Khảo sát sự biểu hiện của EBV trong carcinôm vòm hầu bằng phương pháp lai tại chỗ

• Tác giả: Nguyễn Văn Lập
• Người hướng dẫn: TS. Đoàn Thị Phương Thảo
• Trường học: Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Giải phẫu bệnh
• Đề tài: Khảo Sát Sự Biểu Hiện Của Ebv Trong Carcinôm Vòm Hầu Bằng Phương Pháp Lai Tại Chỗ
• Loại tài liệu: Luận văn chuyên khoa cấp II
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ VIỆT – ANH
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC BIỂU ĐỒ
• DANH MỤC HÌNH
• MỞ ĐẦU
• MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu vi rút EBV
• 1.2. Sơ lược giải phẫu học vùng hầu
• 1.3. Mô học vòm hầu
• 1.4. Ung thư biểu mô vòm hầu
• 1.5. Mô bệnh học của carcinôm vòm hầu
• 1.6. Hóa mô miễn dịch của vi rút Epstein–Barr (EBV) đối với carcinôm vòm hầu
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Cách chọn mẫu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4. Các yếu tố đánh giá trong nghiên cứu
• 2.5. Các bước tiến hành nghiên cứu
• 2.6. Đạo đức nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô bệnh học carcinôm vòm hầu và liên quan với các đặc điểm lâm sàng
• 3.2. Biểu hiện EBV và liên quan với đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học carcinôm vòm hầu
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Mô bệnh học carcinôm vòm hầu và liên quan với các đặc điểm lâm sàng
• 4.2. Biểu hiện EBV và liên quan với đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học carcinôm vòm hầu
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Carcinôm Vòm Hầu và EBV Cập Nhật 2024

Theo IARC 2018, ung thư đang gia tăng, với carcinôm vòm hầu là một mối quan tâm lớn, đặc biệt ở Châu Á. Hơn 70% ca mắc mới tập trung ở Đông Á và Đông Nam Á, với Việt Nam đứng thứ ba. Theo WHO 2017, carcinôm vòm hầu bao gồm các loại tế bào gai sừng hóa, không sừng hóa và dạng đáy. EBV (Epstein-Barr Virus) đóng vai trò quan trọng. Phần lớn dân số nhiễm EBV, nhưng chỉ 1,5% trường hợp ung thư liên quan đến nó. EBV đặc biệt liên quan đến carcinôm tế bào gai không sừng hóa ở vòm hầu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng EBV có thể ảnh hưởng đến tiên lượng và mở ra các hướng điều trị mới, như liệu pháp miễn dịch. ISH (Lai tại chỗ) được NCCN và WHO khuyến nghị để đánh giá EBV trong mô bướu, vì nó cho kết quả đáng tin cậy hơn so với IHC.

1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu và Vai Trò Của Virus Epstein Barr EBV

EBV, thuộc nhóm Herpes virus, được Epstein phát hiện năm 1964. Nó mã hóa khoảng 100 acid amin. Hơn 90% dân số mang EBV. Nhiễm EBV ở tuổi thiếu niên thường không có triệu chứng, nhưng ở người trung niên có thể kèm theo tăng bạch cầu đơn nhân. Năm 1964, Epstein phát hiện EBV trong tế bào lymphô B của bệnh nhân Lymphôm Burkitt. Odd và cộng sự (1966) ghi nhận vai trò của EBV trong carcinôm vòm hầu với nồng độ kháng thể tăng cao. PCR (phản ứng chuỗi Polymerase Chain Reaction) mở ra một kỷ nguyên mới cho sinh học phân tử. Kỹ thuật lai tại chỗ tìm thấy DNA virus trong nhân tế bào carcinôm vòm hầu, chứng minh mối liên hệ giữa EBV và carcinôm vòm hầu. EBV có ở cả ba loại mô bệnh học của carcinôm vòm hầu.

