Khảo sát những khó khăn ảnh hưởng đến năng lực dịch thuật tiếng Anh thương mại của sinh viên Đại học Kinh tế Quốc dân

• Tác giả: Hoàng Yến Nhi
• Người hướng dẫn: Ms Le Thuy Linh
• Trường học: National Economics University
• Chuyên ngành: Business English
• Đề tài: Khảo Sát Khó Khăn Ảnh Hưởng Đến Năng Lực Dịch Thuật Tiếng Anh Thương Mại Của Sinh Viên Đại Học Kinh Tế Quốc Dân
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hanoi

• ACKNOWLEDGEMENT
• EXECUTIVE SUMMARY
• LIST OF ABBREVIATIONS
• TABLE OF CONTENTS
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale
• 1.2. Purposes
• 1.3. Research questions
• 1.4. Scope of the study
• 1.5. Significance of the study
• 1.6. Design of the study
• 1.7. The setting of the study
• 1.8. Research subjects
• 1.9. Data collection techniques
• 1.9.1. Questionnaires
• 1.9.2. Interview
• 1.10. Data collection process
• 2. CHAPTER 2: THEORETICAL FRAMEWORK
• 2.1. Definition of Translation
• 2.2. Features Of Translation
• 2.3. The importance of Translation
• 2.4. The role of Translation in economy
• 2.5. The role of Translation in education
• 2.6. The role of Translation as a means of communication
• 2.7. Types of Translation
• 2.7.1. Word-for-word translation
• 2.8. Translation Techniques Classification
• 2.9. Established equivalent
• 2.10. Linguistic Amplification
• 2.11. Factors affecting Translation process
• 3. CHAPTER 3: FINDINGS AND DISCUSSION
• 3.1. The self-evaluation of BE students on their understanding about the definition of Translation
• 3.2. BE’s perception on the features of a good translation
• 3.3. Student’s self-evaluation of the importance of translation in four different aspects: education, culture, communication and economy
• 3.4. BE’s perception on types of translation
• 3.5. BE’s perception of the process of translation
• 3.6. BE students’ perception on translation techniques
• 3.7. Factors affecting Translation competence of BE students
• 4. CHAPTER 4: RECOMMENDATION
• 4.1. Recommendation for students
• 4.2. Recommendation for teachers
• 4.3. Summary Of the Study
• 4.4. Suggestions for further Studies
• LIST OF FIGURES
• LIST OF TABLES

I. Khảo sát khó khăn

Nghiên cứu này tập trung vào việc khảo sát khó khăn mà sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại (BE) tại Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) gặp phải trong quá trình học dịch thuật. Các khó khăn chính bao gồm việc thiếu kiến thức nền tảng về văn hóa, cấu trúc câu phức tạp, và từ vựng chuyên ngành. Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát và phỏng vấn để thu thập dữ liệu từ 100 sinh viên năm cuối và 2 giảng viên dịch thuật. Kết quả cho thấy, nhiều sinh viên gặp khó khăn trong việc tìm từ tương đương giữa ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích, dẫn đến kết quả học tập không cao.

1.1. Phương pháp khảo sát

Phương pháp khảo sát khó khăn được thực hiện thông qua bảng câu hỏi gồm 10 câu hỏi chi tiết, tập trung vào nhận thức của sinh viên về dịch thuật và các vấn đề họ gặp phải. Bảng câu hỏi được phân phối trực tuyến thông qua Google Forms, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của dữ liệu. Ngoài ra, hai giảng viên dịch thuật được phỏng vấn để cung cấp góc nhìn chuyên sâu về các khó khăn và đề xuất giải pháp.

1.2. Kết quả khảo sát

Kết quả khảo sát khó khăn cho thấy, các yếu tố như thiếu kiến thức văn hóa, cấu trúc câu phức tạp, và từ vựng chuyên ngành là những trở ngại chính. Nhiều sinh viên cũng cho biết họ cảm thấy khó khăn trong việc áp dụng các kỹ thuật dịch thuật vào thực tế. Dữ liệu được phân tích và trình bày dưới dạng biểu đồ và bảng, giúp làm rõ các vấn đề và đề xuất giải pháp.

