Tổng quan nghiên cứu

Việc giảng dạy tiếng Việt cho người nước ngoài đã có bước phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, đặc biệt kể từ sau công cuộc Đổi mới năm 1986, khi Việt Nam hội nhập sâu rộng với kinh tế và văn hóa quốc tế. Theo ước tính, nhu cầu nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ ngày càng cấp thiết, đòi hỏi sự hoàn thiện và chính quy hóa chương trình, giáo trình. Trong đó, ngữ pháp thực hành đóng vai trò quan trọng trong thiết kế học liệu và công tác giảng dạy trên lớp.

Luận văn tập trung khảo sát tiểu loại động từ cảm nghĩ – nói năng qua các hội thoại trong các tài liệu giảng dạy tiếng Việt cho người nước ngoài từ bậc cơ sở đến nâng cao. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các tài liệu giảng dạy phổ biến hiện nay tại Việt Nam, như bộ giáo trình của Nguyễn Việt Hương và bộ tài liệu của Viện Việt Nam học do Đoàn Thiện Thuật chủ biên, với thời gian khảo sát từ năm 2001 đến 2015. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cương vị, phân loại, tần suất sử dụng và đặc trưng ngữ pháp của tiểu loại động từ này trong các tài liệu, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải tiến chương trình, giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài, góp phần nâng cao năng lực giao tiếp và khả năng sử dụng ngôn ngữ của người học. Việc khảo sát chi tiết tiểu loại động từ cảm nghĩ – nói năng giúp làm rõ các đặc điểm ngữ pháp và ngữ nghĩa phức tạp, từ đó hỗ trợ thiết kế học liệu phù hợp với trình độ và nhu cầu của người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các cơ sở lý thuyết về từ loại động từ trong tiếng Việt, đặc biệt tập trung vào tiểu loại động từ cảm nghĩ – nói năng. Theo Đinh Văn Đức (1986), động từ là từ loại cơ bản, làm hạt nhân vị ngữ trong câu, biểu đạt các sự tình và chi phối quan hệ ngữ pháp, ngữ nghĩa. Động từ cảm nghĩ – nói năng bao gồm các động từ biểu thị hành vi nói năng và các trạng thái, suy nghĩ chủ quan của người nói, như: biết, nghĩ, nói, nghe, thấy, mong, sợ, bảo, kể, nhắn, v.v. Tiểu loại này mang tính ngôn hành và tình thái, thể hiện mục đích phát ngôn và thái độ người nói.

Ngoài ra, luận văn áp dụng lý thuyết về ngôn ngữ học ứng dụng trong giáo dục ngôn ngữ, đặc biệt là định hướng giao tiếp trong dạy ngoại ngữ. Theo đó, ngữ pháp không chỉ là hệ thống kiến thức mà còn là công cụ để thực hiện các hành động ngôn từ trong ngữ cảnh giao tiếp cụ thể. Lý thuyết hành động ngôn từ của Austin (1962) được sử dụng để phân tích vai trò của động từ cảm nghĩ – nói năng trong các phát ngôn giao tiếp.

Lý thuyết hội thoại cũng được vận dụng, tập trung vào các quy tắc hội thoại như nguyên tắc cộng tác, nguyên tắc lịch sự, và các quy tắc điều hành luân phiên lượt lời, nội dung và cấu trúc hội thoại. Những quy tắc này giúp hiểu rõ cách động từ cảm nghĩ – nói năng được sử dụng trong các tình huống giao tiếp thực tế.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng theo hướng quy nạp, kết hợp các phương pháp sau:

  • Thu thập tư liệu: Khảo sát các tài liệu giảng dạy tiếng Việt cho người nước ngoài phổ biến hiện nay, gồm 5 bộ giáo trình từ cơ sở đến nâng cao, được sử dụng rộng rãi tại các trường đại học và trung tâm đào tạo.
  • Nhận diện và phân loại: Dựa trên tiêu chí lý thuyết về động từ cảm nghĩ – nói năng, tiến hành nhận diện và ghi chép danh sách các động từ xuất hiện trong các hội thoại của tài liệu.
  • Thống kê: Tính tần suất xuất hiện và phân bố của các động từ cảm nghĩ – nói năng trong từng tài liệu, từng trình độ học.
  • Phân tích ngữ pháp và ngữ nghĩa: Mô tả đặc điểm kết học, nghĩa học và dụng học của các động từ, phân tích vai trò trong câu và trong phát ngôn.
  • Tổng hợp và bàn luận: So sánh sự khác biệt giữa các bộ giáo trình, đánh giá mức độ đáp ứng nhu cầu giao tiếp của người học, từ đó đề xuất giải pháp cải tiến.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các hội thoại trong 5 bộ giáo trình đã chọn, với hàng trăm động từ cảm nghĩ – nói năng được thống kê và phân tích. Phương pháp chọn mẫu là chọn các tài liệu đại diện, được sử dụng phổ biến và có tính hệ thống cao. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Danh sách động từ cảm nghĩ – nói năng phong phú và đa dạng:
    Qua khảo sát, có khoảng 26 động từ cảm nghĩ và 24 động từ nói năng được nhận diện trong các tài liệu. Các động từ cảm nghĩ phổ biến gồm: trông, biết, thích, muốn, mong, xem, nghe, sợ, nhớ, quên, nghĩ, thấy, cảm thấy, nghe nói, nhìn. Động từ nói năng phổ biến gồm: nói, nói chuyện, hỏi, nhắn, khuyên, bảo, báo, kể, dặn, nhắc, gọi, rủ, giải thích, trả lời.