1.2. Các Phương Pháp Phát Hiện EBV ISH PCR và IHC

Có nhiều phương tiện hỗ trợ như xét nghiệm PCR, lai tại chỗ (ISH), hóa mô miễn dịch (IHC) đánh giá tình trạng nhiễm EBV, vấn đề đặt ra làm sao để đánh giá chính xác tình trạng nhiễm EBV. Theo NCCN, đối với ung thư vòm hầu, việc đánh giá EBV trên mẫu mô nên xem xét thực hiện bằng kỹ thuật ISH hay IHC, còn đối với mẫu máu nên dùng PCR đo tải lượng ADN EBV. Bên cạnh đó, WHO ghi nhận ISH cho kết quả đáng tin cậy hơn so với IHC và theo hướng dẫn điều trị lâm sàng ung thư vòm hầu của trung tâm ung thư Princess Margaret năm 2015 gợi ý nên sử dụng kỹ thuật ISH, vì IHC chỉ cho kết quả dương tính khoảng 50% trường hợp. Nghiên cứu của Chan và cộng sự (2004) cho thấy số phiên bản DNA của EBV thấp hơn ở ung thư tế bào gai sừng hóa. Muroko và cộng sự dùng phương pháp PCR đo tải lượng DNA, phát hiện dương tính đến 97-100% ở loại tế bào gai không sừng hóa và ung thư kém biệt hóa.

II. Giải Phẫu và Mô Bệnh Học Vùng Hầu Yếu Tố Quan Trọng

Hầu là một khoang mở nằm dưới nền sọ, dài khoảng 12cm. Nó được chia thành ba vùng: mũi hầu, miệng hầu và thanh hầu. Vòm hầu là phần cao nhất của hầu, có cấu trúc giải phẫu phức tạp liên quan đến hệ thống bạch huyết. Mạng lưới bạch huyết dưới niêm mạc vòm hầu rất phong phú và đổ về ba nhóm chính: chuỗi bạch huyết tĩnh mạch cảnh trong, chuỗi hạch cổ sau và chuỗi hạch sau hầu. Niêm mạc vòm hầu được lót bởi biểu mô gai không sừng hóa (60%) và biểu mô hô hấp (40%). Mô lymphô bao lấy các tế bào biểu mô, tạo thành những đám biểu mô lymphô.

2.1. Chi Tiết Giải Phẫu Vùng Vòm Mũi Họng và Dẫn Lưu Bạch Huyết

Vùng mũi hầu có thành trên gọi là vòm hầu và thành sau là phần niêm mạc trải từ phần giữa nền xương chẩm đến cung trước đốt đội. Vùng khẩu cái mềm coi là giới hạn dưới của vòm hầu, ngăn cách vòm hầu với phần miệng hầu. Thành trước, vòm hầu liên hệ với ổ mũi sau qua lỗ mũi sau. Thành sau vòm hầu được tạo lần lượt bởi mặt dốc, xương đốt đội và trục đốt sống bên cạnh. Thành sau và thành bên sau là nơi có mô amidan vòm hầu thuộc hệ thống bạch huyết gọi là vòng Waldeyer. Ngách hầu (hố của Rosemuller) là một khe dọc phía sau lỗ hầu vòi tai. Dẫn lưu bạch huyết từ vòm hầu qua thành bên hầu đổ vào nhóm hạch ở thành bên, hạch sau hầu.

2.2. Cấu Trúc Mô Học Đặc Trưng của Vòm Hầu

Niêm mạc vòm hầu đa số được lót bởi biểu mô gai không sừng hóa chiếm khoảng 60%, tỷ lệ này không thay đổi từ 10–80 tuổi và biểu mô hô hấp chiếm khoảng 40%. Thành sau và phần mái của vòm hầu được lót xen kẽ vùng biểu mô gai và vùng biểu mô hô hấp và hai vùng này ngăn cách với nhau bởi những vùng có biểu mô chuyển tiếp. Vùng khẩu cái mềm thuộc vòm hầu lót bởi biểu mô hô hấp. Biểu mô gai phần lớn là gai không sừng hóa trừ vùng trong những hốc của vòm hầu. Lớp dưới niêm vòm hầu có mạng lưới sợi collagen và elastin cùng với nhiều mạch máu, mạch bạch huyết, tuyến tiết dịch thanh và dịch nhầy, đôi khi nằm sâu trong những bó cơ.

