I. Khái quát mối quan hệ Việt Xiêm trước thế kỷ XIX
Mối quan hệ giữa Việt Nam và Xiêm La đã có từ rất sớm, nhưng diễn biến của nó trong thế kỷ XIX lại mang tính chất phức tạp và đa chiều. Trước thế kỷ XIX, hai quốc gia này đã có những giai đoạn giao thương và xung đột. Lịch sử Việt Nam ghi nhận rằng từ thế kỷ XII, quan hệ Việt Nam - Xiêm La đã bắt đầu hình thành thông qua các hoạt động thương mại và giao lưu văn hóa. Tuy nhiên, sự cạnh tranh về quyền lực và ảnh hưởng trong khu vực đã dẫn đến nhiều cuộc xung đột. Đặc biệt, vấn đề bảo hộ Chân Lạp và Hà Tiên đã trở thành nguyên nhân chính dẫn đến những căng thẳng giữa hai nước. Theo tài liệu từ Quốc Sử quán triều Nguyễn, mối quan hệ này có lúc nồng ấm, có lúc xung đột, phản ánh sự thay đổi trong bối cảnh chính trị và kinh tế của cả hai quốc gia. Những công trình nghiên cứu như Đại Nam Nhất Thống chí và Gia Định Thành Thông chí đã cung cấp nhiều thông tin quý giá về mối quan hệ này, cho thấy sự tương tác giữa hai nước không chỉ dừng lại ở thương mại mà còn liên quan đến các vấn đề chính trị và quân sự.
1.1. Tình hình chính trị kinh tế xã hội giữa hai nước
Tình hình chính trị, kinh tế và xã hội của Đại Việt và Xiêm La trước thế kỷ XIX có nhiều điểm tương đồng và khác biệt. Đại Việt trong giai đoạn này đang trải qua sự phân liệt giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài, trong khi Xiêm La lại đang trong giai đoạn củng cố quyền lực sau khi đánh bại cuộc xâm lược của người Miến Điện. Chính trị Việt Nam lúc này bị ảnh hưởng bởi các cuộc chiến tranh nội bộ, trong khi Xiêm La phát triển mạnh mẽ về quân sự và kinh tế. Sự phát triển này đã tạo ra một thế lực mạnh mẽ trong khu vực, khiến cho Việt Nam phải cân nhắc kỹ lưỡng trong việc thiết lập quan hệ ngoại giao. Tình hình xã hội của cả hai nước cũng có sự khác biệt rõ rệt, với Xiêm La có nền văn hóa phong phú và đa dạng hơn, trong khi Việt Nam vẫn giữ được nhiều truyền thống văn hóa cổ xưa. Sự khác biệt này đã tạo ra những thách thức trong việc thiết lập mối quan hệ bền vững giữa hai quốc gia.
II. Quan hệ Việt Xiêm từ 1802 1847
Giai đoạn từ 1802 đến 1847 là thời kỳ quan trọng trong quan hệ Việt Nam - Xiêm La. Sau khi Nhà Nguyễn được thành lập, Gia Long đã có những bước đi chiến lược nhằm củng cố quyền lực và thiết lập quan hệ ngoại giao với Xiêm La. Chính trị Việt Nam dưới triều đại Nguyễn đã có những thay đổi lớn, với việc tăng cường quân sự và mở rộng thương mại. Xiêm La cũng không đứng yên, họ đã thiết lập một chính quyền mạnh mẽ dưới triều đại Rattanakosin. Mối quan hệ giữa hai nước trong giai đoạn này chủ yếu tập trung vào việc trao đổi hàng hóa và thiết lập các hiệp định thương mại. Tuy nhiên, những căng thẳng vẫn tồn tại, đặc biệt là trong vấn đề bảo hộ Chân Lạp. Các tài liệu lịch sử cho thấy rằng, mặc dù có những thỏa thuận, nhưng sự cạnh tranh về quyền lực vẫn là yếu tố chính chi phối mối quan hệ này. Tình hình kinh tế của cả hai nước cũng có sự phát triển mạnh mẽ, với việc mở rộng thương mại và giao lưu văn hóa. Điều này đã tạo ra một nền tảng vững chắc cho mối quan hệ giữa hai quốc gia trong những năm tiếp theo.
