## Tổng quan nghiên cứu

Bệnh tay chân miệng (TCM) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus nhóm Enterovirus gây ra, thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi và có khả năng bùng phát thành dịch lớn với những biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm cơ tim, phù phổi cấp, thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Theo báo cáo của Bộ Y tế Việt Nam, trong năm 2012 cả nước ghi nhận 157.654 ca mắc TCM với 45 ca tử vong; ba tháng đầu năm 2013 có hơn 14.260 ca mắc và 4 ca tử vong. Tại tỉnh Thái Nguyên, dịch bệnh bắt đầu xuất hiện từ năm 2011 với 236 ca mắc, tăng lên 647 ca năm 2012 và tiếp tục diễn biến phức tạp trong năm 2013, lan rộng tại 147/181 xã, phường thuộc 9 huyện, thành phố.

Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng bệnh và kiến thức, thái độ, thực hành (KAP) của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên – khu vực có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất tỉnh. Mục tiêu cụ thể gồm: mô tả thực trạng bệnh TCM tại Thái Nguyên giai đoạn 2011-2013 và đánh giá KAP của bà mẹ về phòng chống bệnh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho ngành y tế địa phương xây dựng kế hoạch phòng chống dịch hiệu quả, góp phần giảm thiểu tỷ lệ mắc và tử vong do bệnh TCM.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết Kiến thức - Thái độ - Thực hành (KAP):** Mô hình này cho rằng kiến thức đúng sẽ hình thành thái độ tích cực, từ đó dẫn đến thực hành phù hợp trong phòng chống bệnh. KAP là nền tảng để thay đổi hành vi sức khỏe cá nhân và cộng đồng.
- **Mô hình truyền thông giáo dục sức khỏe:** Tác động vào các thành phần kiến thức, thái độ và thực hành nhằm nâng cao nhận thức và hành vi phòng bệnh.
- **Khái niệm hành vi sức khỏe:** Hành vi của cá nhân, gia đình và cộng đồng ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khỏe, có thể có lợi hoặc hại.
- **Thuật ngữ chuyên ngành:** Enterovirus 71 (EV71), Coxsackievirus A16, phân độ lâm sàng bệnh TCM (độ 1 đến độ 4), ổ dịch, ca bệnh tản phát.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Thiết kế nghiên cứu:** Mô tả, thiết kế cắt ngang.
- **Nguồn dữ liệu:** 
  - Hồi cứu số liệu giám sát ca bệnh TCM tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2011-2013.
  - Khảo sát trực tiếp 472 bà mẹ có con dưới 5 tuổi tại 3 xã (Bình Thuận, Tiên Hội, Hoàng Nông) huyện Đại Từ.
- **Cỡ mẫu:** 472 bà mẹ, tính toán dựa trên tỷ lệ thực hành đúng phòng bệnh TCM 38,86%, độ tin cậy 95%, sai số 4,5%.
- **Phương pháp chọn mẫu:** Chọn mẫu ngẫu nhiên có hệ thống từ danh sách bà mẹ có con dưới 5 tuổi tại 3 xã đại diện cho các khu vực trung tâm, gần trung tâm và xa trung tâm huyện Đại Từ.
- **Phương pháp thu thập thông tin:** Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn hóa gồm 30 câu hỏi đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành.
- **Phân tích số liệu:** Sử dụng phần mềm Epidata 3 để nhập liệu, SPSS 16.0 để phân tích thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm, phân loại mức độ KAP theo 3 mức: tốt (≥80%), trung bình (60-79%), kém (<60%).
- **Timeline nghiên cứu:** Tháng 1/2014 đến tháng 7/2014.
- **Kiểm soát sai số:** Thiết kế bộ câu hỏi rõ ràng, khảo sát thử, tập huấn điều tra viên, kiểm tra dữ liệu sau nhập.
- **Đạo đức nghiên cứu:** Đảm bảo sự đồng ý của người tham gia, bảo mật thông tin cá nhân, không ảnh hưởng đến sức khỏe và kinh tế gia đình.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Thực trạng bệnh TCM tại Thái Nguyên (2011-2013):**
  - Tổng số ca mắc: 1.279 ca, trong đó 97% là trẻ dưới 5 tuổi.
  - Tỷ lệ mắc cao nhất vào các tháng 4 (22%) và 9 (21,2%).
  - Giới tính: nam chiếm 59,9%, nữ 40,1%.
  - Phân bố địa lý: huyện Đại Từ có tỷ lệ mắc cao nhất (60,2% năm 2013).
  - Phân độ lâm sàng: 97,73% ca bệnh là độ 1 (nhẹ), 2,27% độ 2a, không có ca nặng hoặc tử vong.
  - Đa số bệnh nhân điều trị tại nhà (54,5%), 22,2% tại trạm y tế xã, 10,6% tại bệnh viện đa khoa tỉnh.
  
