I. Tổng Quan Về Giáo Dục STEAM Và Kỹ Năng Cho Trẻ 5 6 Tuổi
Giáo dục STEAM đang trở thành xu hướng tất yếu trong bối cảnh đổi mới giáo dục, đặc biệt ở bậc mầm non. STEAM tích hợp khoa học, công nghệ, kỹ thuật, nghệ thuật và toán học, tạo môi trường cho trẻ phát triển toàn diện. Nghị quyết số 29/NQ-TW nhấn mạnh việc đổi mới giáo dục, lấy việc hình thành năng lực người học làm trung tâm. GD STEAM phù hợp với quan điểm “lấy trẻ làm trung tâm”, giúp trẻ trải nghiệm, khám phá môi trường xung quanh một cách đa dạng. Kỹ năng giải quyết vấn đề (GQVĐ) là một trong những kỹ năng quan trọng giúp trẻ ứng phó với các tình huống trong học tập và cuộc sống. Kỹ năng GQVĐ là một trong ba năng lực chung cần hình thành cho học sinh tiểu học. Giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ 5-6 tuổi là cần thiết, đáp ứng mục tiêu của chương trình giáo dục mầm non hiện nay. Các nghiên cứu cho thấy, trẻ em thiếu kinh nghiệm STEAM phong phú có thể gặp khó khăn trong việc học tập và thành công ở trường phổ thông.
1.1. Khái niệm và lợi ích của giáo dục STEAM mầm non
Giáo dục STEAM mầm non là phương pháp tiếp cận giáo dục tích hợp, trang bị cho trẻ những kiến thức và kỹ năng cần thiết để thích ứng với thế giới hiện đại. Lợi ích của STEAM rất đa dạng, bao gồm phát triển tư duy logic, sáng tạo, kỹ năng hợp tác, giao tiếp và giải quyết vấn đề. Theo Bộ GDĐT, tăng cường hướng dẫn các cơ sở giáo dục mầm non nghiên cứu, học hỏi, áp dụng mô hình, phương pháp giáo dục tiên tiến của các nước trong khu vực và thế giới nâng cao chất lượng nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ.
1.2. Tầm quan trọng của kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ 5 6 tuổi
Kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ 5-6 tuổi không chỉ giúp trẻ vượt qua khó khăn trong học tập mà còn giúp trẻ tự tin, độc lập và sáng tạo trong cuộc sống. Năng lực GQVĐ là một trong những năng lực quan trọng, góp phần giúp con người kết nối được các tri thức học tập vào xử lý các vấn đề trong cuộc sống. Tư duy thực tiễn giúp tri thức khoa học quay trở lại phục vụ cuộc sống của con người, phù hợp với xu thế giáo dục hình thành và phát triển năng lực của đổi mới giáo dục Việt Nam hiện nay.
II. Thách Thức Khi Phát Triển Kỹ Năng Giải Quyết Vấn Đề STEAM
Mặc dù có nhiều tiềm năng, việc triển khai giáo dục STEAM và phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ mầm non vẫn đối mặt với không ít thách thức. Một trong những khó khăn lớn nhất là nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên và phụ huynh về vai trò của STEAM trong việc phát triển toàn diện cho trẻ. Bên cạnh đó, nguồn lực về cơ sở vật chất, trang thiết bị và tài liệu giảng dạy STEAM còn hạn chế, đặc biệt ở các vùng nông thôn và miền núi. GV cần được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng để thiết kế và tổ chức các hoạt động STEAM phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của trẻ. Ngoài ra, việc đánh giá hiệu quả của các hoạt động STEAM trong việc phát triển kỹ năng GQVĐ cũng là một thách thức, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, phụ huynh và các nhà nghiên cứu.
2.1. Hạn chế về nhận thức và kiến thức của giáo viên STEAM
Một số giáo viên chưa thực sự hiểu rõ về bản chất và phương pháp STEAM, dẫn đến việc triển khai còn hình thức và chưa hiệu quả. Cần có các chương trình đào tạo và bồi dưỡng chuyên sâu về STEAM cho giáo viên mầm non. Theo tác giả Phan Thị Thuý Hằng với nghiên cứu “Thực trạng...' cần có giải pháp đồng bộ để nâng cao nhận thức của GV.
2.2. Thiếu hụt nguồn lực và cơ sở vật chất STEAM mầm non
Việc thiếu các trang thiết bị, vật liệu và không gian thực hành STEAM ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của các hoạt động. Cần tăng cường đầu tư và huy động nguồn lực để trang bị đầy đủ cơ sở vật chất cho các trường mầm non. Giáo dục STEAM là cách tiếp cận cung cấp cho trẻ em tình huống học tập và cho phép trẻ tích cực xây dựng kiến thức và kỹ năng thông qua thăm dò, khám phá, hợp tác, GQVĐ.
