## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh văn học Việt Nam trung đại, Nguyễn Trãi được xem là một trong những tác giả tiêu biểu với hai thi tập nổi bật là “Quốc Âm Thi Tập” (QATT) và “Ức Trai Thi Tập” (UTTT). Hai tập thơ này không chỉ phản ánh tài năng văn học mà còn thể hiện sâu sắc mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên qua góc nhìn sinh thái. Theo thống kê, trong QATT có 254 bài thơ, trong đó 76 bài có nhắc đến hình ảnh động vật, còn UTTT với 156 bài thì có 48 bài đề cập đến thiên nhiên. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thiên nhiên trong hai thi tập này dưới lăng kính phê bình sinh thái, nhằm làm rõ cách Nguyễn Trãi thể hiện thiên nhiên như một môi sinh sống, đồng thời phân tích sự tương tác giữa tác giả và môi trường tự nhiên trong thơ ca của ông. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các bài thơ trong QATT và UTTT, được sáng tác trong các giai đoạn khác nhau của cuộc đời Nguyễn Trãi, từ khoảng đầu thế kỷ XV đến giữa thế kỷ XV, tại Việt Nam. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ giá trị văn học của Nguyễn Trãi mà còn mở rộng hiểu biết về phê bình sinh thái trong văn học Việt Nam, đồng thời gợi mở những bài học về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng hai lý thuyết chính: Phê bình sinh thái và triết lý môi sinh trong văn học. Phê bình sinh thái, được định nghĩa là phân tích mối quan hệ giữa văn học và tự nhiên, giúp nhận diện cách thức tác phẩm phản ánh và tác động đến nhận thức về môi trường. Triết lý môi sinh tập trung vào quan niệm về thiên nhiên như một môi trường sống, nhấn mạnh sự tương tác và cân bằng sinh thái giữa con người và thiên nhiên. Các khái niệm chính bao gồm: “thiên nhiên như môi sinh”, “tả cảnh ngụ tình”, “bình đẳng sinh thái”, “trung hòa thiên nhân”, và “đạo đức sinh thái”. Những khái niệm này giúp phân tích sâu sắc hình ảnh thiên nhiên trong thơ Nguyễn Trãi, từ đó làm rõ quan điểm và thái độ của tác giả đối với môi trường tự nhiên.

### Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là toàn bộ các bài thơ trong hai thi tập QATT và UTTT của Nguyễn Trãi, được phiên âm và chú giải bởi các nhà nghiên cứu uy tín. Phương pháp nghiên cứu kết hợp: phương pháp văn học sử để đặt tác phẩm trong bối cảnh lịch sử; phương pháp hệ thống-cấu trúc để phân tích cấu trúc và hình ảnh trong thơ; phương pháp phân tích tổng hợp và so sánh để đối chiếu các hình ảnh thiên nhiên trong hai thi tập; phương pháp thống kê và phân loại nhằm xác định tần suất và đặc điểm các hình ảnh sinh vật và địa danh; và phương pháp phê bình sinh thái để đánh giá mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong thơ. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2014 đến 2015, với các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và viết luận văn.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Hệ sinh vật trong thơ Nguyễn Trãi**: Trong QATT, các hình ảnh về thực vật như trúc (20 lần), tùng (3 lần), cúc (10 lần), mai (19 lần) xuất hiện nhiều hơn so với UTTT (trúc 17 lần, tùng 7 lần, cúc 6 lần, mai 6 lần). Đặc biệt, QATT còn ghi nhận sự xuất hiện của nhiều loại thực vật dân dã như rau muống, mùng tơi, bèo, thể hiện sự gần gũi với đời sống nông thôn.

2. **Hình ảnh động vật đa dạng**: QATT có 76 bài thơ nhắc đến động vật, trong đó có các loài biểu tượng như chim, cá, hạc, vượn, rồng, hổ, và cả những loài nhỏ bé như ruồi, lợn. UTTT có 48 bài đề cập đến động vật, chủ yếu là các loài mang tính biểu tượng.

3. **Thiên nhiên như môi trường sống và biểu tượng đạo đức**: Thiên nhiên trong UTTT mang tính hùng vĩ, hoành tráng với nhiều địa danh lịch sử, thể hiện tâm hồn khoáng đạt của tác giả. Trong khi đó, QATT thể hiện thiên nhiên giản dị, mộc mạc, gần gũi với đời sống thường nhật, phản ánh sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên.

