Tổng quan nghiên cứu

Ung thư hàm sàng là một loại ung thư hiếm gặp, chiếm khoảng 3% - 5% các ung thư vùng đầu mặt cổ, trong đó ung thư biểu mô tế bào gai chiếm từ 60% đến 80%. Tại Việt Nam, ung thư hàm sàng đứng thứ ba về tỉ lệ mắc, chỉ sau ung thư vòm mũi họng và ung thư họng – thanh quản. Bệnh thường tiến triển âm thầm, với triệu chứng không đặc hiệu, dẫn đến việc phát hiện muộn và tiên lượng sống còn thấp, trung bình chỉ đạt 25% - 30% sau 5 năm. Nghiên cứu này được thực hiện tại khoa Tai Mũi Họng, Bệnh viện Chợ Rẫy, trong khoảng thời gian từ tháng 9/2020 đến tháng 6/2021, nhằm khảo sát đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả phẫu thuật sớm của bệnh nhân ung thư hàm sàng theo giai đoạn bệnh. Mục tiêu nghiên cứu là cung cấp dữ liệu cụ thể về biểu hiện bệnh theo phân loại TNM và AJCC 8th, đồng thời đánh giá kết quả điều trị phẫu thuật một tháng sau mổ, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chiến lược chẩn đoán và điều trị phù hợp, đặc biệt trong bối cảnh ung thư hàm sàng vẫn là thách thức lớn do vị trí giải phẫu phức tạp và tỉ lệ tái phát cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Phân loại TNM theo AJCC 8th (2016): Đây là hệ thống phân loại giai đoạn ung thư dựa trên kích thước và mức độ xâm lấn của khối u (T), tình trạng di căn hạch (N) và di căn xa (M). Phân loại này giúp đánh giá tiên lượng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

  • Mô hình giải phẫu vùng mũi xoang và các cấu trúc lân cận: Bao gồm giải phẫu chi tiết các xoang hàm, xoang sàng, xoang trán, xoang bướm, đỉnh hốc mắt, và các mạch máu, thần kinh liên quan. Hiểu rõ cấu trúc này giúp xác định đường lan tràn của khối u và lựa chọn đường phẫu thuật tối ưu.

  • Khái niệm về đặc điểm mô bệnh học và độ biệt hóa: Độ biệt hóa của khối u (G1 đến G4) phản ánh mức độ bất thường của tế bào ung thư, ảnh hưởng đến tốc độ phát triển và khả năng xâm lấn của bệnh.

  • Các loại ung thư phổ biến vùng hàm sàng: Ung thư biểu mô tế bào gai, ung thư biểu mô bọc dạng tuyến, ung thư biểu mô tuyến, u nguyên bào thần kinh khứu, và các loại ung thư thần kinh nội tiết. Mỗi loại có đặc điểm sinh học và tiên lượng khác nhau.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, khảo sát đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả phẫu thuật sớm của bệnh nhân ung thư hàm sàng.

  • Đối tượng nghiên cứu: Bệnh nhân được chẩn đoán ung thư hàm sàng tại khoa Tai Mũi Họng, Bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 9/2020 đến tháng 6/2021.

  • Cỡ mẫu: Khoảng 60-70 bệnh nhân, được lựa chọn theo tiêu chuẩn chọn mẫu bao gồm chẩn đoán xác định ung thư hàm sàng, không có bệnh lý phối hợp nghiêm trọng cản trở phẫu thuật.

  • Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân không đủ điều kiện phẫu thuật hoặc có bệnh lý ác tính khác đồng thời.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ hồ sơ bệnh án, kết quả xét nghiệm mô bệnh học, hình ảnh học (CT-Scan, MRI), và theo dõi sau phẫu thuật.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích phân bố đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng theo giai đoạn bệnh; phân tích so sánh tỉ lệ biến chứng, tái phát theo phương pháp phẫu thuật và giai đoạn bệnh bằng kiểm định chi bình phương hoặc Fisher; phân tích đa biến để đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố như tuổi, giai đoạn, phương pháp phẫu thuật đến kết quả điều trị.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 10 tháng, phân tích và tổng hợp kết quả trong 3 tháng tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm phân bố bệnh nhân: Tỉ lệ nam/nữ là khoảng 1.7:1, với nhóm tuổi chủ yếu từ 50 đến 60 tuổi chiếm 75%. Vị trí khối u phổ biến nhất là xoang hàm (chiếm 50% - 70%), tiếp theo là hốc mũi (15% - 30%) và xoang sàng (10% - 20%).

