Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn cầu và yêu cầu phát triển năng lực người học, giáo dục STEAM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Nghệ thuật và Toán học) đã trở thành một phương pháp tiên tiến nhằm phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề (GQVĐ) cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Tại quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng, với hơn 13.000 trẻ mầm non và 1.133 giáo viên, việc áp dụng giáo dục STEAM trong các trường mầm non công lập và tư thục đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Mục tiêu nghiên cứu là tổ chức hoạt động giáo dục STEAM nhằm phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, góp phần chuẩn bị cho trẻ bước vào lớp một với năng lực toàn diện. Nghiên cứu khảo sát thực trạng tại 8 trường mầm non công lập với 70 trẻ, 13 cán bộ quản lý và 70 giáo viên, trong khoảng thời gian từ tháng 2/2023 đến tháng 4/2024. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả giáo dục mầm non, phát triển kỹ năng tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề cho trẻ, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục mầm non hiện hành.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về kỹ năng giải quyết vấn đề và mô hình tổ chức hoạt động giáo dục STEAM. Kỹ năng GQVĐ được hiểu là năng lực thực hiện có kết quả các hành động tư duy nhằm lựa chọn giải pháp tối ưu để đạt mục tiêu đề ra, bao gồm năm bước: xác định vấn đề, lựa chọn cách giải quyết, xác định các bước thực hiện, thực hiện giải quyết và đánh giá kết quả. Mô hình bài học 5E (Gắn kết, Khám phá, Giải thích, Vận dụng, Đánh giá) được áp dụng trong tổ chức hoạt động STEAM, giúp trẻ chủ động tham gia, phát triển tư duy và kỹ năng thực hành. Các khái niệm chính bao gồm: giáo dục STEAM tích hợp liên ngành, kỹ năng giải quyết vấn đề, mô hình bài học 5E, quá trình hình thành kỹ năng GQVĐ ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, và các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động giáo dục STEAM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm khảo sát 70 trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, 70 giáo viên và 13 cán bộ quản lý tại 8 trường mầm non công lập quận Liên Chiểu. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát trực tiếp, điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu và trắc nghiệm đánh giá kỹ năng GQVĐ của trẻ. Cỡ mẫu được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng các phép toán thống kê mô tả và kiểm định sự khác biệt giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2/2023 đến tháng 4/2024, bao gồm khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp và thực nghiệm sư phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về kỹ năng GQVĐ: 66,27% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá việc phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ 5-6 tuổi là rất cần thiết. Tuy nhiên, chỉ 18,82% có quan niệm đúng và đầy đủ về kỹ năng GQVĐ, phần lớn còn nhầm lẫn giữa hành động đơn thuần và hành động có ý nghĩa tư duy.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động giáo dục STEAM: 90,36% giáo viên cho rằng hoạt động học là môi trường phát triển kỹ năng GQVĐ hiệu quả nhất, tiếp theo là hoạt động chơi (80,72%). Tuy nhiên, chỉ 43,37% giáo viên và cán bộ quản lý nắm rõ tiến trình giải quyết vấn đề đúng chuẩn gồm năm bước, cho thấy hạn chế trong việc tổ chức hoạt động giáo dục STEAM bài bản.

  3. Kỹ năng giải quyết vấn đề của trẻ: Qua đánh giá bằng thang điểm, khoảng 54,2% trẻ thường xuyên cố gắng giải quyết vấn đề đến cùng, 44% thường xuyên nêu ý tưởng giải quyết, nhưng vẫn còn 15% trẻ thường xuyên bỏ qua vấn đề và chuyển sang hoạt động khác. Điều này phản ánh kỹ năng kiên trì và tư duy sáng tạo của trẻ còn hạn chế.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động STEAM: Giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu về STEAM, thiếu tự tin và áp lực khi áp dụng phương pháp mới. Môi trường vật chất và xã hội tại các trường mầm non còn nhiều hạn chế, chưa thực sự tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ phát triển kỹ năng GQVĐ qua STEAM.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy giáo dục STEAM có vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và nhu cầu phát triển của trẻ. Việc áp dụng mô hình bài học 5E giúp trẻ chủ động khám phá, vận dụng kiến thức liên ngành để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Tuy nhiên, nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên và cán bộ quản lý về kỹ năng GQVĐ và tổ chức hoạt động STEAM là rào cản lớn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về tầm quan trọng của STEAM và kỹ năng GQVĐ, nhưng cũng chỉ ra nhu cầu đào tạo nâng cao năng lực giáo viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ mức độ nhận thức của giáo viên, bảng phân tích kỹ năng GQVĐ của trẻ theo tiêu chí và biểu đồ tần suất các hoạt động STEAM được tổ chức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về giáo dục STEAM và kỹ năng GQVĐ: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, thực hành mô hình bài học 5E và quy trình thiết kế kỹ thuật, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức hoạt động STEAM. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, chủ thể là các trung tâm bồi dưỡng giáo viên và phòng giáo dục quận.

