QUAN HỆ LỢI ÍCH TRONG LĨNH VỰC THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM - LUẬN ÁN TIẾN SĨ

• Tác giả: Đỗ Thị Nga
• Người hướng dẫn: Ts. Hồ Thanh Thủy
• Trường học: Học Viện Chính Trị Quốc Gia Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kinh Tế Chính Trị
• Đề tài: Quan Hệ Lợi Ích Trong Lĩnh Vực Thương Mại Điện Tử Ở Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Án Tiến Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ QUAN HỆ LỢI ÍCH TRONG LĨNH VỰC THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
• 1.1. Các công trình khoa học nghiên cứu liên quan đến luận án
• 1.2. Khái quát kết quả các công trình đã công bố có liên quan đến phạm vi nghiên cứu của đề tài và khoảng trống nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUAN HỆ LỢI ÍCH TRONG LĨNH VỰC THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
• 2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử
• 2.2. Nội dung, tiêu chí đánh giá và các nhân tố ảnh hưởng tới quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử
• 2.3. Kinh nghiệm đảm bảo hài hòa quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử của một số quốc gia và bài học rút ra cho Việt Nam
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG QUAN HỆ LỢI ÍCH TRONG LĨNH VỰC THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM
• 3.1. Khái quát về tình hình phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam
• 3.2. Tình hình thực hiện quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử ở Việt Nam giai đoạn 2017 - 2022
• 3.3. Đánh giá thực trạng quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử ở Việt Nam
• 4. CHƯƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO HÀI HÒA QUAN HỆ LỢI ÍCH TRONG LĨNH VỰC THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM
• 4.1. Quan điểm đảm bảo hài hòa quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử ở Việt Nam
• 4.2. Giải pháp đảm bảo hài hòa quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử ở Việt Nam
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Luận Án Quan Hệ Lợi Ích TMĐT Việt Nam 55

Luận án tiến sĩ này tập trung nghiên cứu quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử (TMĐT) ở Việt Nam, tiếp cận dưới góc độ kinh tế chính trị. Sự phát triển nhanh chóng của TMĐT, với doanh thu bán lẻ năm 2022 đạt 16,4 tỷ USD và tốc độ tăng trưởng trung bình trên 20%/năm, mang lại nhiều lợi ích cho các bên liên quan, từ người tiêu dùng đến doanh nghiệp và ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, đi kèm với đó là những mâu thuẫn và xung đột về lợi ích kinh tế, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển bền vững của ngành. Luận án hướng đến mục tiêu làm rõ cơ sở lý luận về quan hệ lợi ích trong TMĐT, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp để đảm bảo sự hài hòa lợi ích giữa các bên, góp phần thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của thương mại điện tử Việt Nam. Luận án kế thừa các nghiên cứu trước đó, đồng thời xác định khoảng trống nghiên cứu về lý luận và thực tiễn liên quan đến QHLI trong TMĐT, làm tiền đề cho các chương tiếp theo.

1.1. Tính Cấp Thiết Nghiên Cứu Quan Hệ Lợi Ích TMĐT

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển của kinh tế số tạo ra những thay đổi sâu sắc trong hoạt động thương mại điện tử. Theo tài liệu gốc, năm 2022, doanh thu bán lẻ thương mại điện tử đạt 16,4 tỷ USD, cho thấy sự tăng trưởng mạnh mẽ. Tuy nhiên, đi kèm với sự phát triển này là những vấn đề như hàng giả, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, và tình trạng trốn thuế, gây ảnh hưởng đến lợi ích kinh tế của người tiêu dùng, doanh nghiệp và nhà nước. Nghiên cứu này là cần thiết để giải quyết những mâu thuẫn, xung đột lợi ích và đảm bảo sự phát triển bền vững của TMĐT tại Việt Nam. Các hành vi gây thiệt hại đến lợi ích của các bên ngày càng phổ biến, tinh vi và phức tạp. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu tìm giải pháp hữu hiệu nhằm tạo sự hài hòa quan hệ lợi ích, góp phần thúc đẩy quá trình tái sản xuất mở rộng, đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước.

