I. Khái niệm đặc điểm và ý nghĩa của khởi kiện và thụ lý vụ án về thừa kế tài sản
Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu về khởi kiện và thụ lý vụ án về thừa kế tài sản trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng. Việc thừa kế tài sản, đặc biệt là đất đai và nhà ở, ngày càng phát sinh nhiều tranh chấp phức tạp, kéo dài. Luận văn chỉ ra rằng Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS) năm 2015 chưa có quy định riêng cụ thể về vấn đề này, dẫn đến những vướng mắc trong thực tiễn áp dụng.
1.1. Khái niệm tranh chấp thừa kế: Tranh chấp thừa kế được hiểu theo nghĩa rộng là mâu thuẫn, bất đồng giữa những người thừa kế hoặc người có quyền lợi liên quan trong việc phân chia, quản lý di sản. Theo nghĩa hẹp, đó là tranh chấp về lợi ích, quyền, nghĩa vụ liên quan đến quan hệ thừa kế. Các tranh chấp thường xoay quanh hàng thừa kế, chia di sản theo di chúc, hiểu nội dung di chúc, nghĩa vụ tài sản của người chết...
1.2. Khái niệm khởi kiện: Khởi kiện là việc người khởi kiện nộp đơn yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình hoặc của người khác. Theo BLTTDS 2015, cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền.
1.3. Khái niệm thụ lý: Thụ lý vụ án về thừa kế là việc Tòa án vào sổ thụ lý vụ án dân sự để giải quyết tranh chấp thừa kế. Cụ thể, Tòa án tiếp nhận đơn, kiểm tra điều kiện khởi kiện và thụ lý, nhận tài liệu chứng cứ, thông báo yêu cầu bổ sung (nếu có), thông báo về việc nộp tiền tạm ứng án phí, và cuối cùng là vào sổ thụ lý.
1.4. Đặc điểm: Khởi kiện và thụ lý vụ án thừa kế có đặc điểm chung của các vụ án dân sự, đồng thời có những đặc điểm riêng. Đương sự thường là những người thân trong gia đình, dòng tộc, gây khó khăn trong việc xác định đúng các đương sự. Việc xác định đương sự cũng phụ thuộc vào loại tranh chấp (theo di chúc hay theo pháp luật).
II. Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng
Chương này phân tích thực trạng pháp luật Việt Nam hiện hành về khởi kiện và thụ lý vụ án thừa kế, cũng như thực tiễn áp dụng tại Tòa án. Luận văn chỉ ra những bất cập, khó khăn, vướng mắc, từ đó đề xuất kiến nghị hoàn thiện pháp luật.
2.1. Bất cập trong quy định pháp luật: BLTTDS 2015 chưa có quy định riêng về khởi kiện, thụ lý vụ án thừa kế, dẫn đến việc áp dụng chung các quy định về khởi kiện, thụ lý vụ án dân sự, gây khó khăn trong thực tiễn. Hướng dẫn của Tòa án Nhân dân Tối cao về vấn đề này còn khiêm tốn, chưa thực sự rõ ràng.
2.2. Khó khăn trong thực tiễn: Việc xác định đương sự trong các vụ án thừa kế thường phức tạp do quan hệ đa dạng giữa các thành viên trong gia đình, dòng tộc. Việc thu thập chứng cứ cũng gặp nhiều khó khăn, nhất là đối với những vụ việc tranh chấp kéo dài. Một số trường hợp còn có yếu tố nước ngoài, làm tăng thêm tính phức tạp của vụ án.
2.3. Một số vụ án điển hình: Luận văn phân tích một số vụ án điển hình để minh họa cho những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn. Qua đó, thấy rõ sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật và hướng dẫn áp dụng thống nhất.
III. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả
Dựa trên những phân tích về lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả khởi kiện, thụ lý vụ án thừa kế tài sản.
3.1. Hoàn thiện BLTTDS: Luận văn đề xuất bổ sung các quy định riêng về khởi kiện, thụ lý vụ án thừa kế vào BLTTDS, bao gồm quy định cụ thể về thẩm quyền, điều kiện khởi kiện, trình tự, thủ tục thụ lý, thời hạn giải quyết...
3.2. Hướng dẫn áp dụng thống nhất: Tòa án Nhân dân Tối cao cần ban hành các văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất các quy định của pháp luật về khởi kiện, thụ lý vụ án thừa kế, giải quyết những vướng mắc phát sinh trong thực tiễn.
3.3. Nâng cao năng lực cán bộ tòa án: Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ tòa án về lĩnh vực thừa kế, trang bị kiến thức chuyên sâu để xử lý hiệu quả các vụ án phức tạp.
3.4. Tăng cường công tác hòa giải: Khuyến khích các bên hòa giải trước khi khởi kiện, giảm tải áp lực cho tòa án, đồng thời duy trì tình cảm gia đình, dòng tộc.
