Luận án tiến sĩ: Diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Vấn đề giới nữ trong văn hóa Việt Nam

1.2. Tình hình nghiên cứu vấn đề giới nữ trong văn học Việt Nam

1.3. Về vấn đề giới nữ trong văn học Việt Nam trước năm 1945

1.4. Về vấn đề về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975

1.5. Về vấn đề giới nữ trong văn học Việt Nam từ sau năm 1975

1.6. Phê bình nữ quyền và vấn đề giới nữ trong văn học Việt Nam

1.7. Những vấn đề đặt ra

2. CHƯƠNG 2: VĂN HỌC HIỆN THỰC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA NHƯ MỘT HỆ HÌNH DIỄN NGÔN NGHỆ THUẬT

2.1. Diễn ngôn như một sự kiện giao tiếp

2.2. Diễn ngôn văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa

2.3. Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam - nguồn gốc và quá trình phát triển

2.4. Văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa: một loại hình diễn ngôn sáng thế với mục đích truyền đạt tri thức

2.5. Tri thức về sự hình thành chế độ xã hội mới

2.6. Tri thức về sự hình thành con người mới

2.7. Bức tranh thế giới phân vai theo chức năng xã hội

2.8. Thế giới như một mặt trận: “Ta - Địch”

2.9. Thế giới như một gia đình: “Cha - Mẹ - Chúng con”

2.10. Diễn ngôn giới trong diễn ngôn văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa

2.11. Từ diễn ngôn chính trị, xã hội

2.12. Đến diễn ngôn văn học

3. CHƯƠNG 3: GIỚI NỮ TRONG DIỄN NGÔN VĂN HỌC HIỆN THỰC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

3.1. Diễn ngôn về giới nữ nhìn từ chiến lược giao tiếp

3.2. Xu hướng tuyệt đối hóa vai xã hội của giới nữ

3.3. Mẹ - Chiến sĩ, Mẹ - Tổ quốc

3.4. Chúng con - Anh hùng

3.5. Kẻ lầm đường, lạc lối

3.6. Nguyên tắc đồng thuận của tiếng nói giới nữ trong hệ thống phân vai

3.7. Tiếng nói mang chân lí tuyệt đối của “Ta”

3.8. Tiếng nói “đồng ý, đồng tình” của các vai diễn ngôn

3.9. Diễn ngôn về giới nữ nhìn từ trật tự diễn ngôn

3.10. Trật tự bên trong

3.11. Xu hướng xóa bỏ khoảng cách phái tính

3.12. Tô đậm sự khác biệt giới tính

3.13. Trật tự bên ngoài

3.14. Hệ chủ đề chính thống

3.15. Hệ chủ đề cấm kị

4. CHƯƠNG 4: DIỄN NGÔN GIỚI NỮ TRONG VĂN HỌC HIỆN THỰC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA NHƯ MỘT HỆ THỐNG TU TỪ

4.1. Xu hướng biểu trưng hóa

4.2. Biểu trưng hóa bản chất xã hội của giới nữ qua hình tượng không gian và thời gian

4.3. Không gian chiến trường - thời gian khẩn trương, gấp gáp

4.4. Không gian làng quê - thời gian chờ đợi, mong ngóng

4.5. Biểu trưng hóa các thuộc tính phẩm chất của giới nữ qua hệ thống ẩn dụ

4.6. Hoa - cái đẹp thanh cao, mềm mại, tinh tế của tâm hồn nữ giới

4.7. Khuôn mặt, mái tóc, làn da, cánh tay, dáng vóc - vẻ đẹp nữ tính đặc thù

4.8. Lời ru - tình yêu thương sâu thẳm

4.9. Huyền thoại hóa hình tượng nữ giới

4.10. Sự quy chiếu các nhân vật nữ của huyền thoại

4.11. Bà Mẹ Xứ sở

4.12. Nữ anh hùng chiến trận

4.13. Người phụ nữ đa khổ, đa nạn được cứu rỗi

4.14. Tăng cường thủ pháp trùng điệp và khuếch đại

4.15. Một số nguyên tắc tạo hình và biểu hiện

4.16. Nguyên tắc tạc tượng đài

4.17. Màu sắc khung tượng đài tươi sáng, rạng rỡ

4.18. Đường nét, hình khối uy nghi và hoành tráng

4.19. Chất liệu bền vững, bất hoại

4.20. Tổ chức giọng điệu

4.21. Giọng ngợi ca, thành kính

4.22. Giọng cảm phục, tự hào

4.23. Giọng hân hoan, lạc quan

4.24. Giọng ngọt ngào, đằm thắm

4.25. Giọng châm biếm, khinh bỉ, phê phán

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về luận án

Luận án tiến sĩ 'Diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam' của tác giả Nguyễn Thị Vân Anh tập trung vào việc phân tích diễn ngôn về giới nữ trong bối cảnh văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa. Tác phẩm này không chỉ là một nghiên cứu về văn học Việt Nam mà còn là một hành trình khám phá sâu sắc về vai trò và hình ảnh của giới nữ trong văn hóa và xã hội Việt Nam. Luận án đặt ra câu hỏi về cách thức mà diễn ngôn này được hình thành và phát triển qua các thời kỳ lịch sử, từ đó làm nổi bật những đặc điểm riêng biệt của giới nữ trong văn học. Tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu đa dạng, bao gồm phương pháp hệ thống và phương pháp so sánh, để làm rõ cơ chế kiến tạo diễn ngôn này.