II. Năng lực dịch thuật

Nghiên cứu này cũng đánh giá năng lực dịch thuật của sinh viên BE tại NEU. Kết quả cho thấy, mặc dù nhiều sinh viên có nhận thức cơ bản về quy trình và kỹ thuật dịch thuật, nhưng họ vẫn gặp khó khăn trong việc áp dụng kiến thức vào thực tế. Các yếu tố như thiếu kinh nghiệm thực hành và kiến thức nền tảng hạn chế đã ảnh hưởng đến năng lực dịch thuật của họ.

2.1. Nhận thức về dịch thuật

Phần lớn sinh viên BE có nhận thức cơ bản về dịch thuật tiếng Anh thương mại, bao gồm định nghĩa, phân loại, và quy trình dịch thuật. Tuy nhiên, việc áp dụng kiến thức này vào thực tế vẫn là một thách thức lớn. Nghiên cứu chỉ ra rằng, sinh viên cần được hỗ trợ thêm trong việc thực hành và nâng cao kỹ năng dịch thuật.

2.2. Kỹ năng dịch thuật

Các kỹ năng dịch thuật như tìm từ tương đương, xử lý cấu trúc câu phức tạp, và hiểu biết văn hóa là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến năng lực dịch thuật của sinh viên. Nghiên cứu đề xuất rằng, sinh viên cần được đào tạo thêm về các kỹ năng này để cải thiện hiệu quả học tập.

III. Giáo dục đại học và dịch thuật

Nghiên cứu này cũng nhấn mạnh vai trò của giáo dục đại học trong việc nâng cao năng lực dịch thuật của sinh viên. Các khóa học dịch thuật tại NEU cần được thiết kế lại để tập trung hơn vào thực hành và cung cấp kiến thức nền tảng vững chắc. Nghiên cứu đề xuất rằng, các giảng viên nên áp dụng phương pháp giảng dạy linh hoạt và cung cấp nhiều tài liệu tham khảo hơn để hỗ trợ sinh viên.

3.1. Cải thiện chương trình đào tạo

Nghiên cứu đề xuất rằng, chương trình đào tạo dịch thuật tiếng Anh thương mại tại NEU cần được cải thiện để tập trung hơn vào thực hành và cung cấp kiến thức nền tảng vững chắc. Các giảng viên nên áp dụng phương pháp giảng dạy linh hoạt và cung cấp nhiều tài liệu tham khảo hơn để hỗ trợ sinh viên.

3.2. Vai trò của giảng viên

Giảng viên đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực dịch thuật của sinh viên. Nghiên cứu đề xuất rằng, các giảng viên nên cung cấp phản hồi chi tiết và hỗ trợ sinh viên trong quá trình thực hành dịch thuật.

Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Global Market Insights, ngành dịch thuật dự kiến đạt giá trị khoảng 1,5 tỷ USD vào năm 2024, đồng thời Cục Thống kê Lao động dự báo tỷ lệ việc làm cho phiên dịch viên và dịch giả sẽ tăng 17% vào năm 2026, cao hơn nhiều so với các ngành nghề khác. Tại Việt Nam, nhiều trường đại học, trong đó có Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU), đã đưa môn Dịch thuật vào chương trình đào tạo, đặc biệt đối với sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại (Business English - BE). Tuy nhiên, kết quả học tập của sinh viên BE trong các môn Dịch thuật I, II và III còn thấp, đặc biệt là ở Dịch thuật I do đây là môn học mới, sinh viên chưa thích nghi kịp thời. Ngoài ra, sinh viên còn gặp khó khăn do thiếu kiến thức nền tảng, hạn chế về văn hóa ngôn ngữ, cấu trúc câu phức tạp và thuật ngữ chuyên ngành.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm: (1) cung cấp kiến thức tổng quan về dịch thuật; (2) xác định các khó khăn phổ biến mà sinh viên BE gặp phải trong quá trình học dịch thuật tại NEU; (3) đề xuất các giải pháp giúp sinh viên khắc phục những khó khăn này. Nghiên cứu tập trung vào sinh viên năm cuối ngành BE tại NEU, với phạm vi khảo sát gồm 100 sinh viên và 2 giảng viên dịch thuật, nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực dịch thuật cho sinh viên, góp phần cải thiện chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu phát triển nghề nghiệp trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết dịch thuật cơ bản và các mô hình nghiên cứu về quá trình dịch. Định nghĩa dịch thuật được tham khảo từ nhiều chuyên gia như Wiratno (2003), Newmark (1988), Hatim và Munday (2004), nhấn mạnh dịch thuật là quá trình chuyển đổi thông điệp từ ngôn ngữ nguồn (SL) sang ngôn ngữ đích (TL). Các đặc điểm của bản dịch tốt gồm tính chính xác, rõ ràng và tự nhiên (Maryamu Danbaba, 2017). Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình ba bước dịch thuật của Nida và Taber (1969) gồm phân tích, chuyển đổi và tái cấu trúc.

Về phân loại dịch thuật, nghiên cứu theo Catford (1965) chia thành ba loại chính: dịch từng từ (word-for-word), dịch từng câu (literal translation) và dịch tự do (free translation). Các kỹ thuật dịch thuật được phân loại theo Molina và Albir (2002) với 18 kỹ thuật như thích ứng, mượn từ, bù đắp, mô tả, biến điệu, chuyển đổi từ loại, v.v. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình dịch bao gồm yếu tố ngôn ngữ (âm vị, từ vựng, cú pháp), văn hóa (lịch sử, địa lý, phong tục, tôn giáo) và yếu tố cá nhân (năng lực và thái độ của người dịch).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát 10 câu hỏi gửi đến 100 sinh viên năm cuối ngành BE tại NEU, cùng với phỏng vấn sâu 2 giảng viên dịch thuật. Mẫu khảo sát được chọn ngẫu nhiên, đảm bảo tính đại diện cho nhóm sinh viên năm cuối (khoảng 140 người). Quá trình thu thập dữ liệu được thực hiện trực tuyến qua Google Forms, đảm bảo tính khách quan và bảo mật.

Phân tích dữ liệu định lượng được thực hiện bằng cách tổng hợp, chuyển đổi sang tỷ lệ phần trăm và trình bày qua biểu đồ, bảng số liệu. Phân tích định tính dựa trên nội dung phỏng vấn, so sánh với lý thuyết và các nghiên cứu trước để làm rõ các khó khăn và nguyên nhân. Timeline nghiên cứu kéo dài trong học kỳ cuối năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn thiết kế khảo sát, thu thập dữ liệu, phân tích và viết báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nhận thức về định nghĩa dịch thuật: 86% sinh viên BE xác định dịch thuật là quá trình chuyển đổi thông điệp từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích. Tuy nhiên, khoảng 8% sinh viên có quan niệm sai lệch như dịch thuật là việc dựa hoàn toàn vào máy móc hoặc chỉ là viết lại văn bản.

2. Đặc điểm của bản dịch tốt: 86% sinh viên cho rằng tính chính xác là yếu tố quan trọng nhất, tiếp theo là rõ ràng (81%) và tự nhiên (79%). Các yếu tố như logic, tính liên kết và chấp nhận được cũng được đánh giá cao nhưng ít hơn (khoảng 46-54%).

3. Tầm quan trọng của dịch thuật trong các lĩnh vực: Sinh viên đánh giá dịch thuật rất quan trọng trong văn hóa (66%), giao tiếp (60%), giáo dục (49%) và kinh tế (khoảng 50%). Không có sinh viên nào cho rằng dịch thuật không quan trọng trong các lĩnh vực này.

