Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh giáo dục Việt Nam hiện nay, nhu cầu nâng cao trình độ tiếng Anh ngày càng trở nên cấp thiết, đặc biệt trong các lĩnh vực giáo dục, việc làm và giao tiếp quốc tế. Theo ước tính, việc quản lý lớp học hiệu quả, trong đó có kỹ năng hướng dẫn (instruction-giving), đóng vai trò then chốt giúp giảm thiểu thời gian lãng phí và duy trì nhịp độ học tập phù hợp. Tuy nhiên, thực trạng và phương pháp hướng dẫn trong các lớp học tiếng Anh như ngoại ngữ (EFL) tại các trường đại học Việt Nam vẫn chưa được nghiên cứu sâu rộng. Luận văn này tập trung khảo sát thực tiễn hướng dẫn trong các lớp EFL tại một trường đại học công lập ở Hà Nội trong giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 9 năm 2023, với mục tiêu làm rõ các chiến lược, kỹ thuật được giáo viên sử dụng, quan điểm của họ về hướng dẫn, cũng như những khó khăn gặp phải. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng quản lý lớp học, cải thiện hiệu quả giảng dạy và thúc đẩy kết quả học tập tích cực cho sinh viên, góp phần phát triển giáo dục tiếng Anh trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết về quản lý lớp học và hướng dẫn trong giảng dạy EFL. Quản lý lớp học được định nghĩa là quá trình thiết lập và duy trì môi trường học tập hiệu quả (Brophy, 2010), trong đó tổ chức hướng dẫn là một yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu thời gian lãng phí và tăng cường sự tham gia của học sinh (Bala, 2013; Phan, 2018). Hướng dẫn được phân loại theo ba dạng chính: câu mệnh lệnh (imperatives), câu nghi vấn (interrogatives) và câu khẳng định (declaratives) (Holmes, 2014). Chuỗi hướng dẫn gồm ba giai đoạn: chuẩn bị, truyền đạt và hậu truyền đạt, trong đó việc thu hút sự chú ý, lặp lại, sử dụng ngôn ngữ đơn giản, mô phỏng và kiểm tra hiểu biết là các chiến lược then chốt (Sowell, 2017; Harmer, 2007). Ngoài ra, các kỹ thuật như sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ hợp lý, câu hỏi kiểm tra hướng dẫn (ICQs), phương pháp Total Physical Response (TPR) và hỗ trợ bằng hình ảnh, công nghệ cũng được xem xét nhằm nâng cao hiệu quả hướng dẫn (Loaiza & Jean, 2023; Asher, 1988; Shabiralyani et al., 2015). Các yếu tố ảnh hưởng đến hướng dẫn bao gồm đặc điểm hoạt động, nội dung hướng dẫn, đặc điểm học sinh, thời gian trong chương trình và phong cách giảng dạy của giáo viên (Şen, 2021; Phan, 2018).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính với hai công cụ chính: quan sát lớp học và phỏng vấn có cấu trúc. Tổng cộng 20 buổi dạy của 20 giáo viên EFL được quan sát, thu thập 45 hướng dẫn trong các tiết học kéo dài 50 phút, với học sinh là sinh viên không chuyên tiếng Anh ở trình độ A1 đến B1 theo khung CEFR. Bảng kiểm quan sát gồm 14 tiêu chí đánh giá hiệu quả hướng dẫn qua ba giai đoạn chuẩn bị, truyền đạt và hậu truyền đạt được áp dụng để ghi nhận các chiến lược và kỹ thuật hướng dẫn. Bên cạnh đó, 4 giáo viên được phỏng vấn nhằm khai thác sâu hơn quan điểm, kinh nghiệm và khó khăn trong việc hướng dẫn. Dữ liệu phỏng vấn được ghi âm, phiên âm và dịch sang tiếng Anh để phân tích. Phân tích dữ liệu kết hợp phương pháp phân tích chủ đề (thematic analysis) cho dữ liệu định tính và thống kê mô tả cho dữ liệu định lượng, nhằm xác định các xu hướng, mô hình và mối liên hệ trong thực hành hướng dẫn. Các biện pháp đạo đức được tuân thủ nghiêm ngặt, bao gồm bảo mật thông tin và sự đồng thuận của các bên liên quan.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Kỹ thuật thu hút sự chú ý được áp dụng rộng rãi: 93,3% các hướng dẫn được bắt đầu bằng việc thu hút sự chú ý của học sinh, chủ yếu bằng lời nói kết hợp với ngôn ngữ cơ thể và hỗ trợ hình ảnh. Ví dụ, giáo viên sử dụng ánh mắt, cử chỉ tay và trình chiếu PowerPoint để báo hiệu chuyển sang hoạt động mới.