1.2. Mục Tiêu và Nhiệm Vụ Nghiên Cứu Luận Án Tiến Sĩ

Mục tiêu chính của luận án là làm rõ lý luận về quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử và đề xuất các giải pháp để đảm bảo sự hài hòa lợi ích giữa các bên liên quan. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan, luận giải những vấn đề lý luận về QHLI, phân tích và đánh giá thực trạng QHLI trong TMĐT ở Việt Nam từ 2017-2022, từ đó đưa ra các quan điểm và giải pháp. Luận án tập trung nghiên cứu QHLI về kinh tế trong lĩnh vực TMĐT bán lẻ loại hình B2C, giữa các chủ thể chính: doanh nghiệp bán hàng, người tiêu dùng, trung gian CCDV TMĐT và Nhà nước. Luận án chủ yếu đứng dưới góc độ Nhà nước để nghiên cứu và đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo hài hoà các QHLI trong TMĐT, ngoài ra, để đảm bảo tính lôgic luận án cũng đưa ra một số giải pháp đối với các chủ thể còn lại.

II. Cơ Sở Lý Luận Quan Hệ Lợi Ích trong TMĐT Việt Nam 58

Luận án xây dựng cơ sở lý luận dựa trên chủ nghĩa Mác - Lênin về quan hệ lợi ích, các quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước liên quan đến thương mại điện tử và đảm bảo hài hòa lợi ích kinh tế. Luận án tiếp cận vấn đề dưới góc độ kinh tế chính trị, nghiên cứu mối quan hệ giữa các chủ thể trong quá trình mua bán trực tuyến, trong bối cảnh kinh tế số và sự vận động của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự quản lý của Nhà nước. Khung nghiên cứu được xây dựng dựa trên các nhiệm vụ nghiên cứu đã xác định, bao gồm tổng quan, phân tích thực trạng, và đề xuất giải pháp.

2.1. Phương Pháp Nghiên Cứu và Thu Thập Thông Tin TMĐT

Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu của khoa học kinh tế chính trị - phương pháp trừu tượng hoá khoa học, để giữ lại những yếu tố bản chất trong phân tích quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử. Các phương pháp cụ thể bao gồm phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, đối chứng và dự báo. Thông tin được thu thập từ các nguồn thứ cấp (cơ sở dữ liệu của cơ quan nhà nước, báo cáo nghiên cứu, tạp chí khoa học) và sơ cấp (điều tra, khảo sát bằng bảng hỏi). Việc khảo sát được thực hiện tại ba địa phương: Hà Nội, Thanh Hoá và Hoà Bình, đại diện cho các mức độ phát triển TMĐT khác nhau.

2.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Chủ Thể và Mối Quan Hệ Lợi Ích

Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu vào lĩnh vực thương mại điện tử bán lẻ B2C, tập trung vào quan hệ lợi ích giữa doanh nghiệp bán hàng, người tiêu dùng, trung gian CCDV TMĐT và Nhà nước. Ba mối QHLI cơ bản được xác định và nghiên cứu sâu: (1) QHLI giữa doanh nghiệp, bên CCDV TMĐT và người tiêu dùng; (2) QHLI giữa doanh nghiệp và nhà nước; (3) QHLI giữa người tiêu dùng và nhà nước. Luận án chủ yếu đứng dưới góc độ Nhà nước để nghiên cứu và đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo hài hoà các QHLI trong TMĐT.

