Kiểm Toán Tài Chính Tại Đại Học Kinh Tế Đỗ Tùng Hà Nội: Đánh Giá Hiệu Quả và Thực Trạng

Trong nền kinh tế thị trường, ngoài vai trò truyền thống là huy động nguồn tài chính, NSNN còn đóng vai trò điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội theo định hướng của nhà nước. Ở Việt Nam, hệ thống chính quyền nhà nước được tổ chức thành nhiều cấp; mỗi cấp chính quyền được giao thực hiện những nhiệm vụ nhất định gắn với từng địa bàn lãnh thổ. Để thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình, mỗi cấp chính quyền được giao những quyền hạn cụ thể về ngân sách. Kiểm toán tài chính giúp đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong việc sử dụng ngân sách.

NSNN là thể thống nhất, gồm NS Trung ương (NSTW) và NS địa phương (NSĐP) trong đó NSTW giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ chiến lược, quan trọng của quốc gia và hỗ trợ những địa phương chưa cân đối được thu, chi ngân sách. Phân cấp quản lý NSNN nói chung thực chất là giải quyết mối quan hệ giữa chính quyền nhà nước cấp trên với chính quyền nhà nước cấp dưới trong toàn bộ hoạt động của NSNN. Đối với ngân sách bộ, ngành việc phân cấp quản lý NSNN là việc xác định nguồn thu, nhiệm vụ chi, cũng như quyền hạn và trách nhiệm trong quá trình ngân sách của từng đơn vị dự toán trực thuộc bộ, ngành.

Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận liên quan đến tổ chức công tác kiểm toán ngân sách bộ, ngành; khảo sát nghiên cứu thực trạng tổ chức kiểm toán ngân sách bộ, ngành của KTNN. Đề tài chỉ nghiên cứu những nội dung về tổ chức công tác kiểm toán ngân sách bộ, ngành của KTNN trong điều kiện thực hiện Luật KTNN và cơ chế, chính sách mới đối với các cơ quan, đơn vị HCSN của Nhà nước từ năm 2008 đến năm 2012. Phạm vi kiểm toán bao gồm các hoạt động thu chi ngân sách, quản lý tài sản công tại trường.

Để đạt mục tiêu nghiên cứu, đề tài chủ yếu áp dụng các phương pháp: Phương pháp điều tra khảo sát bằng bảng hỏi, phương pháp chuyên gia (đối tượng là những kiểm toán viên thuộc cơ quan Kiểm toán Nhà nước có kinh nghiệm trong công tác kiểm toán ngân sách bộ, ngành, sử dụng hình thức phỏng vấn theo mẫu in sẵn để thu thập và xử lý những thông tin); sử dụng các phương pháp hệ thống, phân tích và tổng hợp, đánh giá. Quy trình kiểm toán tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán của KTNN.

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý ngân sách bộ, ngành, những yếu tố chủ yếu đó là: Mô hình tổ chức bộ máy nhà nước của bộ, ngành: Yếu tố có tác động trực tiếp đến phân cấp quản lý NSNN là mô hình tổ chức bộ máy của bộ, ngành; mối quan hệ giữa các đơn vị trực thuộc (các bộ phận cấu thành) của bộ, ngành đó. Căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của từng đơn vị dự toán, đơn vị dự toán cấp trên thuộc bộ, ngành phân bổ một phần trong tổng thể nguồn lực tài chính cho việc thực hiện nhiệm vụ của đơn vị dự toán cấp dưới.

Mục đích của phân cấp quản lý ngân sách bộ, ngành là để sử dụng ngân sách tốt hơn cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của từng đơn vị trong hệ thống quản lý của bộ, ngành đó. Việc sử dụng nguồn lực tài chính được giao có tiết kiệm và hiệu quả hay không phụ thuộc rất nhiều vào năng lực, trình độ của cơ quan quản lý. Vì vậy, trong quá trình phân cấp quản lý ngân sách bộ, ngành rất cần phải xem xét đến năng lực, trình độ quản lý của các cấp dự toán trong hệ thống quản lý của bộ, ngành.

Trong đó, đối với đơn vị dự toán cấp I có thẩm quyền hướng dẫn thực hiện các chế độ, tiêu chuẩn, định mức của Nhà nước; ban hành các tiêu chí phân bổ dự toán, tiêu chí đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, các tiêu chí khi xây dựng Quy chế chi tiêu nội bộ của các đơn vị dự toán. Đối với đơn vị dự toán cấp III là đơn vị trực tiếp quản lý và sử dụng ngân sách có trách nhiệm và quyền hạn trong việc cụ thể hóa các tiêu chuẩn, định mức, ban hành Quy chế chi tiêu nội bộ làm cơ sở để quản lý và sử dụng dự toán được giao cho phù hợp với đặc điểm của đơn vị, nhưng phải phù hợp với các quy định của cơ quan quản lý cấp trên.

Xác định cụ thể mối quan hệ giữa các đơn vị dự toán thuộc bộ, ngành trong một chu trình ngân sách thống nhất, bao gồm các khâu: chuẩn bị và lập dự toán; phân bổ dự toán; chấp hành và quyết toán ngân sách; thanh tra và kiểm tra việc sử dụng ngân sách. Trong mối quan hệ này, việc tổ chức kiểm tra, kiểm soát của đơn vị dự toán cấp trên đối với đơn vị dự toán cấp dưới, của cơ quan tài chính, cơ quan quản lý nhà nước và các cơ quan chuyên môn đối với các đơn vị dự toán chính là thể hiện tính chất của cơ chế phân cấp quản lý ngân sách bộ, ngành.

Việc áp dụng công nghệ thông tin vào quy trình kiểm toán giúp tăng cường tính chính xác, hiệu quả và minh bạch. Các phần mềm kiểm toán chuyên dụng cho phép tự động hóa nhiều công đoạn, giảm thiểu sai sót và tiết kiệm thời gian. Phần mềm kiểm toán cũng hỗ trợ việc phân tích dữ liệu, phát hiện gian lận và đánh giá rủi ro.

Sử dụng kiểm toán số và phân tích dữ liệu lớn giúp kiểm toán viên có thể xử lý và phân tích một lượng lớn dữ liệu tài chính, từ đó phát hiện ra các xu hướng, mô hình bất thường và các dấu hiệu gian lận tiềm ẩn. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh số hóa và sự gia tăng của dữ liệu tài chính.

Đầu tư vào đào tạo và phát triển nguồn nhân lực kiểm toán là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng kiểm toán. Cần có các chương trình đào tạo chuyên sâu về kiểm toán tài chính, kiểm toán hoạt động và kiểm toán tuân thủ, cũng như các kỹ năng mềm cần thiết để giao tiếp và làm việc hiệu quả.

Đảm bảo tính độc lập của kiểm toán viên là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính khách quan và trung thực của kết quả kiểm toán. Cần có các quy định và cơ chế để bảo vệ kiểm toán viên khỏi áp lực từ các bên liên quan và đảm bảo họ có thể thực hiện công việc một cách độc lập.