Tổng quan nghiên cứu

Huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn, là một huyện miền núi với diện tích tự nhiên khoảng 60.716 ha và dân số hơn 41.000 người, gồm 7 dân tộc thiểu số. Đời sống người dân chủ yếu dựa vào nông nghiệp, còn nhiều khó khăn về kinh tế và cơ sở hạ tầng. Sau hơn 10 năm triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới (XDNTM), huyện đã đạt được những kết quả nhất định, với 3 xã về đích NTM tính đến cuối năm 2020. Tuy nhiên, việc huy động nguồn lực cộng đồng, đặc biệt tại các xã đặc biệt khó khăn như Cao Kỳ, Mai Lạp và Yên Cư, vẫn còn nhiều hạn chế. Nguồn lực huy động từ cộng đồng năm 2020 tại ba xã này lần lượt đạt khoảng 3 tỷ đồng, thấp so với nhu cầu phát triển.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng XDNTM và huy động nguồn lực cộng đồng tại các xã đặc biệt khó khăn trên địa bàn huyện Chợ Mới, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực này. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2018-2020, với khảo sát thực địa tại ba xã đại diện. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả chương trình XDNTM tại địa phương mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông thôn bền vững, đặc biệt trong bối cảnh miền núi còn nhiều khó khăn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phát triển nông thôn mới và huy động nguồn lực cộng đồng. Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008), nông thôn mới là khu vực có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, xã hội ổn định và giàu bản sắc văn hóa dân tộc. Lý thuyết phát triển dựa vào cộng đồng nhấn mạnh vai trò chủ thể của người dân trong việc huy động các nguồn lực như nhân lực, tài chính, vật chất và tài nguyên thiên nhiên để phát triển bền vững.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: (1) Nông thôn mới với bộ tiêu chí quốc gia gồm 19 tiêu chí về quy hoạch, hạ tầng, kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường; (2) Nguồn lực cộng đồng bao gồm nguồn nhân lực, tài chính, vật lực và tài nguyên thiên nhiên; (3) Huy động nguồn lực cộng đồng là quá trình vận động, tổ chức sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội nhằm đóng góp công sức, tiền của và tài sản cho XDNTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Chợ Mới, Ban chỉ đạo XDNTM, các văn bản pháp luật và tài liệu nghiên cứu liên quan giai đoạn 2018-2020. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại ba xã đặc biệt khó khăn: Cao Kỳ, Mai Lạp và Yên Cư, với tổng mẫu điều tra gồm 135 hộ dân và 30 cán bộ xã, thôn.

Phương pháp chọn mẫu kết hợp phân tầng và ngẫu nhiên không lặp nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm hộ giàu, khá, trung bình và nghèo. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel với các chỉ tiêu thống kê như tần suất, tỷ lệ phần trăm, trung bình và so sánh qua các năm. Phương pháp phân tổ và so sánh được áp dụng để đánh giá thực trạng và hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng theo bộ tiêu chí quốc gia về XDNTM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng XDNTM trên địa bàn huyện Chợ Mới: Tính đến năm 2020, toàn huyện có 3 xã đạt chuẩn NTM, 15/15 xã đạt tiêu chí quy hoạch XDNTM. Hệ thống giao thông liên xã được nhựa hóa 100% với 148,75 km, đường trục thôn bê tông hóa đạt 53,63%, tuy nhiên đường ngõ xóm và đường nội đồng còn thấp, lần lượt đạt 21,67% và 3,7%. Tỷ lệ hộ sử dụng điện thường xuyên đạt 95%. Cơ sở vật chất trường học và nhà văn hóa còn hạn chế, chỉ có 5/15 xã đạt tiêu chí trường học và 3/15 xã đạt tiêu chí nhà văn hóa xã. Thu nhập bình quân đầu người nông thôn đạt khoảng 36 triệu đồng/năm, thấp hơn mục tiêu đề ra.

  2. Huy động nguồn lực cộng đồng trong XDNTM: Năm 2020, tổng nguồn vốn huy động cho XDNTM trên địa bàn huyện đạt khoảng 46,5 tỷ đồng, trong đó nguồn vốn do nhân dân đóng góp chiếm tỷ lệ đáng kể. Ba xã đặc biệt khó khăn Cao Kỳ, Mai Lạp và Yên Cư huy động được lần lượt khoảng 3 tỷ đồng mỗi xã. 100% người dân được tuyên truyền về chương trình XDNTM, trong đó 56,3% hiểu rõ vai trò của mình. Tỷ lệ cán bộ và người dân đánh giá chương trình là cần thiết lần lượt là 97,14% và 85,93%.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực cộng đồng: Nhận thức của người dân và cán bộ về chương trình là yếu tố quan trọng, bên cạnh đó năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế, nguồn lực tài chính và vật chất chưa đáp ứng đủ nhu cầu. Sự tham gia của các tổ chức đoàn thể và Ngân hàng Chính sách xã hội còn chưa hiệu quả tối đa. Các yếu tố địa lý, kinh tế và văn hóa cũng ảnh hưởng đến mức độ huy động nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy huyện Chợ Mới đã đạt được tiến bộ trong XDNTM, đặc biệt là về quy hoạch và hạ tầng giao thông liên xã. Tuy nhiên, các tiêu chí về đường ngõ xóm, trường học, nhà văn hóa và thu nhập người dân còn thấp, phản ánh sự khó khăn trong huy động nguồn lực tại các xã đặc biệt khó khăn. So với các nghiên cứu trong nước và kinh nghiệm quốc tế như phong trào Saemaul Undong (Hàn Quốc) hay mô hình OVOP (Nhật Bản), việc phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng và nâng cao năng lực cán bộ là yếu tố then chốt để tăng cường huy động nguồn lực.