  2. Phân loại mô bệnh học: Ung thư biểu mô tế bào gai chiếm khoảng 60% - 80%, ung thư biểu mô bọc dạng tuyến và ung thư biểu mô tuyến chiếm khoảng 10%. Độ biệt hóa kém (G3, G4) chiếm gần 40% trong tổng số bệnh nhân.

  3. Kết quả phẫu thuật sớm: Thời gian phẫu thuật trung bình là khoảng 3 giờ, thời gian nằm viện trung bình 10 ngày. Tỉ lệ cải thiện triệu chứng lâm sàng sau phẫu thuật đạt trên 70%, trong đó giảm đau và cải thiện chức năng hô hấp chiếm ưu thế.

  4. Biến chứng và tái phát: Tỉ lệ biến chứng sau phẫu thuật trong tháng đầu là khoảng 15%, chủ yếu là nhiễm trùng vết mổ và phù nề. Tỉ lệ tái phát tại chỗ trong tháng đầu là khoảng 10%, cao hơn ở nhóm bệnh nhân giai đoạn III-IV (15%) so với giai đoạn I-II (5%).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy ung thư hàm sàng có đặc điểm lâm sàng và mô bệnh học tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Tỉ lệ nam giới mắc bệnh cao hơn nữ giới có thể liên quan đến yếu tố nghề nghiệp và môi trường, đặc biệt là phơi nhiễm bụi gỗ và các hóa chất độc hại. Vị trí u chủ yếu ở xoang hàm phù hợp với đặc điểm giải phẫu và con đường lan tràn của khối u.

Phẫu thuật nội soi qua đường mũi được áp dụng rộng rãi, giúp giảm thiểu biến chứng so với phẫu thuật mổ hở truyền thống, đồng thời giữ được chức năng và thẩm mỹ cho bệnh nhân. Tuy nhiên, tỉ lệ tái phát vẫn còn cao, đặc biệt ở các giai đoạn muộn, phản ánh sự khó khăn trong việc kiểm soát biên giới khối u do vị trí giải phẫu phức tạp và sự xâm lấn sâu của ung thư.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỉ lệ sống còn và biến chứng tương đương, tuy nhiên việc áp dụng các kỹ thuật mới như phẫu thuật hướng dẫn huỳnh quang và mô phỏng 3D có thể cải thiện kết quả điều trị trong tương lai. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố giai đoạn bệnh, tỉ lệ biến chứng theo phương pháp phẫu thuật và bảng so sánh kết quả cải thiện triệu chứng trước và sau mổ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sàng lọc và phát hiện sớm: Thực hiện các chương trình khám sàng lọc định kỳ cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao (người trên 50 tuổi, tiếp xúc nghề nghiệp với bụi gỗ, hóa chất độc hại) nhằm phát hiện ung thư hàm sàng ở giai đoạn sớm, nâng cao tỉ lệ sống còn. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm tới, chủ thể: các cơ sở y tế chuyên khoa.

  2. Ứng dụng kỹ thuật phẫu thuật hiện đại: Khuyến khích áp dụng phẫu thuật nội soi và phẫu thuật hướng dẫn huỳnh quang để nâng cao độ chính xác trong cắt bỏ khối u, giảm biến chứng và tỉ lệ tái phát. Chủ thể: đội ngũ phẫu thuật viên chuyên khoa Tai Mũi Họng, thời gian: triển khai ngay trong 1 năm tới.

  3. Phối hợp đa chuyên khoa trong điều trị: Thiết lập các nhóm điều trị đa ngành gồm phẫu thuật viên, bác sĩ ung bướu, chuyên gia phục hồi chức năng để tối ưu hóa kết quả điều trị và cải thiện chất lượng cuộc sống bệnh nhân. Thời gian: xây dựng mô hình trong 6 tháng, áp dụng liên tục.