4. Nhận thức về các loại dịch thuật: Phần lớn sinh viên có thể phân biệt đúng ba loại dịch thuật chính: word-for-word (77-74%), literal translation (62-77%), và free translation (70-85%). Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 15-30% sinh viên phân loại sai.

5. Quy trình dịch thuật: 66% sinh viên nhận biết đúng quy trình dịch gồm phân tích, chuyển đổi và tái cấu trúc, trong khi 34% chưa nắm rõ.

6. Kỹ thuật dịch thuật: Các kỹ thuật phổ biến nhất được sinh viên biết đến là thích ứng (74%), mượn từ (70%), tương đương cố định (69%), dịch nguyên văn (66%), nén và khuếch đại ngôn ngữ (62-64%). Các kỹ thuật ít phổ biến hơn như biến điệu, mô tả, sáng tạo diễn ngôn chỉ được dưới 20% sinh viên biết đến.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sinh viên BE tại NEU có nhận thức tương đối tốt về khái niệm, đặc điểm và tầm quan trọng của dịch thuật, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của dịch thuật trong kinh tế, giáo dục và giao tiếp. Tuy nhiên, sự thiếu đồng đều trong việc phân biệt các loại dịch thuật và kỹ thuật dịch cho thấy sinh viên còn hạn chế về kiến thức chuyên sâu và kỹ năng thực hành.

Việc 34% sinh viên chưa nắm rõ quy trình dịch thuật có thể giải thích phần nào cho kết quả học tập chưa cao trong các môn dịch thuật. Ngoài ra, sự thiếu hiểu biết về các kỹ thuật dịch thuật phức tạp như biến điệu, mô tả hay sáng tạo diễn ngôn phản ánh nhu cầu nâng cao đào tạo chuyên sâu và thực hành đa dạng hơn.

Các khó khăn về ngôn ngữ (âm vị, từ vựng, cú pháp), văn hóa (phong tục, tôn giáo, lịch sử) và năng lực cá nhân (kiến thức chuyên ngành, thái độ học tập) được xác nhận là những rào cản chính trong quá trình dịch của sinh viên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của sinh viên ngành dịch thuật, đặc biệt trong bối cảnh dịch thuật thương mại đòi hỏi sự chính xác và hiểu biết sâu sắc về văn hóa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức về các loại dịch thuật, biểu đồ tròn về quy trình dịch thuật và bảng tổng hợp kỹ thuật dịch thuật được biết đến, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế của sinh viên.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo quy trình và kỹ thuật dịch thuật: Cần tổ chức các buổi học chuyên sâu, workshop thực hành về quy trình dịch và các kỹ thuật dịch thuật nâng cao như biến điệu, mô tả, sáng tạo diễn ngôn nhằm nâng cao kỹ năng thực tế cho sinh viên. Thời gian thực hiện: trong học kỳ tiếp theo. Chủ thể: Khoa Ngoại ngữ, giảng viên dịch thuật.

2. Phát triển tài liệu học tập đa dạng và cập nhật: Xây dựng bộ tài liệu tham khảo phong phú, bao gồm ví dụ thực tế, case study về dịch thuật thương mại và văn hóa, giúp sinh viên hiểu sâu sắc hơn về đặc thù ngành. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Ban biên soạn tài liệu, giảng viên.

3. Tổ chức các buổi giao lưu, trao đổi với chuyên gia dịch thuật: Mời các chuyên gia, phiên dịch viên chuyên nghiệp chia sẻ kinh nghiệm, giải đáp thắc mắc, tạo động lực học tập cho sinh viên. Thời gian: 1-2 lần mỗi học kỳ. Chủ thể: Khoa Ngoại ngữ, phòng Quan hệ doanh nghiệp.

