I. Giới thiệu và tính cấp thiết của đề tài
Luận án tiến sĩ kinh tế này tập trung vào việc nghiên cứu giải pháp giảm nghèo đa chiều tại Quảng Ngãi, một tỉnh thuộc khu vực Duyên hải Miền Trung của Việt Nam. Nghèo đa chiều không chỉ liên quan đến thu nhập thấp mà còn bao gồm các khía cạnh như giáo dục, y tế, điều kiện sống và tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Việc chuyển đổi từ phương pháp đo lường nghèo đơn chiều sang đa chiều đã được Chính phủ Việt Nam áp dụng từ năm 2016, nhằm đảm bảo một cách tiếp cận toàn diện hơn trong công tác giảm nghèo. Tuy nhiên, Quảng Ngãi vẫn là một trong những tỉnh có tỷ lệ nghèo cao nhất khu vực, đặc biệt là ở các vùng miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số. Nghiên cứu này nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp hiệu quả để giảm nghèo bền vững tại địa phương.
1.1. Bối cảnh và mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển đổi phương pháp đo lường nghèo từ đơn chiều sang đa chiều, với mục tiêu kết thúc nghèo đói dưới mọi hình thức. Quảng Ngãi là một tỉnh có tỷ lệ nghèo cao, đặc biệt là ở các vùng miền núi, nơi mà các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng còn nhiều hạn chế. Mục tiêu chính của luận án là đưa ra các khuyến nghị chính sách và giải pháp giảm nghèo đa chiều, phù hợp với đặc thù kinh tế - xã hội của tỉnh.
1.2. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu tập trung vào các hộ gia đình nghèo trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, đặc biệt là các hộ ở vùng miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số. Phạm vi thời gian của nghiên cứu là giai đoạn 2016 - 2020, khi Việt Nam bắt đầu áp dụng phương pháp đo lường nghèo đa chiều. Nghiên cứu sử dụng cả dữ liệu sơ cấp và thứ cấp để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
II. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Luận án dựa trên các lý thuyết nền tảng như lý thuyết sinh kế bền vững, lý thuyết 3 trụ cột tác động giảm nghèo và lý thuyết hiện đại hóa. Các khái niệm về nghèo đa chiều được đo lường dựa trên phương pháp của Alkire & Foster (AF), bao gồm các chiều như giáo dục, y tế, điều kiện sống và tiếp cận thông tin. Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, kết hợp với phân tích dữ liệu thống kê để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đa chiều.
2.1. Lý thuyết và khái niệm nghèo đa chiều
Nghèo đa chiều được định nghĩa là sự thiếu hụt trong nhiều khía cạnh của cuộc sống, bao gồm giáo dục, y tế, điều kiện sống và tiếp cận các dịch vụ xã hội. Phương pháp đo lường của Alkire & Foster (AF) được sử dụng để xác định mức độ nghèo dựa trên các chỉ số cụ thể. Nghiên cứu này áp dụng phương pháp này để đánh giá thực trạng nghèo tại Quảng Ngãi.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính để thu thập dữ liệu từ các chuyên gia và phương pháp định lượng để khảo sát các hộ gia đình. Dữ liệu được phân tích bằng các công cụ thống kê như SPSS để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đa chiều. Mô hình hồi quy Binary Logistic được sử dụng để đánh giá tác động của các yếu tố này.
III. Thực trạng nghèo đa chiều tại Quảng Ngãi
Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nghèo đa chiều tại Quảng Ngãi giảm từ 13.06% năm 2016 xuống còn 6.41% năm 2020, tuy nhiên vẫn còn cao so với mục tiêu đề ra. Các vùng miền núi có tỷ lệ nghèo cao hơn hẳn so với vùng đồng bằng, đặc biệt là các huyện như Tây Trà và Sơn Tây. Các chiều thiếu hụt chính bao gồm giáo dục, y tế, nhà ở và điều kiện sống. Công tác giảm nghèo đa chiều tại tỉnh còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong việc phân bổ nguồn lực và nâng cao chất lượng dịch vụ xã hội.
3.1. Diễn biến nghèo đa chiều
Tỷ lệ nghèo đa chiều tại Quảng Ngãi giảm dần qua các năm, nhưng tốc độ giảm chưa đạt mục tiêu. Các vùng miền núi có tỷ lệ nghèo cao hơn, với các huyện như Tây Trà và Sơn Tây có tỷ lệ nghèo lên tới 75.08% và 55.07%. Các chiều thiếu hụt chính bao gồm giáo dục, y tế, nhà ở và điều kiện sống.
3.2. Hạn chế trong công tác giảm nghèo
Công tác giảm nghèo đa chiều tại Quảng Ngãi còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong việc phân bổ nguồn lực và nâng cao chất lượng dịch vụ xã hội. Các chính sách giảm nghèo chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế của người dân, đặc biệt là ở các vùng miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số.
IV. Giải pháp và hàm ý chính sách
Nghiên cứu đề xuất các giải pháp giảm nghèo đa chiều tại Quảng Ngãi, bao gồm việc nâng cao chất lượng giáo dục và y tế, cải thiện cơ sở hạ tầng, tăng cường tiếp cận vốn vay và nâng cao năng lực cho người dân. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ và toàn diện, với sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và thiết kế chính sách giảm nghèo phù hợp với đặc thù của địa phương.
4.1. Giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ xã hội
Các giải pháp bao gồm nâng cao chất lượng giáo dục và y tế, cải thiện cơ sở hạ tầng và tăng cường tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Đặc biệt, cần ưu tiên nguồn lực cho các vùng miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số, nơi có tỷ lệ nghèo cao và điều kiện sống còn nhiều khó khăn.
4.2. Hàm ý chính sách giảm nghèo
Nghiên cứu đề xuất các hàm ý chính sách như tăng cường hiệu quả sử dụng nguồn lực, nâng cao năng lực cho người dân và thiết kế chính sách giảm nghèo phù hợp với đặc thù của địa phương. Các chính sách cần được thực hiện đồng bộ và toàn diện, với sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.
