I. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Giai đoạn 1986 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tiểu thuyết Việt Nam. Sự đổi mới tiểu thuyết không chỉ phản ánh những biến chuyển trong xã hội mà còn là kết quả của những thay đổi trong tư duy nghệ thuật. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tiểu thuyết sau 1986 đã từ bỏ quan niệm phản ánh hiện thực để chuyển sang kiến tạo thực tại. Điều này thể hiện rõ qua các tác phẩm nổi bật như 'Nỗi buồn chiến tranh' của Bảo Ninh hay 'Thời xa vắng' của Lê Lựu. Những tác phẩm này không chỉ mang tính chất giải trí mà còn chứa đựng những triết lý sâu sắc về con người và xã hội. Sự chuyển mình này đã tạo ra một không gian mới cho văn học Việt Nam, nơi mà các nhà văn có thể tự do thể hiện cái tôi cá nhân và khám phá những khía cạnh mới mẻ của cuộc sống.
1.1. Sự đổi mới từ cái nhìn lịch sử
Nghiên cứu về tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 thường được đặt trong bối cảnh lịch sử rộng lớn hơn. Các công trình nghiên cứu như 'Văn học trên hành trình thế kỷ XX' đã chỉ ra rằng, tiểu thuyết sau 1986 không chỉ là sự tiếp nối mà còn là sự cách tân mạnh mẽ. Các nhà văn đã bắt đầu khám phá những hình thức biểu đạt mới, từ kỹ thuật dòng ý thức đến độc thoại nội tâm. Điều này cho thấy sự chuyển mình từ một nền văn học mang tính sử thi sang một nền văn học hiện đại, nơi mà cá nhân và cái tôi được đề cao. Sự thay đổi này không chỉ phản ánh trong nội dung mà còn trong hình thức nghệ thuật, tạo ra một diện mạo mới cho tiểu thuyết hiện đại Việt Nam.
II. Lý thuyết hệ hình với đối tượng tiểu thuyết Việt Nam sau 1986
Lý thuyết hệ hình của Thomas Kuhn đã được áp dụng để phân tích sự đổi mới tiểu thuyết Việt Nam sau 1986. Lý thuyết này giúp nhận diện các đặc điểm của từng giai đoạn phát triển, từ tiền hiện đại đến hiện đại và hậu hiện đại. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sự chuyển đổi hệ hình không chỉ là một quá trình đơn giản mà là một diễn trình phức tạp, nơi mà các yếu tố văn hóa, xã hội và nghệ thuật tương tác với nhau. Việc áp dụng lý thuyết này đã mở ra một hướng nghiên cứu mới, giúp làm rõ những cách tân trong tiểu thuyết Việt Nam. Các tác phẩm như 'Bến không chồng' của Dương Hướng hay 'Thiên sứ' của Phạm Thị Hoài đã thể hiện rõ sự vận động này, với những cách tiếp cận mới mẻ và độc đáo.
2.1. Khái lược về lý thuyết hệ hình
Lý thuyết hệ hình của Thomas Kuhn đã cung cấp một khung lý thuyết hữu ích để phân tích sự phát triển của tiểu thuyết Việt Nam. Theo Kuhn, mỗi hệ hình văn học đều có những đặc trưng riêng, và sự chuyển đổi giữa các hệ hình này thường diễn ra khi có những yếu tố mới xuất hiện, làm thay đổi cách nhìn nhận về thực tại và con người. Điều này đặc biệt đúng với tiểu thuyết sau 1986, khi mà các nhà văn bắt đầu từ bỏ những khuôn mẫu cũ để khám phá những hình thức và nội dung mới. Sự thay đổi này không chỉ phản ánh trong các tác phẩm mà còn trong cách mà các nhà phê bình tiếp cận và lý giải văn học.
III. Sự vận động của quan niệm về thực tại trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986
Sự vận động của quan niệm về thực tại trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 thể hiện rõ qua việc chuyển từ phản ánh hiện thực sang kiến tạo thực tại. Các tác phẩm nổi bật đã cho thấy sự thay đổi trong cách mà các nhà văn nhìn nhận và thể hiện thực tại. Từ những tác phẩm như 'Nỗi buồn chiến tranh', nơi mà thực tại được phản ánh một cách chân thực và đau thương, đến những tác phẩm mang tính chất siêu hư cấu, nơi mà thực tại trở thành một khái niệm linh hoạt và đa chiều. Điều này không chỉ làm phong phú thêm nội dung của tiểu thuyết hiện đại mà còn mở ra những hướng đi mới cho nghệ thuật viết văn.
3.1. Từ phản ánh hiện thực đến kiến tạo thực tại
Sự chuyển mình từ phản ánh hiện thực sang kiến tạo thực tại trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 đã tạo ra một không gian mới cho các nhà văn. Họ không còn chỉ đơn thuần là những người ghi chép lại thực tại mà đã trở thành những người sáng tạo, kiến tạo nên những thực tại mới. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như 'Lão Khổ' của Tạ Duy Anh, nơi mà thực tại được xây dựng từ những trải nghiệm cá nhân và những cảm nhận sâu sắc về cuộc sống. Sự thay đổi này không chỉ làm phong phú thêm nội dung mà còn tạo ra những hình thức nghệ thuật mới, từ đó làm thay đổi cách mà độc giả tiếp cận và cảm nhận văn học.
IV. Sự vận động của quan niệm về viết trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986
Sự vận động của quan niệm về viết trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 đã chứng kiến những thay đổi mạnh mẽ. Từ việc viết về phiêu lưu, các nhà văn đã chuyển sang viết về chính quá trình viết, tạo ra những tác phẩm mang tính chất tự phản ánh. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như 'Chinatown' của Thuận, nơi mà việc viết trở thành một cuộc phiêu lưu của chính bản thân tác giả. Sự thay đổi này không chỉ làm phong phú thêm nội dung mà còn tạo ra những hình thức nghệ thuật mới, từ đó làm thay đổi cách mà độc giả tiếp cận và cảm nhận văn học.
4.1. Từ viết về phiêu lưu đến phiêu lưu của viết
Sự chuyển mình từ viết về phiêu lưu sang phiêu lưu của viết trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 đã tạo ra một không gian mới cho các nhà văn. Họ không còn chỉ đơn thuần là những người kể chuyện mà đã trở thành những người khám phá, tìm kiếm những hình thức và nội dung mới. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như 'Mưa ở kiếp sau' của Đoàn Minh Phượng, nơi mà việc viết trở thành một hành trình khám phá bản thân và thế giới xung quanh. Sự thay đổi này không chỉ làm phong phú thêm nội dung mà còn tạo ra những hình thức nghệ thuật mới, từ đó làm thay đổi cách mà độc giả tiếp cận và cảm nhận văn học.