2.3. Đánh giá hiệu quả phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề STEAM
Việc đánh giá sự tiến bộ của trẻ trong GQVĐ thông qua các hoạt động STEAM còn gặp nhiều khó khăn do thiếu các công cụ và tiêu chí đánh giá phù hợp. Cần xây dựng các công cụ và tiêu chí đánh giá kỹ năng giải quyết vấn đề một cách khách quan và toàn diện.
III. Phương Pháp Tổ Chức Hoạt Động STEAM Phát Triển Tư Duy Cho Trẻ
Để vượt qua những thách thức trên, cần có các phương pháp tổ chức hoạt động STEAM hiệu quả, tập trung vào phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ. Một trong những phương pháp được khuyến khích là sử dụng mô hình học tập dựa trên dự án, trong đó trẻ được tham gia vào các dự án thực tế, đòi hỏi sự sáng tạo và khả năng GQVĐ. Giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn và hỗ trợ, tạo điều kiện cho trẻ tự khám phá và học hỏi. Quan trọng là tạo ra môi trường học tập cởi mở, khuyến khích trẻ đặt câu hỏi, thử nghiệm và chấp nhận sai lầm. Các hoạt động STEAM cần được thiết kế phù hợp với độ tuổi và khả năng của trẻ, đảm bảo tính an toàn và hấp dẫn.
3.1. Xây dựng môi trường học tập STEAM sáng tạo và thân thiện
Môi trường học tập đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích sự sáng tạo và khả năng GQVĐ của trẻ. Cần tạo ra không gian học tập mở, linh hoạt, với nhiều góc hoạt động khác nhau, khuyến khích trẻ tự do khám phá và thử nghiệm. Nên có các khu vực dành riêng cho các hoạt động STEAM, với đầy đủ vật liệu và dụng cụ cần thiết. Hiện nay, trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới đang có sự thay đổi to lớn với mục đích cuối cùng là đào tạo ra thế hệ trẻ có đủ trí tuệ và sự nhạy cảm thời đại để thích ứng và phát triển.
3.2. Áp dụng mô hình học tập dự án trong giáo dục STEAM
Mô hình học tập dự án cho phép trẻ tham gia vào các dự án thực tế, từ đó phát triển kỹ năng GQVĐ, tư duy phản biện và kỹ năng hợp tác. Giáo viên cần hướng dẫn trẻ xác định vấn đề, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả dự án. Năng lực GQVĐ là một trong những năng lực quan trọng, góp phần giúp con người kết nối được các tri thức học tập vào xử lý các vấn đề trong cuộc sống.
3.3. Tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế trong STEAM
Các hoạt động trải nghiệm thực tế, như tham quan bảo tàng, vườn thực vật, xưởng sản xuất, giúp trẻ kết nối kiến thức STEAM với cuộc sống hàng ngày. Qua đó, trẻ hiểu rõ hơn về ứng dụng của STEAM trong thực tế và phát triển kỹ năng GQVĐ trong các tình huống cụ thể.
IV. Top Hoạt Động STEAM Phát Triển Kỹ Năng Giải Quyết Vấn Đề
Có rất nhiều hoạt động STEAM có thể được sử dụng để phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ mầm non. Một số ví dụ điển hình bao gồm: xây dựng cầu, thiết kế nhà, làm thí nghiệm khoa học, tạo ra các sản phẩm nghệ thuật từ vật liệu tái chế. Quan trọng là lựa chọn các hoạt động phù hợp với sở thích và khả năng của trẻ, tạo điều kiện cho trẻ được tự do sáng tạo và thử nghiệm. Giáo viên cần khuyến khích trẻ đặt câu hỏi, tìm tòi và chia sẻ ý tưởng với nhau. Các hoạt động STEAM không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng GQVĐ mà còn giúp trẻ rèn luyện tính kiên trì, cẩn thận và trách nhiệm.
4.1. Xây dựng mô hình cầu từ các vật liệu khác nhau
Hoạt động này giúp trẻ tìm hiểu về cấu trúc, lực và độ bền của các vật liệu. Trẻ phải giải quyết vấn đề làm thế nào để xây dựng một chiếc cầu đủ chắc chắn để chịu được trọng lượng. Cần tăng cường hướng dẫn các cơ sở giáo dục mầm non nghiên cứu, học hỏi, áp dụng mô hình, phương pháp giáo dục tiên tiến của các nước trong khu vực và thế giới nâng cao chất lượng nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ.
4.2. Thiết kế và xây dựng nhà từ vật liệu tái chế
Hoạt động này khuyến khích trẻ sáng tạo và giải quyết vấn đề liên quan đến việc sử dụng vật liệu tái chế để xây dựng một ngôi nhà bền vững. Trẻ cần suy nghĩ về cách tận dụng các vật liệu có sẵn để tạo ra một sản phẩm hữu ích. Theo từ điển Giáo dục quốc tế “GQVĐ là một thuật ngữ trong lí thuyết học tập của Garne.
