiện như thế nào?
    Giáo lý “Bố thí” là nền tảng đạo đức thúc đẩy tăng ni, phật tử thực hiện các hoạt động từ thiện với tâm từ bi, không vụ lợi. Đây là cách thực hành giáo lý Phật giáo nhằm giúp đỡ người nghèo và xây dựng cộng đồng nhân ái.

  4. Hoạt động từ thiện của Phật giáo có sự phối hợp với chính quyền địa phương không?
    Có, GHPGVN tại Rạch Giá phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và Hội Chữ Thập đỏ trong các hoạt động cứu trợ, phòng chống dịch bệnh và phát triển giáo dục.

  5. Những giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động từ thiện?
    Các giải pháp gồm tăng cường minh bạch tài chính, mở rộng quy mô hoạt động, đào tạo nhân sự, hợp tác đa ngành và xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả. Ví dụ, đề xuất áp dụng hệ thống quản lý thu chi chuyên nghiệp trong 6-12 tháng.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa hoạt động từ thiện xã hội của GHPGVN tại thành phố Rạch Giá trong giai đoạn 2020-2024, làm rõ vai trò và tác động tích cực của Phật giáo trong an sinh xã hội địa phương.
  • Phân tích chi tiết các hoạt động tri ân gia đình có công, hỗ trợ người nghèo, người khuyết tật, giáo dục và y tế cộng đồng với số liệu minh chứng cụ thể.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động từ thiện, bao gồm minh bạch tài chính, mở rộng quy mô, đào tạo nhân sự và tăng cường hợp tác với chính quyền.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu, cơ quan quản lý và cộng đồng Phật giáo trong việc phát triển hoạt động từ thiện xã hội.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và học hỏi kinh nghiệm.

Hãy tiếp tục đồng hành và phát huy tinh thần từ thiện xã hội của Phật giáo để góp phần xây dựng cộng đồng ngày càng phát triển, nhân văn và bền vững.