## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh văn học trung đại Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XV, hình ảnh người phụ nữ gần như bị lu mờ do ảnh hưởng sâu sắc của hệ tư tưởng Nho giáo với quan niệm “tam tòng tứ đức”. Tuy nhiên, vào thế kỷ XVI, tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ đã mở ra một bước ngoặt khi lần đầu tiên khắc họa đa diện quan niệm về “thân” qua phát ngôn của các nhân vật nữ, đặc biệt là những người phụ nữ truyền thống và phi truyền thống. Luận văn tập trung nghiên cứu phát ngôn của các nhân vật nữ trong Truyền kỳ mạn lục nhằm làm rõ quan niệm về “thân” dưới góc nhìn lý thuyết diễn ngôn hiện đại, từ đó phản ánh sự đa chiều trong tư tưởng và nhân sinh quan của tác giả Nguyễn Dữ.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích các phát ngôn thể hiện quan niệm về tình yêu, hạnh phúc gia đình, nhu cầu vật chất, sinh - tử và khát vọng tự do của các nhân vật nữ, đồng thời so sánh sự khác biệt giữa nhân vật phụ nữ truyền thống và phá cách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các truyện tiêu biểu như “Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu”, “Chuyện người con gái Nam Xương”, “Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên”, “Chuyện Lệ Nương”, “Chuyện cây gạo” và “Chuyện kì ngộ ở trại Tây”. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc làm sáng tỏ giá trị nhân văn và tư tưởng tiến bộ của Truyền kỳ mạn lục, đồng thời cung cấp phương pháp luận mới cho nghiên cứu văn học trung đại Việt Nam.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng lý thuyết diễn ngôn hiện đại, tập trung vào ba cách tiếp cận chính: diễn ngôn như cấu trúc ngôn ngữ, diễn ngôn là lời nói thấm đẫm hệ tư tưởng (Bakhtin), và diễn ngôn là công cụ kiến tạo tri thức và quyền lực (Foucault). Hai mã cơ bản chi phối diễn ngôn trong nghiên cứu là mã hệ tư tưởng phong kiến (Nho giáo) và mã thể loại truyện truyền kỳ. Ngoài ra, các khái niệm về “thân” trong Phật giáo và Nho giáo cũng được phân tích để làm rõ bối cảnh tư tưởng ảnh hưởng đến quan niệm về thân phận và tình yêu của người phụ nữ trong tác phẩm.

### Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là bản dịch Truyền kỳ mạn lục của Trúc Khê - Ngô Văn Triện (NXB Văn học, 1971), cùng một số tác phẩm văn học và tư liệu văn hóa liên quan để so sánh. Phương pháp khảo sát, thống kê được sử dụng để thu thập các phát ngôn của nhân vật nữ về tình yêu, nhu cầu vật chất, sinh - tử. Phương pháp phân tích diễn ngôn giúp giải mã ý nghĩa các phát ngôn trong bối cảnh mã hệ tư tưởng và mã thể loại. Phương pháp tiếp cận liên ngành kết hợp kiến thức về Phật giáo, Nho giáo, văn học và lịch sử nhằm làm sáng tỏ các khía cạnh văn hóa và xã hội. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các nhân vật nữ tiêu biểu thuộc hai tuyến truyền thống và phi truyền thống, được lựa chọn dựa trên tính đại diện và sự đa dạng trong quan niệm về “thân”. Timeline nghiên cứu kéo dài trong suốt quá trình hoàn thiện luận văn, tập trung phân tích sâu trong giai đoạn 2017-2018.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Quan niệm về nhu cầu vật chất:** Các nhân vật nữ truyền thống như Nhị Khanh và Vũ Thị Thiết thể hiện sự coi nhẹ nhu cầu vật chất, tập trung vào sự bình an và hạnh phúc gia đình. Phát ngôn của Nhị Khanh nhấn mạnh sự hi sinh cá nhân vì đạo hiếu và sự an toàn của gia đình, trong khi Vũ Thị Thiết mong chồng bình an trở về hơn là danh vọng (chiếm khoảng 70% phát ngôn liên quan đến vật chất của nhân vật truyền thống).

2. **Tình yêu chung thủy và hạnh phúc gia đình:** Nhân vật truyền thống gắn bó chặt chẽ tình yêu với lòng chung thủy và sự vẹn toàn của gia đình. Ví dụ, Vũ Thị Thiết và Nhị Khanh sẵn sàng từ bỏ cuộc sống để bảo vệ danh tiết, thể hiện qua 60% phát ngôn về tình yêu của họ.

3. **Khát vọng tình yêu tự do và nhu cầu bản năng:** Nhân vật nữ phi truyền thống như Nhị Khanh (Chuyện cây gạo), Đào Hàn Than, Đào Hồng Nương và Liễu Nhu Nương thể hiện khát vọng tự do yêu đương và hưởng thụ nhu cầu bản năng, coi trọng chữ “thân” và nhu cầu vật chất hơn. Khoảng 65% phát ngôn của họ liên quan đến khát vọng tình yêu tự do và nhu cầu bản năng.

4. **Quan niệm về sinh - tử:** Cả hai tuyến nhân vật đều thể hiện quan niệm về sinh - tử gắn liền với danh dự và nhân phẩm. Nhân vật truyền thống xem cái chết là sự bảo toàn danh tiết, trong khi nhân vật phi truyền thống thể hiện sự đối diện phức tạp hơn với sinh tử, phản ánh sự đấu tranh nội tâm.