III. Thực Trạng Quan Hệ Lợi Ích Trong TMĐT ở Việt Nam 55

Chương này đi sâu vào phân tích thực trạng quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử tại Việt Nam từ năm 2017 đến 2022. Tình hình phát triển của TMĐT được khái quát, bao gồm doanh thu, tốc độ tăng trưởng, và các kênh bán hàng chủ yếu. Luận án đánh giá tình hình thực hiện quan hệ lợi ích, chỉ ra những mâu thuẫn, xung đột và nguyên nhân của chúng. Các vấn đề như hàng giả, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền lợi người tiêu dùng, và trốn thuế được phân tích cụ thể, làm nổi bật những thách thức đối với sự phát triển bền vững của thương mại điện tử Việt Nam.

3.1. Khái Quát Tình Hình Phát Triển TMĐT Việt Nam

Thương mại điện tử Việt Nam có tốc độ tăng trưởng nhanh chóng. Tình hình được thể hiện rõ qua các số liệu thống kê về doanh thu, tốc độ tăng trưởng, và các kênh bán hàng chủ yếu. Tuy nhiên, cũng có những khó khăn thách thức như tình trạng thua lỗ của các sàn TMĐT, rào cản đối với thanh toán số, và mức độ hài lòng của người tiêu dùng khi mua sắm trực tuyến. Các số liệu được lấy từ các báo cáo của Bộ Công Thương, VECOM và các tổ chức uy tín khác. Bảng 3.1 và Biểu đồ 3.1 (trong tài liệu gốc) cung cấp thông tin chi tiết về doanh thu và tốc độ tăng trưởng TMĐT B2C giai đoạn 2016-2021.

3.2. Thực Hiện Quan Hệ Lợi Ích Mâu Thuẫn và Xung Đột

Trong quá trình phát triển thương mại điện tử, xuất hiện nhiều mâu thuẫn và xung đột về lợi ích kinh tế giữa các chủ thể. Các vấn đề như hàng giả, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, và trốn thuế gây thiệt hại cho người tiêu dùng, doanh nghiệp và nhà nước. Theo tài liệu gốc, có tới 68% người tiêu dùng lo ngại về chất lượng hàng hóa và 52% lo ngại về thông tin cá nhân bị tiết lộ. Biểu đồ 3.12 (trong tài liệu gốc) cho thấy các trở ngại khi mua hàng trực tuyến, và Biểu đồ 3.13 thể hiện mức độ lo ngại của người tiêu dùng.

IV. Đảm Bảo Hài Hòa Quan Hệ Lợi Ích Giải Pháp Hiệu Quả 59

Dựa trên phân tích thực trạng, chương này đề xuất các quan điểm và giải pháp để đảm bảo hài hòa quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử ở Việt Nam. Các giải pháp tập trung vào vai trò của Nhà nước trong việc điều tiết thị trường, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, và tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho doanh nghiệp. Đồng thời, các giải pháp cũng hướng đến nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể tham gia TMĐT, góp phần xây dựng một hệ sinh thái thương mại điện tử bền vững và công bằng.

4.1. Quan Điểm Về Đảm Bảo Hài Hòa Quan Hệ Lợi Ích TMĐT

Việc đảm bảo hài hòa quan hệ lợi ích trong thương mại điện tử cần dựa trên các quan điểm sau: (1) Tuân thủ cơ chế thị trường và sự điều tiết của Nhà nước; (2) Đảm bảo sự công bằng và bình đẳng cho các chủ thể; (3) Thúc đẩy sự phát triển bền vững và thịnh vượng của TMĐT; (4) Nâng cao vai trò chủ đạo của Nhà nước trong việc điều hòa lợi ích giữa các bên. Để đảm bảo sự công bằng và bình đẳng cho các chủ thể cũng như sự phát triển bền vững và thịnh vượng cho TMĐT, Nhà nước cần đóng vai trò chủ đạo, then chốt trong việc đảm bảo hài hòa lợi ích giữa các bên.