Lặp lại hướng dẫn phổ biến: 82,2% các hướng dẫn được lặp lại nhằm đảm bảo học sinh nắm bắt rõ yêu cầu. Một số giáo viên lặp lại câu mệnh lệnh đơn giản như “Work individually. Close your books.” giúp học sinh dễ hiểu và thực hiện đúng nhiệm vụ.
Sử dụng câu mệnh lệnh còn hạn chế: Chỉ 22,2% hướng dẫn sử dụng cấu trúc câu mệnh lệnh đơn giản, phần lớn giáo viên dùng câu trần thuật dài, phức tạp, gây khó khăn cho học sinh trong việc lọc thông tin chính và làm chậm tiến độ bài học.
Sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ hỗ trợ: Khoảng 15% giáo viên sử dụng tiếng Việt để giải thích hoặc kiểm tra hiểu biết, trong khi 15% khác lạm dụng tiếng mẹ đẻ, ảnh hưởng đến môi trường học tiếng Anh. Việc kết hợp xen kẽ tiếng Anh và tiếng Việt trong cùng một câu cũng được ghi nhận.
Kiểm tra hiểu biết chủ yếu qua câu hỏi Yes/No: 81,8% hướng dẫn được kiểm tra, trong đó 75% sử dụng câu hỏi đóng (Yes/No), 19% câu hỏi gợi mở và 6% yêu cầu học sinh tóm tắt hoặc nhắc lại. Tuy nhiên, học sinh thường trả lời thụ động, không phản ánh chính xác mức độ hiểu bài.
Phương pháp Total Physical Response (TPR) được áp dụng hạn chế: Một số giáo viên sử dụng cử chỉ, mô phỏng hành động để hỗ trợ hướng dẫn, nhưng tỷ lệ còn thấp, chưa khai thác hết tiềm năng của phương pháp này trong việc giảm căng thẳng và tăng sự tham gia của học sinh.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy giáo viên EFL tại trường đại học nghiên cứu đã áp dụng hiệu quả một số kỹ thuật hướng dẫn như thu hút sự chú ý và lặp lại, phù hợp với các khuyến nghị trong lý thuyết (Harmer, 2007; Sowell, 2017). Tuy nhiên, việc hạn chế sử dụng câu mệnh lệnh đơn giản và lạm dụng ngôn ngữ mẹ đẻ có thể làm giảm hiệu quả truyền đạt, gây khó khăn cho học sinh ở trình độ sơ cấp và trung cấp. So với các nghiên cứu trước đây, tỷ lệ sử dụng ICQs cao hơn nhưng chủ yếu là câu hỏi đóng, chưa khai thác triệt để các câu hỏi gợi mở để đánh giá sâu hơn sự hiểu biết của học sinh (Loaiza & Jean, 2023). Việc áp dụng TPR còn hạn chế cũng là điểm cần cải thiện để tăng tính tương tác và giảm áp lực học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các kỹ thuật hướng dẫn, bảng phân loại các loại câu hỏi kiểm tra hiểu biết và biểu đồ tròn về tỷ lệ sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ trong hướng dẫn. Những phát hiện này góp phần làm rõ thực trạng hướng dẫn trong lớp EFL tại Việt Nam, đồng thời cung cấp cơ sở để đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường sử dụng câu mệnh lệnh đơn giản: Giáo viên cần được đào tạo và khuyến khích sử dụng câu mệnh lệnh ngắn gọn, rõ ràng, phù hợp với trình độ học sinh để tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả truyền đạt. Mục tiêu đạt 50% hướng dẫn sử dụng câu mệnh lệnh trong vòng 6 tháng, do phòng đào tạo và tổ chuyên môn thực hiện.
Cân bằng việc sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ: Khuyến khích giáo viên sử dụng tiếng Việt một cách hợp lý để hỗ trợ giải thích những nội dung phức tạp, đồng thời tăng cường môi trường tiếng Anh trong lớp học. Đề xuất xây dựng quy định sử dụng ngôn ngữ trong lớp học trong vòng 3 tháng, do ban giám hiệu và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.
Phát triển kỹ năng đặt câu hỏi kiểm tra hiểu biết đa dạng: Đào tạo giáo viên sử dụng hiệu quả các loại ICQs, đặc biệt là câu hỏi gợi mở và yêu cầu học sinh tóm tắt, nhằm đánh giá chính xác mức độ hiểu bài và tăng cường tương tác. Mục tiêu tổ chức ít nhất 2 buổi tập huấn trong năm học, do trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ chịu trách nhiệm.
Mở rộng áp dụng phương pháp Total Physical Response: Khuyến khích giáo viên tích hợp các hoạt động vận động, mô phỏng trong hướng dẫn để giảm căng thẳng và tăng sự tham gia của học sinh. Đề xuất xây dựng tài liệu hướng dẫn và tổ chức workshop trong 6 tháng tới, do tổ ngoại ngữ và phòng đào tạo phối hợp thực hiện.