- **Kiến thức của bà mẹ về bệnh TCM:**
  - 85% biết TCM là bệnh gì, 69,2% biết đường lây truyền, 64,2% biết biến chứng nguy hiểm.
  - 60,8% biết chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, 54,2% biết chưa có vaccine phòng bệnh.
  - 63,3% biết các biện pháp giảm nguy cơ lây nhiễm.
  
- **Thái độ của bà mẹ:**
  - 71,1% có thái độ đúng về phòng chống bệnh.
  - 87,8% đồng ý rằng che miệng khi ho, hắt hơi là cần thiết.
  - 96,4% đồng ý về việc tiêm phòng và điều trị kịp thời.
  
- **Thực hành của bà mẹ:**
  - 39,4% có thực hành đúng về phòng chống bệnh.
  - 91,5% xử trí tốt bóng nước cho trẻ, 51,5% chăm sóc tốt loét miệng.
  - 62,3% vẫn cho trẻ sinh hoạt bình thường khi bệnh, 17,7% cho trẻ đi nhà trẻ khi đang bệnh.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy bệnh tay chân miệng tại Thái Nguyên chủ yếu xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi, tập trung nhiều ở huyện Đại Từ với tỷ lệ mắc cao và phân bố quanh năm nhưng có hai đỉnh dịch rõ rệt vào tháng 4 và tháng 9. Tỷ lệ ca bệnh nhẹ chiếm ưu thế, phù hợp với đặc điểm dịch tễ của bệnh trên thế giới.

Kiến thức và thái độ của bà mẹ về bệnh TCM tương đối tốt nhưng thực hành còn hạn chế, đặc biệt trong việc cách ly trẻ khi mắc bệnh và vệ sinh cá nhân. Nguyên nhân có thể do điều kiện kinh tế, trình độ học vấn và hạn chế trong công tác truyền thông giáo dục sức khỏe tại địa phương miền núi, trung du như Thái Nguyên.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh, thành phố khác cho thấy mức độ KAP của bà mẹ tại Thái Nguyên thấp hơn một số khu vực thành thị, phản ánh sự cần thiết tăng cường truyền thông, giáo dục sức khỏe phù hợp với đặc điểm dân cư và điều kiện kinh tế xã hội địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố ca bệnh theo tháng, theo độ tuổi, giới tính và phân loại mức độ KAP của bà mẹ để minh họa rõ ràng hơn về tình hình dịch bệnh và nhận thức cộng đồng.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe:** Triển khai các chương trình truyền thông đa phương tiện, tập huấn cho bà mẹ và người chăm sóc trẻ về kiến thức, thái độ và thực hành phòng chống bệnh TCM, đặc biệt nhấn mạnh việc cách ly trẻ khi mắc bệnh. Mục tiêu nâng tỷ lệ thực hành đúng lên trên 60% trong vòng 1 năm, do Sở Y tế và Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh thực hiện.

- **Phát triển mạng lưới giám sát dịch bệnh:** Củng cố hệ thống giám sát tại các xã, phường, đặc biệt tại huyện Đại Từ, để phát hiện sớm và xử lý kịp thời các ổ dịch, giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch lớn. Thực hiện trong 6 tháng tới, phối hợp với các ban ngành địa phương.