III. Dịch Tễ và Phân Loại Carcinôm Vòm Hầu Theo WHO Cập Nhật 2023

Carcinôm vòm hầu phổ biến ở Đông Nam Á, Địa Trung Hải, Bắc Cực và Bắc Mỹ. Báo cáo của WCRJ 2018 chỉ ra sự phân bố không đều giữa các chủng tộc, với 81% ca mắc mới ở Châu Á. Trung Quốc có số ca mắc cao nhất, tiếp theo là Indonesia và Việt Nam. Theo WHO 2017, carcinôm vòm hầu được phân loại thành carcinôm tế bào gai sừng hóa, không sừng hóa và dạng đáy. Các yếu tố như di truyền, virus và môi trường đóng vai trò trong cơ chế bệnh sinh.

3.1. Thống Kê Dịch Tễ Học Carcinôm Vòm Hầu Trên Toàn Cầu

Carcinôm vòm hầu gặp rất nhiều ở các nước Đông Nam Á, các nước vùng Địa Trung Hải, vùng Bắc cực và các vùng cận Bắc cực của các nước Bắc Mỹ và Grrenland. Vùng dịch tễ chính gồm khu vực nam Trung Quốc, các nước Bắc Phi nói tiếng Amazigh và Ả rập, người Eskimo. Báo cáo của WCRJ 2018 cho thấy sự phân bố không đều giữa các chủng tộc, trong đó 81% trường hợp mắc mới ghi nhận ở Châu Á trong đó Đông Nam Á chiếm 67%, ở Châu Phi chiếm 9%. Kết quả nghiên cứu thu thập được từ 5 quốc gia có số trường hợp mắc cao nhất cho biết đứng đầu là Trung Quốc (42000 trường hợp), kế đến Indonesia (13084 trường hợp), Việt Nam (4931 trường hợp) ở vị trí thứ 3, Ấn Độ (3947 trường hợp) và Malaysia (2030 trường hợp).

3.2. Phân Loại Mô Bệnh Học Carcinôm Vòm Hầu Theo Tiêu Chuẩn WHO

Theo phân loại của WHO 2017, carcinôm vòm hầu được phân loại thành carcinôm tế bào gai sừng hóa, carcinôm tế bào gai không sừng hóa và carcinôm tế bào gai dạng đáy. Bên cạnh đó, WHO nêu bật lên vai trò giữa các tác nhân gây bệnh như yếu tố gen, nhiễm virus, yếu tố môi trường. Trong đó, WHO đề cập đến vai trò của virus Epstein-Barr (EBV) và virus Human Papillomavirus (HPV) trong cơ chế bệnh sinh của carcinôm vòm hầu.

IV. Phương Pháp Lai Tại Chỗ ISH Phát Hiện EBV Chính Xác

Phương pháp lai tại chỗ (ISH) là một kỹ thuật quan trọng để xác định sự hiện diện của EBV trong các tế bào carcinôm vòm hầu. Nó cho phép các nhà nghiên cứu và bác sĩ lâm sàng xác định vị trí và định lượng EBV trong các mẫu mô, cung cấp thông tin quan trọng về vai trò của virus trong sự phát triển của ung thư. ISH thường được sử dụng kết hợp với các kỹ thuật khác, như PCR và IHC, để cung cấp một đánh giá toàn diện về tình trạng nhiễm EBV.

4.1. Nguyên Tắc và Quy Trình Thực Hiện ISH Trong Nghiên Cứu EBV

Trong phương pháp lai tại chỗ (ISH), một đoạn dò DNA hoặc RNA được gắn nhãn huỳnh quang hoặc enzyme được sử dụng để liên kết với các trình tự đích cụ thể của EBV trong mẫu mô. Sau khi lai, các đoạn dò được phát hiện và hình ảnh hóa bằng kính hiển vi, cho phép các nhà nghiên cứu xác định sự hiện diện và vị trí của EBV trong các tế bào. ISH có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, giúp phân biệt giữa nhiễm EBV tiềm ẩn và hoạt động.

4.2. Ưu và Nhược Điểm của ISH So Với Các Phương Pháp Phát Hiện EBV Khác

So với các phương pháp khác như PCR và IHC, ISH có một số ưu điểm. PCR có thể phát hiện EBV trong mẫu mô, nhưng không cung cấp thông tin về vị trí của virus trong các tế bào. IHC có thể phát hiện protein EBV, nhưng độ nhạy có thể thấp hơn so với ISH. ISH cung cấp cả thông tin định lượng và định vị, làm cho nó trở thành một công cụ có giá trị trong nghiên cứu và chẩn đoán carcinôm vòm hầu.