  2. Xây dựng môi trường giáo dục STEAM thân thiện, đa dạng: Trang bị đầy đủ đồ dùng, nguyên vật liệu phong phú, bố trí các khu vực hoạt động mở, an toàn và kích thích sự sáng tạo của trẻ. Thực hiện trong năm học tiếp theo, do các trường mầm non chủ trì phối hợp với phụ huynh và cộng đồng.

  3. Áp dụng mô hình bài học 5E trong tổ chức hoạt động STEAM: Thiết kế kế hoạch bài học theo 5 giai đoạn (Gắn kết, Khám phá, Giải thích, Vận dụng, Đánh giá) để phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ một cách hệ thống và hiệu quả. Thời gian áp dụng từ đầu năm học, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn thực hiện.

  4. Khuyến khích trẻ tham gia tích cực, phát hiện và giải quyết vấn đề phù hợp năng lực: Tạo cơ hội cho trẻ vận dụng kiến thức STEAM vào các tình huống thực tế, khuyến khích tư duy sáng tạo và tự đánh giá kết quả. Thực hiện liên tục trong các hoạt động học và chơi, do giáo viên và phụ huynh phối hợp hỗ trợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp tổ chức hoạt động STEAM nhằm phát triển kỹ năng GQVĐ, giúp giáo viên nâng cao chất lượng giảng dạy và đổi mới phương pháp giáo dục.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đào tạo, phát triển chương trình giáo dục STEAM phù hợp với điều kiện thực tế của trường và địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục mầm non.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu về mối quan hệ giữa giáo dục STEAM và kỹ năng GQVĐ ở trẻ mẫu giáo, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực giáo dục mầm non.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò của giáo dục STEAM trong phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề cho trẻ, từ đó phối hợp với nhà trường tạo môi trường học tập tích cực cho con em mình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giáo dục STEAM là gì và tại sao quan trọng với trẻ mẫu giáo?
    Giáo dục STEAM là phương pháp tích hợp khoa học, công nghệ, kỹ thuật, nghệ thuật và toán học nhằm phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng thực hành. Với trẻ mẫu giáo, STEAM giúp kích thích sự tò mò, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và chuẩn bị nền tảng cho học tập sau này.

  2. Kỹ năng giải quyết vấn đề gồm những bước nào?
    Kỹ năng GQVĐ gồm năm bước: xác định vấn đề, lựa chọn cách giải quyết, xác định các bước thực hiện, thực hiện giải quyết và đánh giá kết quả. Trẻ cần được hướng dẫn từng bước để phát triển kỹ năng này hiệu quả.

  3. Mô hình bài học 5E áp dụng như thế nào trong giáo dục STEAM?
    Mô hình 5E gồm Gắn kết, Khám phá, Giải thích, Vận dụng và Đánh giá, giúp trẻ chủ động tham gia, khám phá và vận dụng kiến thức STEAM vào thực tế, từ đó phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề.

  4. Làm thế nào để giáo viên nâng cao năng lực tổ chức hoạt động STEAM?
    Giáo viên cần được đào tạo chuyên sâu về STEAM, thực hành mô hình bài học 5E, áp dụng quy trình thiết kế kỹ thuật và thường xuyên trao đổi, học hỏi kinh nghiệm để tổ chức hoạt động hiệu quả.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con phát triển kỹ năng GQVĐ qua STEAM như thế nào?
    Phụ huynh nên tạo môi trường học tập tại nhà, khuyến khích con đặt câu hỏi, khám phá và thử nghiệm các hoạt động STEAM đơn giản, đồng thời phối hợp với giáo viên để theo dõi và hỗ trợ quá trình học tập của trẻ.

Kết luận

  • Giáo dục STEAM là phương pháp hiệu quả để phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục mầm non.
  • Nghiên cứu đã khảo sát thực trạng tại 8 trường mầm non quận Liên Chiểu, phát hiện nhiều hạn chế về nhận thức và tổ chức hoạt động STEAM của giáo viên và cán bộ quản lý.
  • Mô hình bài học 5E được áp dụng thành công trong tổ chức hoạt động STEAM, giúp trẻ phát triển kỹ năng GQVĐ qua năm bước cụ thể.
  • Đề xuất các biện pháp đào tạo giáo viên, xây dựng môi trường giáo dục và tổ chức hoạt động STEAM bài bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng GQVĐ cho trẻ.
  • Khuyến nghị các bên liên quan phối hợp thực hiện để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, chuẩn bị cho trẻ bước vào cấp học tiếp theo với năng lực toàn diện.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp đề xuất trong năm học tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu để đánh giá hiệu quả lâu dài của giáo dục STEAM trong phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mầm non. Các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh được khuyến khích áp dụng và phát huy kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho trẻ.