4. Khuyến khích sinh viên tự học và thực hành dịch thuật: Xây dựng nhóm học tập, câu lạc bộ dịch thuật để sinh viên trao đổi, thực hành dịch và nhận phản hồi từ bạn bè, giảng viên. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Sinh viên, giảng viên hướng dẫn.

5. Đánh giá và cải tiến chương trình đào tạo: Dựa trên kết quả khảo sát và phản hồi, điều chỉnh nội dung, phương pháp giảng dạy dịch thuật phù hợp với nhu cầu thực tế và xu hướng nghề nghiệp. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Ban chủ nhiệm khoa, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên ngành Tiếng Anh Thương mại và Dịch thuật: Giúp hiểu rõ các khó khăn thường gặp trong học dịch thuật, từ đó có chiến lược học tập hiệu quả, nâng cao năng lực dịch thuật phục vụ học tập và nghề nghiệp.

2. Giảng viên và nhà quản lý đào tạo: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về trình độ, nhận thức và khó khăn của sinh viên, làm cơ sở để cải tiến chương trình, phương pháp giảng dạy và xây dựng tài liệu phù hợp.

3. Chuyên gia, phiên dịch viên trong lĩnh vực kinh doanh: Tham khảo các kỹ thuật dịch thuật và yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dịch, từ đó nâng cao kỹ năng và hiệu quả công việc.

4. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ và dịch thuật: Tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về đào tạo dịch thuật, đặc biệt trong bối cảnh dịch thuật thương mại và giao lưu văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

1. Dịch thuật là gì và tại sao quan trọng?
   Dịch thuật là quá trình chuyển đổi thông điệp từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích, giúp kết nối các nền văn hóa, thúc đẩy giao tiếp và phát triển kinh tế toàn cầu. Ví dụ, dịch thuật giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường quốc tế hiệu quả.

2. Sinh viên BE thường gặp khó khăn gì khi học dịch thuật?
   Các khó khăn chính gồm thiếu kiến thức nền tảng, hạn chế về văn hóa, cấu trúc câu phức tạp và thuật ngữ chuyên ngành. Ví dụ, sinh viên khó tìm từ tương đương khi dịch các thuật ngữ kinh tế.

3. Các loại dịch thuật phổ biến là gì?
   Ba loại chính gồm dịch từng từ (word-for-word), dịch từng câu (literal translation) và dịch tự do (free translation). Mỗi loại phù hợp với mục đích và loại văn bản khác nhau.

4. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng dịch thuật?
   Sinh viên nên luyện tập thường xuyên, học hỏi kỹ thuật dịch thuật, tham gia các buổi workshop và trao đổi với giảng viên, chuyên gia. Ví dụ, áp dụng kỹ thuật thích ứng giúp dịch sát nghĩa và phù hợp văn hóa.

5. Vai trò của văn hóa trong dịch thuật như thế nào?
   Văn hóa ảnh hưởng đến cách hiểu và chuyển tải thông điệp, nếu không nắm vững, bản dịch có thể mất nghĩa hoặc gây hiểu nhầm. Ví dụ, cách chào hỏi trong tiếng Anh và tiếng Việt khác nhau, cần dịch phù hợp để người đọc dễ hiểu.

Kết luận

• Dịch thuật là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về ngôn ngữ, văn hóa và kỹ thuật dịch.
• Sinh viên BE tại NEU có nhận thức tốt về dịch thuật nhưng còn hạn chế về kỹ năng và kiến thức chuyên sâu.
• Các yếu tố ngôn ngữ, văn hóa và năng lực cá nhân là những rào cản chính trong quá trình dịch.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và kỹ năng dịch thuật cho sinh viên.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo chuyên sâu, phát triển tài liệu, tổ chức giao lưu chuyên môn và cải tiến chương trình đào tạo.

Hành động ngay: Giảng viên và sinh viên nên áp dụng các khuyến nghị để nâng cao hiệu quả học tập và thực hành dịch thuật, góp phần phát triển nghề nghiệp bền vững trong lĩnh vực Tiếng Anh Thương mại.