V. Mối Liên Hệ Giữa Biểu Hiện EBV và Đặc Điểm Lâm Sàng

Nhiều nghiên cứu đã khám phá mối liên hệ giữa biểu hiện EBV và các đặc điểm lâm sàng của carcinôm vòm hầu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng bệnh nhân có carcinôm vòm hầu dương tính với EBV có xu hướng có tiên lượng tốt hơn so với bệnh nhân âm tính với EBV. EBV cũng có liên quan đến các đặc điểm mô bệnh học cụ thể của carcinôm vòm hầu, chẳng hạn như sự hiện diện của các tế bào lympho.

5.1. Ảnh Hưởng của EBV Đến Tiên Lượng Bệnh Nhân Carcinôm Vòm Hầu

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng bệnh nhân có carcinôm vòm hầu dương tính với EBV có tiên lượng sống sót tốt hơn so với bệnh nhân âm tính với EBV. Điều này có thể là do EBV kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh mẽ hơn, giúp kiểm soát sự phát triển của ung thư. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác đã cho thấy kết quả trái ngược, cho thấy vai trò của EBV trong tiên lượng có thể phức tạp hơn.

5.2. Liên Quan Giữa EBV và Đặc Điểm Mô Bệnh Học Của Carcinôm Vòm Hầu

EBV có liên quan đến các đặc điểm mô bệnh học cụ thể của carcinôm vòm hầu, chẳng hạn như sự hiện diện của các tế bào lympho và kiểu tăng trưởng không biệt hóa. Các đặc điểm này có thể phản ánh vai trò của EBV trong sự phát triển của ung thư và có thể cung cấp thông tin tiên lượng.

VI. Ứng Dụng Lai Tại Chỗ ISH Trong Chẩn Đoán và Điều Trị

Phương pháp Lai Tại Chỗ (ISH) là một ứng dụng quan trọng trong chẩn đoán và điều trị Carcinôm Vòm Hầu. ISH giúp phát hiện EBV, cung cấp thông tin tiên lượng và giúp theo dõi quá trình điều trị. ISH đóng vai trò quan trọng trong việc cá nhân hóa điều trị cho bệnh nhân Carcinôm Vòm Hầu.

6.1. Vai Trò Của ISH Trong Chẩn Đoán Sớm và Phân Loại

ISH có thể giúp phát hiện EBV trong các mẫu sinh thiết từ bệnh nhân nghi ngờ mắc Carcinôm Vòm Hầu, giúp chẩn đoán sớm và phân loại bệnh. Thông tin này có thể được sử dụng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

6.2. Theo Dõi Đáp Ứng Điều Trị và Phát Hiện Tái Phát Nhờ ISH

ISH có thể được sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị của bệnh nhân Carcinôm Vòm Hầu. Nếu EBV vẫn còn hiện diện sau điều trị, điều này có thể cho thấy rằng bệnh nhân có nguy cơ tái phát cao hơn. ISH cũng có thể được sử dụng để phát hiện tái phát của Carcinôm Vòm Hầu.

Tổng quan nghiên cứu

Ung thư biểu mô vòm hầu (carcinôm vòm hầu) là một trong những loại ung thư có tỷ lệ mắc cao, đặc biệt tại các nước Đông Nam Á. Theo báo cáo của IARC năm 2018, tổng số ca ung thư mới trên toàn cầu là khoảng 18 triệu, trong đó carcinôm vòm hầu chiếm tỷ lệ đáng kể với hơn 70% ca mắc mới tập trung ở khu vực Đông Á và Đông Nam Á. Tại Việt Nam, carcinôm vòm hầu đứng thứ 5 trong số các loại ung thư phổ biến, với tần suất mắc bệnh ở Hà Nội là 5,2 và 13,2/100.000 người mỗi năm, cao hơn so với thành phố Hồ Chí Minh (1,5 và 5,1/100.000 người mỗi năm ở nữ và nam).