Sử dụng công nghệ và hỗ trợ hình ảnh hiệu quả: Tăng cường ứng dụng các công cụ trình chiếu, hình ảnh minh họa và công nghệ tương tác để hỗ trợ hướng dẫn, giúp học sinh dễ dàng tiếp nhận thông tin. Mục tiêu trang bị và hướng dẫn sử dụng thiết bị cho 100% giáo viên trong năm học, do phòng công nghệ thông tin và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên EFL tại các trường đại học: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn thực tiễn về các chiến lược hướng dẫn, giúp giáo viên cải thiện kỹ năng quản lý lớp học và nâng cao hiệu quả giảng dạy.
Nhà quản lý giáo dục và tổ chức đào tạo: Các thông tin về thực trạng và đề xuất cải tiến giúp hoạch định chính sách, xây dựng chương trình đào tạo giáo viên phù hợp với bối cảnh Việt Nam.
Sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh: Tài liệu tham khảo hữu ích để hiểu rõ về kỹ thuật hướng dẫn trong lớp học EFL, từ đó chuẩn bị tốt hơn cho nghề nghiệp tương lai.
Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngôn ngữ học ứng dụng và giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về thực hành hướng dẫn, mở rộng cơ sở lý thuyết và thực tiễn trong lĩnh vực này.
Câu hỏi thường gặp
Hướng dẫn trong lớp EFL là gì và tại sao quan trọng?
Hướng dẫn là quá trình giáo viên truyền đạt yêu cầu, nhiệm vụ cho học sinh nhằm đảm bảo họ hiểu và thực hiện đúng hoạt động. Nó giúp giảm thời gian lãng phí và tăng hiệu quả học tập (Harmer, 2007).Các kỹ thuật hướng dẫn hiệu quả thường được sử dụng là gì?
Bao gồm thu hút sự chú ý, lặp lại hướng dẫn, sử dụng câu mệnh lệnh đơn giản, kiểm tra hiểu biết qua câu hỏi ICQs, mô phỏng hành động (TPR) và hỗ trợ bằng hình ảnh, công nghệ (Sowell, 2017).Tại sao việc sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ trong hướng dẫn cần được cân nhắc?
Ngôn ngữ mẹ đẻ giúp giải thích nhanh và rõ ràng, nhưng lạm dụng có thể làm giảm môi trường tiếng Anh và gây phụ thuộc, ảnh hưởng đến sự phát triển kỹ năng ngôn ngữ thứ hai (Gündüz & Kılıçkaya, 2021).ICQs là gì và làm thế nào để sử dụng hiệu quả?
ICQs (Instruction Checking Questions) là câu hỏi kiểm tra hiểu biết giúp giáo viên xác nhận học sinh đã nắm rõ yêu cầu. Câu hỏi nên ngắn gọn, dễ trả lời, tránh hỏi “Bạn có hiểu không?” vì học sinh thường trả lời “Có” mà không chắc chắn (Loaiza & Jean, 2023).Phương pháp Total Physical Response có lợi ích gì trong hướng dẫn?
TPR kết hợp vận động với ngôn ngữ giúp giảm căng thẳng, tăng sự tham gia và ghi nhớ từ vựng, phù hợp với nhiều đối tượng học sinh và kích thích học tập tích cực (Asher, 1988).
Kết luận
- Nghiên cứu làm rõ thực trạng và đặc điểm của các chiến lược hướng dẫn trong lớp EFL tại một trường đại học Việt Nam, với tỷ lệ áp dụng kỹ thuật thu hút sự chú ý và lặp lại cao (trên 80%).
- Phát hiện hạn chế trong việc sử dụng câu mệnh lệnh đơn giản và lạm dụng ngôn ngữ mẹ đẻ, ảnh hưởng đến hiệu quả truyền đạt.
- Kiểm tra hiểu biết chủ yếu qua câu hỏi đóng, chưa khai thác triệt để các câu hỏi gợi mở và tóm tắt để đánh giá sâu hơn.
- Phương pháp Total Physical Response được áp dụng hạn chế, tiềm năng chưa được khai thác đầy đủ.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng hướng dẫn, cân bằng sử dụng ngôn ngữ, phát triển kỹ thuật kiểm tra hiểu biết và ứng dụng công nghệ hỗ trợ.
Các bước tiếp theo: Triển khai các chương trình đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn thực hành, và mở rộng nghiên cứu sang các trường đại học khác để so sánh và hoàn thiện mô hình hướng dẫn.
Kêu gọi hành động: Các nhà quản lý giáo dục, tổ chức đào tạo và giáo viên EFL cần phối hợp thực hiện các khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh, đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ hội nhập.