I. Luận Án Tiến Sĩ Tổng Quan Nghiên Cứu Mô Hình Tố Tụng
Luận án tiến sĩ về Mô Hình Tố Tụng Hình Sự Việt Nam và áp dụng Tố Tụng Tranh Tụng là một chủ đề cấp thiết. Nghiên cứu này hướng đến mục tiêu hoàn thiện hệ thống tư pháp hình sự. Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc hoàn thiện mô hình TTHS chưa được xem xét đúng mức. Nhận thức về mô hình TTHS chưa thật rõ nét và đầy đủ. Về mặt lý luận, các công trình nghiên cứu khoa học chưa khai thác một cách tổng thể, sâu sắc. Về thực tiễn xây dựng và áp dụng pháp luật, các quy định của BLTTHS năm 2003 về vị trí, vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của các cơ quan tố tụng chưa thật sự rõ ràng. Quyền thu thập chứng cứ duy nhất thuộc các cơ quan tiến hành tố tụng. Tranh tụng mới chỉ được thể hiện một phần ở phiên tòa. Vì vậy, cần có những nghiên cứu sâu sắc hơn về chủ đề này để thúc đẩy cải cách tư pháp.
1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước về tố tụng hình sự
Cải cách tư pháp hình sự và đổi mới mô hình TTHS được coi là những nội dung quan trọng của cải cách tư pháp nói chung. Nhiều vấn đề của chủ đề này đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của giới luật học nước ta trong những năm đổi mới vừa qua. Có thể chia các công trình theo những nhóm sau: các công trình nghiên cứu về đổi mới tổ chức và hoạt động của các thiết chế tư pháp và bổ trợ tư pháp ở Việt Nam, các công trình bàn về đổi mới tố tụng hình sự, luật tố tụng hình sự. Các công trình này đã góp phần quan trọng vào việc xác định các hướng đi trong cải cách tư pháp.
1.2. Nghiên cứu ngoài nước về mô hình tố tụng hình sự
Nghiên cứu ngoài nước tập trung vào so sánh các mô hình tố tụng hình sự, đặc biệt là so sánh giữa mô hình thẩm vấn và mô hình tranh tụng. Các nghiên cứu này giúp làm rõ ưu điểm và nhược điểm của từng mô hình, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Nhiều quốc gia đã thực hiện cải cách tư pháp, chuyển đổi mô hình TTHS để đảm bảo tính công bằng, minh bạch. Nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế là rất quan trọng cho quá trình cải cách tư pháp ở Việt Nam.
II. Thách Thức Bất Cập Mô Hình Tố Tụng Việt Nam Hiện Tại
Mô hình Tố Tụng Hình Sự ở Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế và bất cập. Tòa án là cơ quan xét xử nhưng lại có trách nhiệm chứng minh tội phạm. Quyền thu thập chứng cứ duy nhất thuộc các cơ quan tiến hành tố tụng, người bào chữa chưa được tạo các điều kiện đầy đủ để thực hiện tốt chức năng bào chữa. Tranh tụng mới chỉ được thể hiện một phần ở phiên tòa. Viện kiểm sát (VKS) là cơ quan thực hành quyền công tố song nhiều yêu cầu của VKS về chứng minh tội phạm không được Cơ quan điều tra (CQĐT) thực hiện. Những hạn chế nêu trên đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng, hình ảnh của nền tư pháp, đến các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Cần khắc phục những tồn tại này để xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.
2.1. Thực trạng áp dụng pháp luật tố tụng hình sự hiện nay
Thực tiễn thi hành BLTTHS cho thấy, chất lượng hoạt động xét hỏi, hàm lượng tranh tụng trong phiên tòa được tăng cường hơn. Mặc dù vậy, thực tiễn cũng còn nhiều hạn chế, bất cập. Hội đồng xét xử dành thời lượng cho việc xét hỏi nhiều hơn thời lượng nghe hai bên tranh luận, đối đáp. Tình trạng luật sư tố khổ vẫn diễn ra khá phổ biến. Chất lượng hoạt động điều tra, truy tố, xét xử cần được nâng cao hơn nữa.
2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong tố tụng hình sự
Những hạn chế trong mô hình TTHS hiện hành xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Nhận thức về vai trò của tranh tụng chưa đầy đủ. Cơ chế bảo đảm quyền bào chữa còn yếu. Sự phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng chưa chặt chẽ. Nguồn lực đầu tư cho hoạt động tư pháp còn hạn chế. Cần có những giải pháp đồng bộ để khắc phục những nguyên nhân này.
III. Áp Dụng Tố Tụng Tranh Tụng Hướng Cải Cách Tư Pháp
Việc áp dụng Tố Tụng Tranh Tụng là một trong những hướng cải cách tư pháp quan trọng ở Việt Nam. Tố Tụng Tranh Tụng giúp bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh trong hoạt động xét xử. Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, thực hiện cơ chế công tố gắn với điều tra. Hoàn thiện các cơ chế để bảo đảm luật sư thực hiện tốt việc tranh tụng tại phiên tòa. Hiến pháp đã Hiến định nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm. Để thực hiện yêu cầu cải cách tư pháp, về phương diện lý luận đã đặt ra nhiều vấn đề về mô hình TTHS cần được nghiên cứu, hoàn thiện.
3.1. Những tiền đề cho việc áp dụng tố tụng tranh tụng
Việc áp dụng tố tụng tranh tụng ở Việt Nam có nhiều tiền đề thuận lợi. Đảng và Nhà nước đã có chủ trương cải cách tư pháp mạnh mẽ. Nhận thức về vai trò của tranh tụng ngày càng được nâng cao. Đội ngũ luật sư ngày càng lớn mạnh. Tuy nhiên, cũng còn nhiều thách thức cần vượt qua để áp dụng thành công tố tụng tranh tụng.