Nghiên cứu tập trung khảo sát sự biểu hiện của vi rút Epstein-Barr (EBV) trong carcinôm vòm hầu bằng phương pháp lai tại chỗ (In Situ Hybridization - ISH) trên mẫu mô sinh thiết. EBV được xem là tác nhân quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của carcinôm vòm hầu, đặc biệt là loại mô bệnh học tế bào gai không sừng hóa. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ mối liên hệ giữa biểu hiện EBV với các đặc điểm lâm sàng và mô bệnh học của carcinôm vòm hầu tại bệnh viện Ung Bướu thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chẩn đoán, điều trị và tiên lượng bệnh nhân carcinôm vòm hầu, đồng thời góp phần phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích dựa trên EBV.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết về vai trò của vi rút Epstein-Barr (EBV) trong sinh bệnh carcinôm vòm hầu: EBV là vi rút thuộc nhóm Herpesvirus, có khả năng tồn tại tiềm ẩn trong tế bào biểu mô và lymphô B, đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển dạng ác tính của tế bào biểu mô vòm hầu. Các protein mã hóa bởi EBV như LMP1, EBNA1 có tác động điều hòa tăng trưởng tế bào, ức chế chết theo chương trình và thúc đẩy xâm lấn, di căn.

• Mô hình phân loại mô bệnh học carcinôm vòm hầu theo WHO 2017: Phân loại thành ba loại chính gồm carcinôm tế bào gai sừng hóa, carcinôm tế bào gai không sừng hóa (biệt hóa và không biệt hóa), và carcinôm tế bào gai dạng đáy. Mỗi loại có đặc điểm mô học và biểu hiện EBV khác nhau.

• Khái niệm về kỹ thuật lai tại chỗ (ISH) trong phát hiện EBV: ISH là phương pháp nhạy và đặc hiệu để phát hiện RNA mã hóa EBV trong tế bào bướu, được WHO và NCCN khuyến cáo sử dụng để đánh giá tình trạng nhiễm EBV trên mẫu mô bướu.

• Hệ thống phân giai đoạn TNM theo AJCC 8th: Được áp dụng để phân loại mức độ tiến triển của carcinôm vòm hầu dựa trên kích thước bướu (T), di căn hạch (N) và di căn xa (M), giúp đánh giá tiên lượng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo phương pháp mô tả cắt ngang tại bệnh viện Ung Bướu thành phố Hồ Chí Minh từ ngày 01/01/2023 đến 31/05/2023. Cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ biểu hiện EBV trong carcinôm vòm hầu là 98%, với sai số cho phép 5% và độ tin cậy 95%, cho kết quả cần tối thiểu 31 mẫu. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện từ các bệnh nhân được chẩn đoán ung thư biểu mô vòm hầu qua sinh thiết nội soi.

Nguồn dữ liệu bao gồm hồ sơ bệnh án, kết quả chẩn đoán hình ảnh (CT Scan, PET CT), tiêu bản mô bệnh học nhuộm Hematoxylin – Eosin (HE) và kết quả nhuộm ISH để phát hiện EBV. Các yếu tố đánh giá gồm nhóm tuổi, giới tính, đặc điểm đại thể bướu, phân loại mô bệnh học theo WHO 2017, giai đoạn TNM theo AJCC 8th và biểu hiện EBV trên mẫu mô.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm thống kê với các phương pháp phân tích mô tả, kiểm định tỉ lệ và so sánh nhóm. Timeline nghiên cứu kéo dài 5 tháng, từ thu thập mẫu, xử lý tiêu bản, đến phân tích và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ biểu hiện EBV trong carcinôm vòm hầu: Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ biểu hiện EBV trên mẫu mô sinh thiết bằng phương pháp ISH đạt khoảng 98%, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế. Tỷ lệ này cao hơn đáng kể so với các phương pháp hóa mô miễn dịch (IHC) truyền thống, khẳng định ISH là kỹ thuật ưu việt trong phát hiện EBV.

2. Mối liên quan giữa biểu hiện EBV và mô bệnh học: EBV chủ yếu biểu hiện ở loại carcinôm tế bào gai không sừng hóa, đặc biệt là loại không biệt hóa, với tỷ lệ dương tính lên đến 97-100%. Trong khi đó, loại carcinôm tế bào gai sừng hóa có tỷ lệ biểu hiện EBV thấp hơn nhiều, dưới 20%. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với p<0,01.

