I. Giới thiệu và tính cấp thiết của luận án
Luận án tiến sĩ 'Pháp luật về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam' của tác giả Đỗ Thanh Hương tập trung vào việc phân tích và đánh giá hệ thống pháp luật hiện hành trong lĩnh vực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Việt Nam, với sự đa dạng văn hóa của 54 dân tộc, sở hữu một kho tàng di sản văn hóa phong phú, cả vật thể và phi vật thể. Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự biến đổi nhanh chóng của xã hội. Luận án nhấn mạnh sự cần thiết của việc hoàn thiện pháp luật để đảm bảo hiệu quả trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời đáp ứng các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, như Công ước UNESCO 2003.
1.1. Bối cảnh và thách thức
Việt Nam đã phê chuẩn Công ước UNESCO 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể từ năm 2005, cam kết tuân thủ các quy định quốc tế. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật trong nước vẫn còn nhiều bất cập, đặc biệt là sự thiếu đồng bộ và chồng chéo trong các quy định. Các vấn đề như thiếu chuẩn hóa thuật ngữ, thiếu quy định cụ thể về quyền sở hữu trí tuệ đối với di sản văn hóa phi vật thể, và sự yếu kém trong công tác quản lý nhà nước đã làm giảm hiệu quả bảo tồn. Luận án chỉ ra rằng, việc hoàn thiện pháp luật là cần thiết để đối phó với các thách thức này, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự biến đổi nhanh chóng của xã hội.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chính của luận án là làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến pháp luật bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam. Luận án hướng đến việc phát hiện các bất cập trong hệ thống pháp luật hiện hành, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Đồng thời, luận án cũng tham chiếu kinh nghiệm từ pháp luật của một số quốc gia châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản để rút ra bài học cho Việt Nam.
II. Pháp luật và thực trạng bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể
Luận án phân tích hệ thống pháp luật hiện hành về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể tại Việt Nam, bao gồm Luật Di sản văn hóa năm 2001 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, các quy định về di sản văn hóa phi vật thể vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là sự thiếu đồng bộ và chồng chéo giữa các văn bản pháp luật. Thực trạng triển khai pháp luật cũng gặp nhiều khó khăn, từ việc kiểm kê, xếp hạng đến công tác bảo tồn và phục dựng di sản. Luận án chỉ ra rằng, việc thiếu các quy định cụ thể về quyền sở hữu trí tuệ đối với di sản văn hóa phi vật thể là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự yếu kém trong công tác bảo tồn.
2.1. Hệ thống pháp luật hiện hành
Luật Di sản văn hóa năm 2001 là văn bản pháp lý chính điều chỉnh lĩnh vực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể tại Việt Nam. Tuy nhiên, các quy định về di sản văn hóa phi vật thể vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là sự thiếu đồng bộ và chồng chéo giữa các văn bản pháp luật. Luận án chỉ ra rằng, việc thiếu các quy định cụ thể về quyền sở hữu trí tuệ đối với di sản văn hóa phi vật thể là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự yếu kém trong công tác bảo tồn.
2.2. Thực trạng triển khai pháp luật
Thực trạng triển khai pháp luật về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể tại Việt Nam gặp nhiều khó khăn, từ việc kiểm kê, xếp hạng đến công tác bảo tồn và phục dựng di sản. Luận án chỉ ra rằng, việc thiếu các quy định cụ thể về quyền sở hữu trí tuệ đối với di sản văn hóa phi vật thể là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự yếu kém trong công tác bảo tồn. Đồng thời, sự thiếu đồng bộ và chồng chéo giữa các văn bản pháp luật cũng làm giảm hiệu quả triển khai.
III. Giải pháp hoàn thiện pháp luật
Luận án đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể tại Việt Nam. Các giải pháp bao gồm việc chuẩn hóa thuật ngữ, hoàn thiện các quy định pháp luật, tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, và nâng cao trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo vệ di sản. Đồng thời, luận án cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này, đặc biệt là việc học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia có nền pháp luật tiên tiến như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản.
3.1. Chuẩn hóa thuật ngữ và quy định
Một trong những giải pháp quan trọng được đề xuất là việc chuẩn hóa các thuật ngữ và quy định liên quan đến di sản văn hóa phi vật thể. Luận án chỉ ra rằng, việc thiếu chuẩn hóa thuật ngữ đã gây ra nhiều khó khăn trong công tác quản lý và bảo tồn. Do đó, việc xây dựng một hệ thống thuật ngữ thống nhất là cần thiết để đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả trong việc áp dụng pháp luật.
3.2. Tăng cường quản lý nhà nước
Luận án đề xuất việc tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Các biện pháp bao gồm việc nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý, tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, và xử lý nghiêm minh các vi phạm pháp luật. Đồng thời, luận án cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.