4. **Thời gian và sự tuần hoàn của thiên nhiên**: Thơ trong UTTT mô tả thời gian trôi chảy chậm rãi, chi tiết, tạo cảm giác uể oải, mệt mỏi. Ngược lại, QATT thể hiện thời gian nhàn tản, nhẹ nhàng, tập trung vào cảm nhận thiên nhiên qua các mùa xuân, hạ, thu, đông với sự yêu thích đặc biệt dành cho mùa thu và trăng thu.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự khác biệt trong cách thể hiện thiên nhiên giữa hai thi tập xuất phát từ hoàn cảnh sáng tác và tâm trạng của Nguyễn Trãi trong từng giai đoạn cuộc đời. UTTT được sáng tác trong thời kỳ ông sống ẩn dật, tâm trạng buồn bã, trăn trở, nên thiên nhiên được mô tả với nét hùng vĩ nhưng cũng có phần u sầu. QATT ra đời trong giai đoạn ông được phục hồi danh dự, tâm hồn thanh thản hơn, thiên nhiên được thể hiện gần gũi, thân thuộc hơn. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định quan điểm về “tả cảnh ngụ tình” trong thơ ca trung đại, đồng thời mở rộng hiểu biết về vai trò của thiên nhiên như một môi sinh sống và biểu tượng đạo đức trong văn học Việt Nam. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện các hình ảnh thực vật và động vật trong hai thi tập, cũng như bảng so sánh các chủ đề thiên nhiên theo mùa.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Phát triển nghiên cứu phê bình sinh thái trong văn học Việt Nam**: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng áp dụng lý thuyết phê bình sinh thái để phân tích các tác phẩm văn học cổ điển và hiện đại nhằm nâng cao nhận thức về mối quan hệ con người - thiên nhiên.

2. **Bảo tồn và phát huy giá trị văn học thiên nhiên**: Các cơ quan văn hóa và giáo dục nên đưa nội dung về thiên nhiên trong thơ ca Nguyễn Trãi vào chương trình giảng dạy để giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ.

3. **Tổ chức hội thảo, tọa đàm chuyên sâu**: Tạo diễn đàn trao đổi học thuật về phê bình sinh thái và văn học Việt Nam nhằm thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực này trong nước.

4. **Ứng dụng nghiên cứu vào bảo vệ môi trường**: Sử dụng các giá trị đạo đức và thẩm mỹ trong thơ ca để truyền thông, nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ môi trường sinh thái bền vững.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các trường đại học, viện nghiên cứu, cơ quan quản lý văn hóa và môi trường.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Văn học Việt Nam**: Giúp hiểu sâu sắc về mối quan hệ giữa văn học và môi trường, nâng cao kỹ năng phân tích phê bình sinh thái.

2. **Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học**: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phát triển các công trình nghiên cứu mới về phê bình sinh thái.

3. **Nhà quản lý văn hóa và giáo dục**: Hỗ trợ xây dựng chương trình đào tạo và chính sách bảo tồn giá trị văn hóa gắn với môi trường.

4. **Nhà hoạt động môi trường và truyền thông**: Tận dụng giá trị văn học để truyền tải thông điệp bảo vệ thiên nhiên, nâng cao nhận thức cộng đồng.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phê bình sinh thái là gì?**  
Phê bình sinh thái là phương pháp phân tích văn học tập trung vào mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong tác phẩm, nhằm nâng cao nhận thức về môi trường.

2. **Tại sao chọn Nguyễn Trãi và hai thi tập QATT, UTTT để nghiên cứu?**  
Nguyễn Trãi là tác giả tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam, hai thi tập chứa đựng nhiều hình ảnh thiên nhiên phong phú, phản ánh sâu sắc mối quan hệ con người - thiên nhiên.

3. **Phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng là gì?**  
Kết hợp phương pháp văn học sử, phân tích cấu trúc, thống kê, so sánh và phê bình sinh thái để phân tích toàn diện các bài thơ trong hai thi tập.

4. **Khác biệt lớn nhất giữa thiên nhiên trong QATT và UTTT là gì?**  
UTTT thể hiện thiên nhiên hùng vĩ, mang tính lịch sử, còn QATT thiên về thiên nhiên giản dị, gần gũi với đời sống nông thôn.

5. **Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu này?**  
Nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường thông qua giá trị văn học, đồng thời phát triển phê bình sinh thái trong văn học Việt Nam.

## Kết luận

- Nguyễn Trãi thể hiện thiên nhiên như một môi sinh sống đa dạng và phong phú trong hai thi tập QATT và UTTT.  
- Thiên nhiên trong UTTT mang nét hùng vĩ, lịch sử; trong QATT là thiên nhiên giản dị, gần gũi đời thường.  
- Phê bình sinh thái giúp làm sáng tỏ mối quan hệ tương tác giữa con người và thiên nhiên trong thơ ca trung đại.  
- Nghiên cứu mở ra hướng tiếp cận mới cho văn học cổ điển Việt Nam và góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.  
- Đề xuất các giải pháp phát triển nghiên cứu, giáo dục và truyền thông về văn học sinh thái trong 3-5 năm tới.  

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn nhằm phát huy giá trị văn học và bảo vệ môi trường bền vững.