Việc 100% người dân được tiếp cận thông tin về chương trình nhưng chỉ hơn một nửa hiểu rõ vai trò của mình cho thấy cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức. Sự tham gia của các tổ chức đoàn thể và Ngân hàng Chính sách xã hội cần được tăng cường để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân đóng góp và vay vốn phát triển sản xuất. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ xã đạt các tiêu chí XDNTM và bảng so sánh nguồn vốn huy động qua các năm để minh họa xu hướng và hiệu quả huy động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình truyền thông đa dạng, tập trung vào vai trò và quyền lợi của người dân trong XDNTM, nhằm nâng tỷ lệ người dân hiểu rõ vai trò của mình lên trên 80% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban chỉ đạo XDNTM huyện phối hợp với các tổ chức đoàn thể xã.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kỹ năng vận động cộng đồng, quản lý dự án và huy động nguồn lực cho cán bộ xã, thôn, đặc biệt tại các xã khó khăn. Mục tiêu đạt 100% cán bộ chủ chốt được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn phối hợp với UBND huyện.

  3. Đa dạng hóa và linh hoạt các hình thức huy động nguồn lực: Khuyến khích huy động không chỉ tiền mặt mà cả ngày công, vật liệu xây dựng, đất đai và các nguồn lực khác từ cộng đồng. Lồng ghép nguồn lực từ các chương trình, dự án khác để tối ưu hóa nguồn vốn. Thời gian thực hiện trong 3 năm, chủ thể là UBND xã và các tổ chức đoàn thể.

  4. Tăng cường phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội và các tổ chức tài chính: Mở rộng các chương trình cho vay ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn phát triển sản xuất cho người dân, nhằm nâng cao thu nhập và khả năng đóng góp cho XDNTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ hộ vay vốn phát triển sản xuất lên 60% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là Ngân hàng Chính sách xã hội và UBND huyện.

  5. Xây dựng cơ chế khen thưởng, động viên kịp thời: Thiết lập các chính sách khen thưởng cho các cá nhân, tổ chức có đóng góp tích cực trong huy động nguồn lực cộng đồng, nhằm khích lệ sự tham gia tích cực và bền vững. Thời gian triển khai trong 1 năm, chủ thể là UBND huyện và các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và lãnh đạo địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng trong XDNTM, từ đó xây dựng kế hoạch phát triển phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp tư liệu khoa học, số liệu thực tiễn và khung lý thuyết để phục vụ giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu về phát triển nông thôn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức phát triển cộng đồng: Hỗ trợ thiết kế các chương trình can thiệp, nâng cao năng lực cộng đồng và huy động nguồn lực hiệu quả tại các vùng khó khăn.

  4. Ngân hàng Chính sách xã hội và các tổ chức tài chính vi mô: Tham khảo để xây dựng các chính sách tín dụng phù hợp, hỗ trợ người dân phát triển sản xuất và tham gia XDNTM.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Nguồn lực cộng đồng là yếu tố quyết định sự bền vững và hiệu quả của chương trình XDNTM, giúp phát huy vai trò chủ thể của người dân, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước và tăng cường sự đồng thuận xã hội.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến khả năng huy động nguồn lực cộng đồng tại các xã khó khăn?
    Bao gồm nhận thức và hiểu biết của người dân, năng lực cán bộ cơ sở, điều kiện kinh tế - xã hội, sự phối hợp của các tổ chức đoàn thể và chính sách hỗ trợ từ nhà nước.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của người dân về vai trò của họ trong XDNTM?
    Thông qua các hoạt động tuyên truyền đa dạng, hội thảo, tập huấn, truyền thông trực tiếp và sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng để truyền tải thông điệp rõ ràng, dễ hiểu.

  4. Vai trò của Ngân hàng Chính sách xã hội trong huy động nguồn lực cộng đồng là gì?
    Ngân hàng cung cấp các khoản vay ưu đãi giúp người dân đầu tư phát triển sản xuất, tăng thu nhập và khả năng đóng góp cho XDNTM, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn quản lý tài chính.

  5. Có thể áp dụng kinh nghiệm quốc tế nào để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng?
    Kinh nghiệm từ phong trào Saemaul Undong (Hàn Quốc) và mô hình OVOP (Nhật Bản) nhấn mạnh vai trò của cộng đồng làm chủ, sự hỗ trợ hợp lý của nhà nước và phát triển sản phẩm đặc trưng địa phương để tạo động lực phát triển.

Kết luận

  • Huyện Chợ Mới đã đạt được những kết quả tích cực trong XDNTM, nhưng vẫn còn nhiều thách thức trong huy động nguồn lực cộng đồng, đặc biệt tại các xã đặc biệt khó khăn.
  • Nguồn lực huy động từ cộng đồng năm 2020 tại ba xã nghiên cứu đạt khoảng 3 tỷ đồng mỗi xã, chưa đáp ứng đủ nhu cầu phát triển.
  • Nhận thức của người dân và năng lực cán bộ cơ sở là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả huy động nguồn lực.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, đào tạo cán bộ, đa dạng hóa hình thức huy động và tăng cường phối hợp với các tổ chức tài chính.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả chương trình XDNTM tại các vùng khó khăn, hướng tới phát triển bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện chiến lược phát triển nông thôn mới. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các nhà quản lý có thể tham khảo toàn văn luận văn.