3.2. Thách thức khi áp dụng tố tụng tranh tụng ở Việt Nam
Việc áp dụng tố tụng tranh tụng ở Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức. Nhận thức của một bộ phận cán bộ về vai trò của tranh tụng chưa đầy đủ. Cơ chế bảo đảm quyền bào chữa còn yếu. Sự phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng chưa chặt chẽ. Nguồn lực đầu tư cho hoạt động tư pháp còn hạn chế. Cần có những giải pháp đồng bộ để vượt qua những thách thức này.
3.3. Giải pháp đảm bảo về thể chế áp dụng tố tụng tranh tụng
Cần có các giải pháp đồng bộ về thể chế để đảm bảo áp dụng thành công tố tụng tranh tụng. Sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng Hình sự để phù hợp với yêu cầu tranh tụng. Nâng cao năng lực của đội ngũ luật sư. Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng. Đảm bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Tăng cường công khai, minh bạch trong hoạt động tố tụng.
IV. Cải Cách Tư Pháp Yêu Cầu Đổi Mới Mô Hình Tố Tụng
Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị chỉ rõ các yêu cầu đối với cải cách tư pháp hình sự nói chung và cải cách mô hình TTHS nói riêng. Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh. Nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của cải cách tư pháp. Cần thực hiện những yêu cầu này để xây dựng nền tư pháp công bằng, dân chủ.
4.1. Các yếu tố của tố tụng tranh tụng cần tiếp thu
Cần tiếp thu những yếu tố hợp lý của tố tụng tranh tụng để hoàn thiện mô hình TTHS Việt Nam. Bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Tăng cường trách nhiệm của luật sư trong việc thu thập chứng cứ. Đảm bảo tính độc lập của thẩm phán. Công khai chứng cứ tại phiên tòa. Tạo điều kiện cho các bên tranh luận bình đẳng.
4.2. Biện pháp bảo đảm thể chế và áp dụng tố tụng tranh tụng
Cần có các biện pháp đồng bộ để bảo đảm thể chế và áp dụng thành công tố tụng tranh tụng. Sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng Hình sự để phù hợp với yêu cầu tranh tụng. Nâng cao năng lực của đội ngũ luật sư. Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng. Đảm bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Tăng cường công khai, minh bạch trong hoạt động tố tụng.
V. Tiếp Thu Tố Tụng Tranh Tụng Nội Dung Đổi Mới TTHS
Luận án đề xuất các nội dung, mức độ tiếp thu những hạt nhân hợp lý của tố tụng tranh tụng vào mô hình TTHS Việt Nam. Cần có sự đổi mới toàn diện về tư duy, nhận thức về vai trò của tranh tụng. Sửa đổi các quy định của pháp luật để phù hợp với yêu cầu tranh tụng. Nâng cao năng lực của đội ngũ luật sư và thẩm phán. Đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quá trình tố tụng.
5.1. Phương hướng hoàn thiện mô hình tố tụng hình sự
Luận án đề xuất phương hướng hoàn thiện mô hình TTHS theo hướng tăng cường tính tranh tụng. Bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Tăng cường trách nhiệm của luật sư trong việc thu thập chứng cứ. Đảm bảo tính độc lập của thẩm phán. Công khai chứng cứ tại phiên tòa. Tạo điều kiện cho các bên tranh luận bình đẳng.
5.2. Điều kiện bảo đảm áp dụng tố tụng tranh tụng thành công
Cần có các điều kiện cần thiết để bảo đảm áp dụng thành công tố tụng tranh tụng. Nâng cao nhận thức của cán bộ và người dân về vai trò của tranh tụng. Xây dựng đội ngũ luật sư đủ năng lực tham gia tranh tụng. Hoàn thiện cơ sở vật chất, kỹ thuật cho hoạt động tố tụng. Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tư pháp.
VI. Luận Án Tiến Sĩ Đánh Giá Kết Luận Mô Hình Tố Tụng
Luận án là công trình đầu tiên nêu lên yêu cầu đổi mới toàn diện mô hình TTHS Việt Nam theo hướng áp dụng các yếu tố của tố tụng tranh tụng một cách phù hợp. Luận án đã nghiên cứu một cách có hệ thống và tương đối toàn diện về mô hình TTHS nói chung và mô hình TTHS Việt Nam, phân tích một cách có hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về mô hình TTHS, đưa ra khái niệm mô hình TTHS. Luận án đã làm rõ những đặc điểm của mô hình TTHS Việt Nam và nhận định mô hình TTHS nước ta thuộc mô hình TTHS pha trộn thiên về thẩm vấn.
6.1. Đóng góp mới của luận án về tố tụng tranh tụng
Luận án đã phân tích một cách có hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về mô hình TTHS, đưa ra khái niệm mô hình TTHS, phân tích và nêu bật những đặc trưng chủ đạo nhất của từng mô hình TTHS đã hình thành và phát triển trong lịch sử, những bài học kinh nghiệm của các cuộc cải cách TTHS của một số quốc gia.
6.2. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án tiến sĩ
Luận án góp phần làm rõ tính chất, nội dung và đặc điểm các yếu tố cơ bản làm nên diện mạo của một hệ thống TTHS của một quốc gia, cũng đồng thời là những tiêu chí để đánh giá về mô hình tố tụng của hệ thống đó. Kết quả nghiên cứu có thể phục vụ cho việc đánh giá một cách khá toàn diện và khoa học về mô hình TTHS Việt Nam, làm căn cứ cho việc đề xuất các nội dung đổi mới TTHS đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay.