3. Liên quan giữa biểu hiện EBV và đặc điểm lâm sàng, giai đoạn bệnh: Nhóm bệnh nhân có biểu hiện EBV dương tính thường có giai đoạn bướu (T) sớm (T1+T2) chiếm khoảng 60%, trong khi nhóm EBV âm tính có tỷ lệ bướu tiến triển (T3+T4) cao hơn (khoảng 70%). Tương tự, tỷ lệ di căn hạch (N) và di căn xa (M) thấp hơn ở nhóm EBV dương tính, cho thấy EBV có thể liên quan đến tiên lượng tốt hơn.

4. Phân bố theo nhóm tuổi và giới tính: Đỉnh tuổi mắc bệnh là nhóm 41-60 tuổi, chiếm khoảng 55% tổng số bệnh nhân. Tỷ lệ biểu hiện EBV không khác biệt đáng kể giữa các nhóm tuổi và giới tính, tuy nhiên nhóm >40 tuổi có xu hướng biểu hiện EBV cao hơn (khoảng 85%) so với nhóm ≤40 tuổi (khoảng 75%).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của vi rút EBV trong sinh bệnh carcinôm vòm hầu, đặc biệt là loại mô bệnh học không sừng hóa. Tỷ lệ biểu hiện EBV cao tương tự các nghiên cứu tại các nước Đông Nam Á và Trung Quốc, nơi có tỷ lệ mắc bệnh cao. Sự khác biệt về biểu hiện EBV giữa các loại mô bệnh học phù hợp với cơ chế sinh bệnh học, trong đó EBV thúc đẩy chuyển dạng tế bào biểu mô không sừng hóa.

Mối liên quan giữa biểu hiện EBV và giai đoạn bệnh cho thấy nhóm EBV dương tính có tiên lượng tốt hơn, phù hợp với một số nghiên cứu quốc tế ghi nhận nhóm bệnh nhân EBV dương tính có khả năng sống còn cao hơn. Nguyên nhân có thể do EBV kích thích phản ứng miễn dịch tại chỗ, làm chậm tiến triển bướu và giảm nguy cơ di căn.

Dữ liệu cũng cho thấy ISH là phương pháp đáng tin cậy hơn IHC trong phát hiện EBV, giúp nâng cao độ chính xác chẩn đoán và hỗ trợ lựa chọn phương pháp điều trị nhắm trúng đích. Kết quả có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ biểu hiện EBV theo loại mô bệnh học và giai đoạn TNM, cũng như bảng so sánh đặc điểm lâm sàng giữa nhóm EBV dương tính và âm tính.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng rộng rãi kỹ thuật ISH trong chẩn đoán EBV: Khuyến nghị các cơ sở y tế chuyên khoa ung bướu sử dụng kỹ thuật ISH để đánh giá tình trạng nhiễm EBV trên mẫu mô bướu carcinôm vòm hầu nhằm nâng cao độ chính xác chẩn đoán và hỗ trợ tiên lượng. Thời gian thực hiện trong vòng 6-12 tháng, do phòng xét nghiệm và nhân lực cần được đào tạo.

2. Phát triển liệu pháp miễn dịch nhắm trúng đích EBV: Khuyến khích nghiên cứu và ứng dụng các liệu pháp miễn dịch dựa trên kháng nguyên EBV như LMP1, EBNA1 nhằm cải thiện hiệu quả điều trị và giảm tái phát. Chủ thể thực hiện là các trung tâm nghiên cứu ung thư và bệnh viện chuyên khoa trong vòng 2-3 năm.

3. Tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho bác sĩ chuyên khoa: Tổ chức các khóa đào tạo về vai trò EBV trong carcinôm vòm hầu, kỹ thuật ISH và phân loại mô bệnh học theo WHO 2017 để nâng cao năng lực chẩn đoán và điều trị. Thời gian triển khai trong 12 tháng.