2.1. Cơ sở cho việc thiết lập quan hệ bang giao
Cơ sở cho việc thiết lập quan hệ bang giao giữa Việt Nam và Xiêm La trong giai đoạn này chủ yếu đến từ nhu cầu bảo vệ lợi ích quốc gia và phát triển kinh tế. Nhà Nguyễn nhận thấy rằng việc thiết lập quan hệ với Xiêm La không chỉ giúp củng cố vị thế của mình trong khu vực mà còn tạo ra cơ hội thương mại mới. Xiêm La, với vị trí địa lý thuận lợi và nền kinh tế đang phát triển, trở thành một đối tác quan trọng cho Đại Việt. Các hiệp định thương mại được ký kết đã tạo điều kiện cho việc trao đổi hàng hóa, từ đó thúc đẩy sự phát triển kinh tế của cả hai nước. Tuy nhiên, những thỏa thuận này cũng không thể xóa bỏ hoàn toàn những mâu thuẫn và cạnh tranh giữa hai bên, đặc biệt là trong bối cảnh thực dân Pháp đang có những động thái xâm lược vào Việt Nam. Sự cạnh tranh về quyền lực và ảnh hưởng trong khu vực vẫn là yếu tố chính chi phối mối quan hệ giữa hai quốc gia trong giai đoạn này.
III. Quan hệ Việt Xiêm từ 1847 1884
Giai đoạn từ 1847 đến 1884 chứng kiến sự thay đổi lớn trong quan hệ Việt Nam - Xiêm La. Triều đình nhà Nguyễn dưới thời Tự Đức đã phải đối mặt với nhiều thách thức từ bên ngoài, đặc biệt là sự xâm lược của thực dân Pháp. Trong bối cảnh này, Xiêm La trở thành một đối tác quan trọng trong việc duy trì độc lập và bảo vệ chủ quyền. Mối quan hệ giữa hai nước trong giai đoạn này chủ yếu tập trung vào việc hợp tác quân sự và chính trị. Xiêm La đã hỗ trợ Việt Nam trong việc đối phó với các mối đe dọa từ bên ngoài, đồng thời cũng tìm cách củng cố vị thế của mình trong khu vực. Tuy nhiên, sự can thiệp của thực dân Pháp đã làm thay đổi cục diện, khi họ bắt đầu can thiệp vào các vấn đề nội bộ của Việt Nam và Xiêm La. Điều này đã dẫn đến những căng thẳng trong mối quan hệ giữa hai quốc gia, khi cả hai đều phải đối mặt với nguy cơ mất chủ quyền. Các tài liệu lịch sử cho thấy rằng, mặc dù có những nỗ lực hợp tác, nhưng sự cạnh tranh và mâu thuẫn vẫn tồn tại, đặc biệt là trong bối cảnh thực dân Pháp đang mở rộng ảnh hưởng của mình trong khu vực.
3.1. Quan hệ Việt Xiêm dưới triều vua Tự Đức
Dưới triều vua Tự Đức, quan hệ Việt Nam - Xiêm La đã có những diễn biến phức tạp. Tự Đức đã nhận thức rõ ràng về mối đe dọa từ thực dân Pháp và đã tìm cách củng cố quan hệ với Xiêm La như một biện pháp bảo vệ chủ quyền. Mối quan hệ này không chỉ dừng lại ở việc hợp tác quân sự mà còn mở rộng sang các lĩnh vực kinh tế và văn hóa. Xiêm La đã trở thành một đối tác quan trọng trong việc duy trì độc lập cho Việt Nam. Tuy nhiên, sự can thiệp của thực dân Pháp đã làm thay đổi cục diện, khi họ bắt đầu can thiệp vào các vấn đề nội bộ của cả hai quốc gia. Điều này đã dẫn đến những căng thẳng trong mối quan hệ giữa hai nước, khi cả hai đều phải đối mặt với nguy cơ mất chủ quyền. Các tài liệu lịch sử cho thấy rằng, mặc dù có những nỗ lực hợp tác, nhưng sự cạnh tranh và mâu thuẫn vẫn tồn tại, đặc biệt là trong bối cảnh thực dân Pháp đang mở rộng ảnh hưởng của mình trong khu vực.