- **Nâng cao năng lực cán bộ y tế cơ sở:** Tổ chức đào tạo, tập huấn về chẩn đoán, phân độ và xử trí bệnh TCM cho nhân viên y tế tuyến xã, huyện nhằm nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và tư vấn phòng bệnh. Kế hoạch thực hiện trong 12 tháng, do Sở Y tế chủ trì.

- **Khuyến khích sự tham gia cộng đồng:** Thành lập các đội tự quản phòng chống dịch tại các thôn, bản, tổ dân phố, phối hợp với các đoàn thể để giám sát, tuyên truyền và hỗ trợ các gia đình có trẻ mắc bệnh. Mục tiêu tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong vòng 1 năm.

- **Cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường:** Hỗ trợ các hộ gia đình, trường học, nhà trẻ nâng cao điều kiện vệ sinh cá nhân, vệ sinh thực phẩm và môi trường sống nhằm giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh. Thực hiện liên tục, phối hợp với các ngành chức năng.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Ngành y tế công cộng và phòng chống dịch:** Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phòng chống dịch tay chân miệng phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả công tác giám sát và can thiệp.

- **Cán bộ y tế tuyến cơ sở:** Áp dụng kiến thức về phân độ lâm sàng, chẩn đoán và xử trí bệnh TCM, đồng thời nâng cao kỹ năng truyền thông giáo dục sức khỏe cho cộng đồng.

- **Nhà nghiên cứu và sinh viên y học:** Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bệnh truyền nhiễm và hành vi sức khỏe cộng đồng.

- **Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng:** Sử dụng thông tin để thiết kế các chương trình can thiệp, truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi phòng chống bệnh tay chân miệng tại các vùng nông thôn, miền núi.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Bệnh tay chân miệng lây truyền qua những đường nào?**  
Bệnh lây qua đường tiêu hóa (phân, nước bọt), tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ nốt phỏng nước, đồ chơi, vật dụng sinh hoạt bị nhiễm virus. Việc rửa tay sạch sẽ là biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

2. **Trẻ em nào dễ mắc bệnh tay chân miệng nhất?**  
Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt nhóm 1-3 tuổi, có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện nên dễ bị nhiễm virus gây bệnh tay chân miệng.

3. **Có thuốc đặc hiệu hoặc vaccine phòng bệnh tay chân miệng không?**  
Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vaccine phòng bệnh tay chân miệng, do đó phòng bệnh chủ yếu dựa vào vệ sinh cá nhân và môi trường.

4. **Khi nào cần đưa trẻ đi khám bệnh tay chân miệng?**  
Khi trẻ có dấu hiệu sốt, loét miệng, phát ban phỏng nước ở tay, chân, mông hoặc có biểu hiện biến chứng như khó thở, li bì, co giật cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay.

5. **Làm thế nào để phòng chống bệnh tay chân miệng hiệu quả tại gia đình?**  
Thực hiện rửa tay bằng xà phòng thường xuyên, vệ sinh đồ chơi, vật dụng của trẻ, cách ly trẻ bệnh tại nhà ít nhất 10 ngày, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và môi trường sống sạch sẽ.

## Kết luận

- Bệnh tay chân miệng tại Thái Nguyên chủ yếu xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi, với tỷ lệ mắc cao nhất tại huyện Đại Từ và phân bố quanh năm có hai đỉnh dịch rõ rệt.  
- Kiến thức và thái độ của bà mẹ về bệnh TCM tương đối tốt nhưng thực hành phòng chống còn hạn chế, đặc biệt trong việc cách ly và vệ sinh cá nhân.  
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng để ngành y tế địa phương xây dựng các chương trình truyền thông, giám sát và can thiệp phòng chống dịch hiệu quả.  
- Cần tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe, nâng cao năng lực cán bộ y tế cơ sở và phát huy vai trò cộng đồng trong phòng chống bệnh.  
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác.

**Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe trẻ em và cộng đồng khỏi bệnh tay chân miệng!**