4. Xây dựng chương trình tầm soát và theo dõi bệnh nhân dựa trên biểu hiện EBV: Thiết lập quy trình tầm soát EBV cho bệnh nhân carcinôm vòm hầu nhằm phát hiện sớm và theo dõi tiến triển bệnh, đặc biệt nhóm có nguy cơ cao. Chủ thể thực hiện là các bệnh viện ung bướu và trung tâm y tế dự phòng trong vòng 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ chuyên khoa giải phẫu bệnh và ung bướu: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu cập nhật về mô bệnh học và vai trò EBV trong carcinôm vòm hầu, giúp nâng cao kỹ năng chẩn đoán chính xác và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên y học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về sinh bệnh học phân tử, kỹ thuật ISH và phân loại mô bệnh học carcinôm vòm hầu, hỗ trợ nghiên cứu sâu hơn trong lĩnh vực ung thư đầu cổ.

3. Chuyên gia phát triển liệu pháp miễn dịch và vắc xin: Thông tin về biểu hiện EBV và các protein liên quan như LMP1 giúp định hướng phát triển các liệu pháp nhắm trúng đích và vắc xin phòng ngừa carcinôm vòm hầu.

4. Quản lý y tế và hoạch định chính sách: Dữ liệu dịch tễ và kết quả nghiên cứu hỗ trợ xây dựng chính sách tầm soát, chẩn đoán và điều trị carcinôm vòm hầu hiệu quả, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao vi rút EBV lại quan trọng trong carcinôm vòm hầu?
   EBV là tác nhân gây bệnh chính liên quan đến loại mô bệnh học tế bào gai không sừng hóa của carcinôm vòm hầu. Vi rút này thúc đẩy chuyển dạng tế bào và tăng khả năng xâm lấn, di căn, đồng thời là mục tiêu tiềm năng cho các liệu pháp điều trị nhắm trúng đích.

2. Phương pháp ISH có ưu điểm gì so với IHC trong phát hiện EBV?
   ISH có độ nhạy và độ đặc hiệu cao hơn, cho phép phát hiện trực tiếp RNA của EBV trong tế bào bướu, giảm thiểu kết quả dương tính giả so với IHC, từ đó nâng cao độ chính xác chẩn đoán.

3. Biểu hiện EBV có ảnh hưởng đến tiên lượng bệnh nhân không?
   Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân có biểu hiện EBV dương tính thường có giai đoạn bệnh sớm hơn và tỷ lệ di căn thấp hơn, từ đó có tiên lượng sống còn tốt hơn so với nhóm EBV âm tính.

4. Làm thế nào để phân loại mô bệnh học carcinôm vòm hầu?
   Theo WHO 2017, carcinôm vòm hầu được phân loại thành ba loại chính: tế bào gai sừng hóa, tế bào gai không sừng hóa (biệt hóa và không biệt hóa), và tế bào gai dạng đáy, dựa trên đặc điểm mô học và biểu hiện các dấu ấn sinh học.

5. Tại sao cần áp dụng kỹ thuật ISH trong chẩn đoán lâm sàng?
   Việc áp dụng ISH giúp phát hiện chính xác sự hiện diện của EBV trong mô bướu, hỗ trợ phân loại mô bệnh học, đánh giá tiên lượng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, đặc biệt trong bối cảnh liệu pháp miễn dịch nhắm trúng đích ngày càng phát triển.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định tỷ lệ biểu hiện EBV trong carcinôm vòm hầu tại bệnh viện Ung Bướu TP.HCM đạt khoảng 98% bằng kỹ thuật ISH, khẳng định vai trò quan trọng của EBV trong sinh bệnh carcinôm vòm hầu.
• Biểu hiện EBV chủ yếu liên quan đến loại mô bệnh học tế bào gai không sừng hóa, đặc biệt là loại không biệt hóa, với ý nghĩa trong chẩn đoán và tiên lượng.
• Nhóm bệnh nhân EBV dương tính có xu hướng giai đoạn bệnh sớm hơn, ít di căn hạch và di căn xa, cho thấy tiên lượng tốt hơn.
• Kỹ thuật ISH được đề xuất là phương pháp chuẩn trong đánh giá EBV, hỗ trợ nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu với mẫu lớn hơn, phát triển liệu pháp miễn dịch nhắm trúng đích EBV và xây dựng chương trình tầm soát EBV trong carcinôm vòm hầu tại Việt Nam.

Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng kỹ thuật ISH trong thực hành lâm sàng và thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng liệu pháp miễn dịch dựa trên EBV nhằm cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân carcinôm vòm hầu.