  2. Tần suất xuất hiện cao ở các động từ cơ bản:
    Động từ cảm nghĩ như trông xuất hiện 27 lần ở trình độ cơ sở và 8 lần ở trình độ nâng cao trong bộ giáo trình của Nguyễn Việt Hương; biết xuất hiện 26 lần ở cơ sở và 12 lần ở nâng cao; thích xuất hiện 23 lần ở cơ sở và 10 lần ở nâng cao. Động từ nói năng như nói xuất hiện 2-9 lần tùy trình độ, hỏi xuất hiện 3-4 lần. Tần suất này cho thấy các động từ cơ bản được ưu tiên giảng dạy và luyện tập.

  3. Sự khác biệt giữa các bộ giáo trình:
    Bộ giáo trình của Viện Việt Nam học (Đoàn Thiện Thuật) có số lượng và sự đa dạng động từ cảm nghĩ – nói năng nhiều hơn so với bộ của Nguyễn Việt Hương. Ví dụ, các động từ như ghét, mê, ước, tưởng tượng chỉ xuất hiện trong bộ của Đoàn Thiện Thuật. Tương tự, nhiều động từ nói năng như kể, dặn, nhắc, phàn nàn chỉ có trong bộ này.

  4. Phân bố động từ theo trình độ từ dễ đến khó:
    Các động từ cảm nghĩ và nói năng phổ biến, dễ hiểu được đưa vào từ trình độ cơ sở, còn các động từ mang sắc thái văn hóa, ý nghĩa tinh tế hơn xuất hiện ở trình độ nâng cao. Điều này phù hợp với quá trình tiếp nhận ngôn ngữ của người học, giúp họ xây dựng vốn từ vựng và kỹ năng giao tiếp theo từng bước.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy động từ cảm nghĩ – nói năng giữ vai trò quan trọng trong việc biểu đạt các sự tình và thái độ chủ quan của người nói, đồng thời là công cụ thiết yếu trong giao tiếp hàng ngày. Việc xuất hiện đa dạng và tần suất cao của các động từ này trong các hội thoại minh chứng cho tính thiết thực và cần thiết của chúng trong học liệu.

Sự khác biệt giữa các bộ giáo trình phản ánh các quan điểm và định hướng thiết kế học liệu khác nhau. Bộ của Viện Việt Nam học có xu hướng mở rộng và đa dạng hóa từ vựng, giúp người học tiếp cận sâu hơn với ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam. Trong khi đó, bộ của Nguyễn Việt Hương tập trung vào các động từ cơ bản, phù hợp với người mới bắt đầu.

Phân bố động từ theo trình độ từ dễ đến khó phù hợp với nguyên tắc dạy ngoại ngữ theo định hướng giao tiếp, giúp người học phát triển năng lực ngôn ngữ một cách hệ thống và hiệu quả. Việc sử dụng động từ cảm nghĩ – nói năng trong nhiều kiểu câu (nghi vấn, trần thuật, cảm thán, cầu khiến) cũng giúp người học linh hoạt vận dụng trong các tình huống giao tiếp thực tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện động từ theo từng trình độ và bảng so sánh sự xuất hiện giữa các bộ giáo trình, giúp minh họa rõ nét sự phân bố và đa dạng của tiểu loại động từ này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đa dạng hóa động từ cảm nghĩ – nói năng trong học liệu:
    Thiết kế các bài học và hội thoại bổ sung các động từ ít phổ biến nhưng mang sắc thái văn hóa đặc trưng, nhằm nâng cao vốn từ và hiểu biết văn hóa cho người học. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: các nhà biên soạn giáo trình và trung tâm đào tạo.

  2. Phân cấp rõ ràng theo trình độ học viên:
    Xây dựng hệ thống bài tập và tình huống giao tiếp phù hợp với từng cấp độ, từ cơ bản đến nâng cao, giúp người học tiếp nhận từ vựng và ngữ pháp một cách có hệ thống. Thời gian: liên tục trong quá trình giảng dạy. Chủ thể: giáo viên và nhà thiết kế chương trình.

  3. Tăng cường rèn luyện kỹ năng giao tiếp thực hành:
    Tổ chức các hoạt động hội thoại, thảo luận nhóm, đóng vai sử dụng động từ cảm nghĩ – nói năng trong các tình huống thực tế, giúp người học vận dụng linh hoạt và tự nhiên. Thời gian: trong mỗi khóa học. Chủ thể: giáo viên và trung tâm đào tạo.