### Thảo luận kết quả

Sự khác biệt trong quan niệm về “thân” giữa hai tuyến nhân vật phản ánh sự đa dạng trong tư tưởng xã hội phong kiến thế kỷ XVI. Nhân vật truyền thống chịu ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo, coi trọng đạo đức, lòng chung thủy và sự hi sinh cá nhân vì gia đình. Ngược lại, nhân vật phi truyền thống thể hiện sự phản kháng, khát vọng tự do cá nhân và quyền được sống, yêu đương theo bản năng. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu về diễn ngôn nữ quyền và sự biến đổi trong nhận thức về giới tính trong văn học trung đại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố phát ngôn theo chủ đề (vật chất, tình yêu, sinh tử) và bảng so sánh tỷ lệ phát ngôn giữa hai tuyến nhân vật, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt tư tưởng.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường nghiên cứu liên ngành:** Khuyến khích các nhà nghiên cứu kết hợp lý thuyết diễn ngôn với các ngành văn hóa, lịch sử để làm sâu sắc thêm phân tích về nhân vật và tư tưởng trong văn học trung đại.

2. **Phát triển chương trình giảng dạy:** Đưa nội dung về quan niệm “thân” và diễn ngôn trong Truyền kỳ mạn lục vào chương trình giảng dạy văn học trung đại nhằm nâng cao nhận thức về giá trị nhân văn và đa chiều của tác phẩm.

3. **Khuyến khích nghiên cứu so sánh:** Thúc đẩy các nghiên cứu so sánh giữa Truyền kỳ mạn lục và các tác phẩm truyền kỳ của các nền văn hóa khác để làm rõ ảnh hưởng và sự độc đáo của văn học Việt Nam.

4. **Ứng dụng lý thuyết diễn ngôn trong nghiên cứu văn học:** Khuyến nghị sử dụng lý thuyết diễn ngôn như một công cụ phân tích hiệu quả trong các nghiên cứu văn học nhằm khai thác sâu sắc hơn các tầng ý nghĩa của tác phẩm.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các trường đại học, viện nghiên cứu và các tổ chức văn hóa.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giảng viên và sinh viên ngành Văn học Việt Nam:** Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về lý thuyết diễn ngôn và phân tích văn học trung đại, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy.

2. **Nhà nghiên cứu văn hóa và xã hội:** Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về quan niệm xã hội và tư tưởng phong kiến qua lăng kính văn học, đặc biệt về vai trò và hình ảnh người phụ nữ.

3. **Nhà phê bình văn học:** Cung cấp phương pháp luận mới để đánh giá tác phẩm Truyền kỳ mạn lục và các tác phẩm cùng thể loại, mở rộng góc nhìn phê bình.

4. **Độc giả yêu thích văn học trung đại:** Giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về giá trị nhân văn và sự đa dạng trong quan niệm về “thân” và tình yêu trong văn học cổ.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Lý thuyết diễn ngôn giúp gì trong nghiên cứu văn học?**  
Lý thuyết diễn ngôn giúp phân tích sâu sắc các phát ngôn của nhân vật, làm rõ mối quan hệ giữa lời nói và hệ tư tưởng xã hội, từ đó hiểu rõ hơn về tư tưởng và giá trị nhân văn của tác phẩm.

2. **Tại sao chọn Truyền kỳ mạn lục để nghiên cứu quan niệm về “thân”?**  
Truyền kỳ mạn lục là tác phẩm tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam, lần đầu tiên thể hiện đa chiều quan niệm về “thân” qua phát ngôn của nhân vật nữ, phản ánh sự chuyển biến tư tưởng xã hội.

3. **Phân biệt nhân vật phụ nữ truyền thống và phi truyền thống như thế nào?**  
Nhân vật truyền thống tuân thủ đạo đức Nho giáo, coi trọng lòng chung thủy và hạnh phúc gia đình; nhân vật phi truyền thống thể hiện khát vọng tự do cá nhân, nhu cầu bản năng và sự phản kháng với chuẩn mực xã hội.

4. **Quan niệm về “thân” trong Phật giáo và Nho giáo khác nhau ra sao?**  
Phật giáo xem “thân” là nguồn gốc của khổ đau do dục vọng, kêu gọi diệt dục; Nho giáo coi “thân” liên quan đến bản năng tính dục là điều xấu cần tránh, đặc biệt với người phụ nữ.

5. **Ý nghĩa của nghiên cứu này đối với văn học hiện đại?**  
Nghiên cứu mở ra hướng tiếp cận mới cho văn học trung đại, giúp hiểu sâu sắc hơn về giá trị nhân văn và sự đa dạng trong tư tưởng, đồng thời cung cấp phương pháp luận hữu ích cho nghiên cứu và giảng dạy hiện đại.

## Kết luận

- Luận văn làm rõ quan niệm đa chiều về “thân” qua phát ngôn của nhân vật nữ trong Truyền kỳ mạn lục, phản ánh sự đa dạng tư tưởng xã hội thế kỷ XVI.  
- Phân tích đối chiếu giữa nhân vật phụ nữ truyền thống và phi truyền thống cho thấy sự chuyển biến trong nhận thức về tình yêu, hạnh phúc và bản năng.  
- Vận dụng lý thuyết diễn ngôn hiện đại giúp khai thác sâu sắc các tầng ý nghĩa trong tác phẩm văn học trung đại.  
- Kết quả nghiên cứu có giá trị tham khảo cao cho giảng dạy, nghiên cứu văn học và phát triển chương trình đào tạo.  
- Đề xuất các hướng nghiên cứu và ứng dụng lý thuyết diễn ngôn trong văn học mở ra cơ hội phát triển nghiên cứu liên ngành trong tương lai.

**Hành động tiếp theo:** Khuyến khích các nhà nghiên cứu và giảng viên áp dụng phương pháp luận này trong các công trình nghiên cứu và giảng dạy để nâng cao chất lượng và chiều sâu phân tích văn học trung đại Việt Nam.