4.3. Thực hiện các thí nghiệm khoa học đơn giản
Các thí nghiệm khoa học đơn giản, như thí nghiệm về sự nổi và chìm, sự thay đổi trạng thái của nước, giúp trẻ khám phá các hiện tượng tự nhiên và phát triển kỹ năng GQVĐ. Trẻ cần quan sát, đặt câu hỏi và đưa ra các giả thuyết để giải thích các hiện tượng.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Và Kết Quả Nghiên Cứu Giáo Dục STEAM
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của giáo dục STEAM trong việc phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ mầm non. Các nghiên cứu cho thấy rằng trẻ em tham gia vào các hoạt động STEAM có khả năng tư duy logic, sáng tạo và giải quyết vấn đề tốt hơn so với trẻ em không tham gia. Ngoài ra, giáo dục STEAM còn giúp trẻ phát triển sự tự tin, độc lập và kỹ năng hợp tác. Các kết quả nghiên cứu này là cơ sở để khuyến khích việc triển khai giáo dục STEAM rộng rãi trong các trường mầm non.
5.1. So sánh hiệu quả giáo dục STEAM và phương pháp truyền thống
Các nghiên cứu cho thấy rằng giáo dục STEAM mang lại nhiều lợi ích hơn so với phương pháp giáo dục truyền thống trong việc phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ mầm non. Trẻ em tham gia vào các hoạt động STEAM có khả năng tư duy linh hoạt và sáng tạo hơn. GD STEAM là một bước phát triển từ GD STEM với việc bổ sung thêm thành tố Arts (nghệ thuật).
5.2. Đánh giá sự phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề STEAM
Cần có các công cụ và tiêu chí đánh giá phù hợp để đo lường sự phát triển kỹ năng GQVĐ của trẻ trong các hoạt động STEAM. Việc đánh giá cần được thực hiện một cách khách quan và toàn diện, bao gồm cả khả năng tư duy logic, sáng tạo và kỹ năng hợp tác.
5.3. Chia sẻ kinh nghiệm triển khai STEAM thành công
Nhiều trường mầm non đã triển khai thành công giáo dục STEAM và đạt được những kết quả đáng khích lệ. Việc chia sẻ kinh nghiệm và các bài học thành công là rất quan trọng để giúp các trường khác học hỏi và áp dụng STEAM một cách hiệu quả. Chủ động hội nhập và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế trong GDMN tại địa phương.
VI. Tương Lai Của Hoạt Động Giáo Dục STEAM Trong Giáo Dục Mầm Non
Giáo dục STEAM được kỳ vọng sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong tương lai, trở thành một phần không thể thiếu của chương trình giáo dục mầm non. Sự phát triển của công nghệ và khoa học sẽ tạo ra nhiều cơ hội mới để ứng dụng STEAM vào giáo dục, giúp trẻ phát triển những kỹ năng cần thiết để thành công trong thế kỷ 21. Cần có sự đầu tư và hỗ trợ từ các cấp chính quyền, các tổ chức giáo dục và cộng đồng để đảm bảo rằng tất cả trẻ em đều có cơ hội tiếp cận với giáo dục STEAM chất lượng.
6.1. Ứng dụng công nghệ mới trong giáo dục STEAM mầm non
Các công nghệ mới, như thực tế ảo, thực tế tăng cường, robot giáo dục, có thể được sử dụng để tạo ra các hoạt động STEAM hấp dẫn và tương tác hơn cho trẻ mầm non. Định hướng chỉ đạo của Bộ GDĐT nêu rõ: “Tăng cường hướng dẫn các cơ sở giáo dục mầm non (GDMN) nghiên cứu, học hỏi, áp dụng mô hình, phương pháp giáo dục tiên tiến của các nước trong khu vực và thế giới nâng cao chất lượng nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ.
6.2. Phát triển chương trình giáo dục STEAM tích hợp
Cần phát triển các chương trình giáo dục STEAM tích hợp, kết nối kiến thức và kỹ năng từ các lĩnh vực khác nhau, giúp trẻ hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa chúng. STEAM chuyển sang STEAM như là một phương thức tiếp cận mới, được xem là một chiến lược GD cải tiến hiệu quả cao cho lĩnh vực GDMN, phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp giáo dục mầm non.
6.3. Nâng cao năng lực cho giáo viên STEAM mầm non
Cần có các chương trình đào tạo và bồi dưỡng chuyên sâu về STEAM cho giáo viên mầm non, giúp họ nắm vững kiến thức và kỹ năng cần thiết để triển khai STEAM một cách hiệu quả. Việc ứng dụng phương pháp GD quốc tế trong thực hiện Chương trình GDMN là đổi mới phương pháp tổ chức hoạt động cho trẻ, nên phải đáp ứng được mục tiêu GD; nội dung GD; khả năng nhận thức và kĩ năng của trẻ; điều kiện và năng lực của giáo viên (GV).