  4. Phát triển tài liệu hỗ trợ đa phương tiện:
    Sản xuất video, audio minh họa các hội thoại có sử dụng động từ cảm nghĩ – nói năng, giúp người học luyện nghe, nói và hiểu ngữ cảnh sử dụng. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: nhà xuất bản, trung tâm ngôn ngữ.

  5. Đào tạo giáo viên nâng cao năng lực giảng dạy:
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về ngữ pháp tiếng Việt, đặc biệt là tiểu loại động từ cảm nghĩ – nói năng và phương pháp dạy theo định hướng giao tiếp. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: các trường đại học, viện nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Việt cho người nước ngoài:
    Nghiên cứu giúp hiểu rõ đặc điểm ngữ pháp và ngữ nghĩa của động từ cảm nghĩ – nói năng, từ đó thiết kế bài giảng và bài tập phù hợp, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà biên soạn giáo trình và tài liệu học tập:
    Cung cấp cơ sở khoa học để lựa chọn, phân loại và trình bày động từ cảm nghĩ – nói năng trong giáo trình, đảm bảo tính hệ thống và phù hợp với trình độ người học.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Ngôn ngữ học ứng dụng:
    Tài liệu tham khảo quý giá về ngữ pháp tiếng Việt, đặc biệt là tiểu loại động từ cảm nghĩ – nói năng, cũng như phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng trong giáo dục.

  4. Người học tiếng Việt như ngoại ngữ:
    Giúp người học hiểu sâu sắc về các động từ quan trọng trong giao tiếp, từ đó nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ trong các tình huống thực tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Động từ cảm nghĩ – nói năng là gì?
    Đây là tiểu loại động từ biểu thị hành vi nói năng và các trạng thái, suy nghĩ chủ quan của người nói, như biết, nghĩ, nói, nghe, thấy, mong, sợ, bảo, kể, nhắn. Chúng vừa mang tính ngôn hành vừa mang tính tình thái trong giao tiếp.

  2. Tại sao cần phân biệt động từ cảm nghĩ và động từ nói năng?
    Phân biệt giúp hiểu rõ chức năng và sắc thái ngữ nghĩa của từng nhóm, từ đó thiết kế bài học và bài tập phù hợp, giúp người học nắm vững và vận dụng chính xác trong giao tiếp.

  3. Các động từ cảm nghĩ – nói năng xuất hiện nhiều ở trình độ nào?
    Các động từ cơ bản xuất hiện nhiều ở trình độ cơ sở và nâng cao, còn các động từ mang sắc thái văn hóa và ý nghĩa tinh tế hơn thường chỉ xuất hiện ở trình độ nâng cao, phù hợp với khả năng tiếp nhận của người học.

  4. Làm thế nào để người học sử dụng thành thạo động từ cảm nghĩ – nói năng?
    Cần kết hợp học lý thuyết với thực hành giao tiếp qua hội thoại, đóng vai, thảo luận nhóm và luyện tập đa dạng tình huống, đồng thời sử dụng tài liệu đa phương tiện hỗ trợ.

  5. Sự khác biệt giữa các bộ giáo trình ảnh hưởng thế nào đến việc học?
    Bộ giáo trình có sự đa dạng và phong phú về động từ giúp người học tiếp cận sâu hơn với ngôn ngữ và văn hóa, trong khi bộ tập trung vào động từ cơ bản giúp người mới bắt đầu dễ dàng tiếp thu. Việc lựa chọn phù hợp với mục tiêu và trình độ học viên là rất quan trọng.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cương vị và đặc trưng ngữ pháp của tiểu loại động từ cảm nghĩ – nói năng trong tiếng Việt, đặc biệt trong các tài liệu giảng dạy cho người nước ngoài.
  • Khảo sát cho thấy danh sách động từ phong phú, tần suất xuất hiện cao, phân bố theo trình độ từ dễ đến khó, phù hợp với quá trình tiếp nhận ngôn ngữ.
  • Sự khác biệt giữa các bộ giáo trình phản ánh các định hướng thiết kế học liệu khác nhau, góp phần đa dạng hóa vốn từ và kỹ năng giao tiếp cho người học.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập động từ cảm nghĩ – nói năng theo định hướng giao tiếp.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi tài liệu và ứng dụng công nghệ đa phương tiện trong giảng dạy là bước tiếp theo cần thực hiện.

Hành động tiếp theo: Các nhà giáo dục và biên soạn giáo trình nên áp dụng kết quả nghiên cứu để cải tiến chương trình, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực giảng dạy cho giáo viên. Người học cần tích cực thực hành giao tiếp và sử dụng đa dạng các động từ cảm nghĩ – nói năng trong các tình huống thực tế để nâng cao kỹ năng ngôn ngữ.