4.2. Giải Pháp Đảm Bảo Hài Hòa Quan Hệ Lợi Ích TMĐT

Các giải pháp để đảm bảo hài hòa quan hệ lợi ích trong thương mại điện tử bao gồm: (1) Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách về TMĐT; (2) Tăng cường quản lý nhà nước về TMĐT, đặc biệt là chống hàng giả, hàng kém chất lượng, và trốn thuế; (3) Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của doanh nghiệp và người tiêu dùng; (4) Xây dựng các cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả; (5) Thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực TMĐT. Luận án chủ yếu đứng dưới góc độ Nhà nước để nghiên cứu và đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo hài hoà các QHLI trong TMĐT, ngoài ra, để đảm bảo tính lôgic luận án cũng đưa ra một số giải pháp đối với các chủ thể còn lại.

V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Phát Triển TMĐT Bền Vững Việt Nam 58

Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển thương mại điện tử một cách bền vững tại Việt Nam. Việc đảm bảo hài hòa quan hệ lợi ích giữa các bên sẽ tạo ra một môi trường kinh doanh lành mạnh, thu hút đầu tư, và nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách và giải pháp phù hợp, góp phần thúc đẩy sự phát triển của kinh tế số và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

5.1. Góp Phần Phát Triển Kinh Tế Số và Thương Mại Điện Tử

Nghiên cứu này đóng góp vào việc phát triển kinh tế số và thương mại điện tử bằng cách cung cấp một cái nhìn sâu sắc về quan hệ lợi ích và các giải pháp để đảm bảo sự hài hòa lợi ích giữa các bên liên quan. Việc áp dụng các giải pháp này sẽ tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch, thu hút đầu tư và thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành thương mại điện tử.

5.2. Đề Xuất Chính Sách và Giải Pháp Phát Triển TMĐT

Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách và giải pháp phù hợp nhằm giải quyết các vấn đề liên quan đến quan hệ lợi ích trong thương mại điện tử. Các chính sách này có thể bao gồm các quy định về bảo vệ người tiêu dùng, chống hàng giả, hàng kém chất lượng, và trốn thuế, cũng như các biện pháp để thúc đẩy sự hợp tác giữa các doanh nghiệp và cơ quan nhà nước. Các chính sách này là cơ sở để phát triển thương mại điện tử.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Quan Hệ Lợi Ích TMĐT 57

Luận án đã làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử ở Việt Nam. Các giải pháp được đề xuất có tính khả thi và phù hợp với bối cảnh phát triển của kinh tế số và thương mại điện tử Việt Nam. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào các vấn đề cụ thể như tác động của chuyển đổi số đến quan hệ lợi ích, hoặc phân tích quan hệ lợi ích trong các mô hình kinh doanh thương mại điện tử mới.

6.1. Tổng Kết Đóng Góp và Giá Trị Thực Tiễn

Luận án đã hệ thống hoá lý luận về QHLI và TMĐT, luận án đã hệ bổ sung khung khổ lý luận về QHLI trong lĩnh vực TMĐT. Trong đó, luận án đã xác định nội hàm khái niệm QHLI trong lĩnh vực TMĐT; vị trí, vai trò của các chủ thể tham gia TMĐT; các mối QHLI cơ bản được hình thành trong lĩnh vực này cũng như cách thức thực hiện lợi ích giữa các chủ thể trong các mối quan hệ này. Kết quả nghiên cứu đóng góp vào việc phát triển các chính sách và giải pháp cụ thể, hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp trong việc đảm bảo hài hòa lợi ích của các bên liên quan.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo về Quan Hệ Lợi Ích

Nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào tác động của chuyển đổi số đến quan hệ lợi ích trong thương mại điện tử, hoặc phân tích quan hệ lợi ích trong các mô hình kinh doanh mới như thương mại điện tử xuyên biên giới và các nền tảng mạng xã hội. Quan tâm đến ứng dụng của trí tuệ nhân tạo trong việc giải quyết các mâu thuẫn lợi ích kinh tế trong TMĐT. Cần tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn về quan hệ lợi ích trong lĩnh vực thương mại điện tử để góp phần xây dựng một thị trường TMĐT bền vững và công bằng.