1.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích chính của luận án là làm sáng tỏ cơ chế kiến tạo diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tác giả mong muốn chỉ ra những đặc điểm và sự khác biệt của diễn ngôn giới nữ so với các bộ phận văn học khác. Qua đó, luận án cũng nhằm phân tích những đóng góp và giới hạn của văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa trong việc phản ánh và xây dựng hình ảnh giới nữ. Tác giả nhấn mạnh rằng việc nghiên cứu này không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc nhận diện và đánh giá vai trò của giới nữ trong văn học và xã hội hiện đại.

II. Tổng quan vấn đề nghiên cứu

Chương này cung cấp cái nhìn tổng quan về vấn đề giới nữ trong văn hóa Việt Nam, từ những quan niệm truyền thống đến những thay đổi trong tư duy hiện đại. Tác giả đã chỉ ra rằng, trong lịch sử, hình ảnh giới nữ thường bị gắn liền với các vai trò truyền thống như làm vợ, làm mẹ, và ít khi được nhìn nhận như một chủ thể độc lập. Tuy nhiên, từ đầu thế kỷ XX, với sự phát triển của báo chí và văn hóa phương Tây, diễn ngôn về giới nữ đã bắt đầu được công khai thảo luận. Sự ra đời của các tờ báo như Nữ giới chung đã mở ra một không gian cho phụ nữ thể hiện quan điểm và đấu tranh cho quyền lợi của mình. Tác giả cũng nhấn mạnh rằng, mặc dù có nhiều tiến bộ, nhưng giới nữ vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc khẳng định vị trí của mình trong xã hội.

2.1. Vấn đề giới nữ trong văn học trước 1945

Trước năm 1945, văn học Việt Nam chủ yếu phản ánh những quan niệm truyền thống về giới nữ. Các tác phẩm thường miêu tả phụ nữ trong các vai trò như người mẹ, người vợ, và ít khi đề cập đến những khát vọng cá nhân hay quyền lợi của họ. Tuy nhiên, một số tác giả đã bắt đầu đặt ra câu hỏi về nữ quyền và vai trò của phụ nữ trong xã hội. Những tác phẩm này, mặc dù còn hạn chế, đã mở đường cho những cuộc thảo luận sâu hơn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa sau này.

III. Diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa

Chương này phân tích diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa, nhấn mạnh sự thay đổi trong cách nhìn nhận và miêu tả phụ nữ. Tác giả chỉ ra rằng, trong bối cảnh xã hội chủ nghĩa, hình ảnh giới nữ được xây dựng với nhiều khía cạnh tích cực, từ người mẹ anh hùng đến những chiến sĩ trong cuộc kháng chiến. Tuy nhiên, sự tuyệt đối hóa vai trò của phụ nữ trong các tác phẩm này cũng dẫn đến những hạn chế trong việc thể hiện bản sắc và khát vọng cá nhân của họ. Tác giả đã sử dụng nhiều ví dụ cụ thể từ các tác phẩm tiêu biểu để minh họa cho những điểm này.

3.1. Xu hướng tuyệt đối hóa vai xã hội của giới nữ

Trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa, giới nữ thường được miêu tả với những vai trò cao cả, như Mẹ Tổ quốc hay những người anh hùng trong cuộc chiến. Xu hướng này không chỉ phản ánh sự tôn vinh vai trò của phụ nữ trong xã hội mà còn thể hiện sự kỳ vọng của xã hội đối với họ. Tuy nhiên, điều này cũng dẫn đến việc giới nữ bị gò bó trong những hình mẫu nhất định, làm hạn chế khả năng thể hiện bản thân và khát vọng cá nhân của họ.

IV. Đánh giá và ứng dụng thực tiễn

Luận án không chỉ cung cấp cái nhìn sâu sắc về diễn ngôn về giới nữ trong văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới cho các nhà nghiên cứu văn học. Việc áp dụng lý thuyết diễn ngôn vào nghiên cứu văn học giúp làm rõ hơn cơ chế hình thành và phát triển của diễn ngôn này. Tác giả cũng nhấn mạnh rằng, việc hiểu rõ về giới nữ trong văn học có thể giúp nâng cao nhận thức xã hội về vai trò và vị trí của phụ nữ trong đời sống hiện đại. Luận án có thể được ứng dụng trong giảng dạy và nghiên cứu văn học, cũng như trong các hoạt động tuyên truyền về bình đẳng giới.

4.1. Giá trị thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu này có giá trị thực tiễn cao trong việc nâng cao nhận thức về giới nữ trong văn học và xã hội. Nó không chỉ giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về cơ chế tạo lập diễn ngôn mà còn góp phần vào việc xây dựng hình ảnh tích cực về phụ nữ trong văn hóa và xã hội. Hơn nữa, việc áp dụng lý thuyết diễn ngôn vào nghiên cứu văn học có thể mở ra nhiều hướng đi mới cho các nghiên cứu tiếp theo, từ đó làm phong phú thêm kho tàng tri thức về giới nữ trong văn học Việt Nam.

Diễn Ngôn Về Giới Nữ Trong Văn Học Hiện Thực Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam: Luận Án Tiến Sĩ Ngữ Văn