  4. Nâng cao năng lực chẩn đoán hình ảnh và mô bệnh học: Đầu tư trang thiết bị MRI, PET/CT và đào tạo chuyên sâu cho kỹ thuật viên, bác sĩ giải phẫu bệnh nhằm nâng cao độ chính xác chẩn đoán và phân loại giai đoạn bệnh. Chủ thể: bệnh viện tuyến trung ương, thời gian: 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng và phẫu thuật đầu cổ: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu chi tiết về đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả phẫu thuật, giúp cải thiện kỹ thuật phẫu thuật và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

  2. Bác sĩ ung bướu và xạ trị: Thông tin về phân loại mô bệnh học và giai đoạn bệnh hỗ trợ trong việc xây dựng phác đồ điều trị phối hợp hiệu quả, đặc biệt trong việc đánh giá tiên lượng và theo dõi tái phát.

  3. Nhà nghiên cứu y học và sinh học phân tử: Cung cấp cơ sở dữ liệu về đặc điểm bệnh học và các yếu tố nguy cơ, tạo nền tảng cho các nghiên cứu sâu hơn về cơ chế sinh bệnh và phát triển các phương pháp điều trị mới.

  4. Chuyên gia phục hồi chức năng và chăm sóc sau phẫu thuật: Hiểu rõ các biến chứng và kết quả điều trị sớm giúp xây dựng kế hoạch phục hồi chức năng phù hợp, nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ung thư hàm sàng thường được phát hiện ở giai đoạn nào?
    Phần lớn bệnh nhân được phát hiện ở giai đoạn muộn (III-IV), do triệu chứng ban đầu không đặc hiệu và tiến triển âm thầm. Việc phát hiện sớm chiếm tỉ lệ thấp, ảnh hưởng đến tiên lượng điều trị.

  2. Phẫu thuật nội soi có ưu điểm gì so với phẫu thuật mổ hở?
    Phẫu thuật nội soi giúp giảm thiểu tổn thương mô lành, giảm biến chứng chu phẫu, rút ngắn thời gian nằm viện và cải thiện thẩm mỹ, đồng thời tỉ lệ tái phát tương đương hoặc thấp hơn so với mổ hở trong các trường hợp phù hợp.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến tỉ lệ tái phát sau phẫu thuật?
    Giai đoạn bệnh, độ biệt hóa mô bệnh học, phương pháp phẫu thuật và mức độ kiểm soát biên giới khối u là các yếu tố chính ảnh hưởng đến tỉ lệ tái phát. Giai đoạn muộn và độ biệt hóa kém thường có tỉ lệ tái phát cao hơn.

  4. Vai trò của CT-Scan và MRI trong chẩn đoán ung thư hàm sàng?
    CT-Scan đánh giá chính xác tổn thương xương và mức độ hủy xương, trong khi MRI giúp xác định xâm lấn mô mềm, bao ổ mắt và nội sọ. Kết hợp hai phương pháp giúp đánh giá toàn diện tình trạng bệnh.

  5. Có nên bảo tồn mắt khi khối u xâm lấn ổ mắt?
    Nếu bao ổ mắt chưa bị xâm lấn, bảo tồn mắt có thể được thực hiện mà không làm tăng tỉ lệ tái phát. Tuy nhiên, khi có xâm lấn bao ổ mắt rõ ràng, khoét mắt thường được chỉ định để đạt biên phẫu thuật sạch.

Kết luận

  • Ung thư hàm sàng là bệnh lý hiếm gặp, thường phát hiện muộn với tiên lượng sống còn thấp, đòi hỏi chẩn đoán và điều trị kịp thời.
  • Phân loại TNM theo AJCC 8th và mô bệnh học đóng vai trò quan trọng trong đánh giá giai đoạn và lựa chọn phương pháp điều trị.
  • Phẫu thuật nội soi là phương pháp ưu tiên trong điều trị, giúp giảm biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống bệnh nhân.
  • Tỉ lệ tái phát và biến chứng sau phẫu thuật vẫn còn cao, đặc biệt ở giai đoạn muộn, cần có chiến lược điều trị phối hợp đa ngành.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao phát hiện sớm, ứng dụng kỹ thuật phẫu thuật hiện đại và tăng cường đào tạo chuyên môn nhằm cải thiện kết quả điều trị trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và chuyên gia cần phối hợp triển khai các chương trình sàng lọc, đào tạo kỹ thuật mới và xây dựng mô hình điều trị đa ngành để nâng cao hiệu quả điều trị ung thư hàm sàng.