Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình là một trong những yếu tố then chốt quyết định hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của các dự án xây dựng, đặc biệt trong lĩnh vực giao thông vận tải. Theo báo cáo của ngành, chi phí đầu tư xây dựng công trình bao gồm nhiều thành phần như chi phí xây dựng, chi phí thiết bị, chi phí quản lý dự án, chi phí tư vấn và các chi phí khác, được phân bổ theo từng giai đoạn đầu tư từ chuẩn bị dự án đến khi hoàn thành và đưa công trình vào sử dụng. Tại Việt Nam, từ năm 2015, Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản pháp luật như Nghị định 32/2015/NĐ-CP nhằm hoàn thiện khung pháp lý quản lý chi phí đầu tư xây dựng, yêu cầu quản lý chi phí phải được thực hiện xuyên suốt và chặt chẽ.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình tại Cục Quản lý Đường bộ IV, một đơn vị chủ đầu tư quan trọng trong lĩnh vực giao thông đường bộ khu vực Nam Trung Bộ và Nam Bộ. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các dự án xây dựng do Cục làm chủ đầu tư trong giai đoạn 2016-2018, với mục tiêu hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi phí. Việc hoàn thiện quản lý chi phí không chỉ giúp giảm thiểu thất thoát, lãng phí mà còn góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, đảm bảo tiến độ và chất lượng công trình, từ đó thúc đẩy phát triển bền vững ngành giao thông vận tải.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý chi phí đầu tư xây dựng và mô hình quản lý dự án đầu tư xây dựng. Lý thuyết quản lý chi phí đầu tư xây dựng tập trung vào các nguyên tắc quản lý chi phí như tính đúng, tính đủ, hợp lý và phù hợp với quy định pháp luật, đồng thời nhấn mạnh vai trò của các giai đoạn đầu tư trong việc kiểm soát chi phí. Mô hình quản lý dự án đầu tư xây dựng được áp dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí, bao gồm quản lý tổng mức đầu tư, dự toán xây dựng, định mức kinh tế - kỹ thuật, quản lý giá xây dựng và công tác thanh quyết toán.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: tổng mức đầu tư xây dựng, dự toán xây dựng công trình, định mức kinh tế - kỹ thuật, giá xây dựng công trình, thanh toán và quyết toán hợp đồng xây dựng. Ngoài ra, luận văn còn vận dụng các nguyên tắc quản lý chi phí theo Luật Xây dựng và các văn bản hướng dẫn của Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính nhằm đảm bảo tính pháp lý và thực tiễn trong quản lý chi phí.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp giữa thu thập dữ liệu định lượng và phân tích định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thực tế từ các dự án do Cục Quản lý Đường bộ IV làm chủ đầu tư trong giai đoạn 2016-2018, các báo cáo thẩm định, dự toán xây dựng, kết quả đấu thầu và thanh quyết toán. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các dự án tiêu biểu thuộc phạm vi quản lý của Cục, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng.

Phương pháp phân tích bao gồm so sánh, thống kê mô tả và phân tích nguyên nhân. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ tháng 1/2017 đến tháng 12/2018, bao gồm các bước thu thập dữ liệu, phân tích thực trạng, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Các phương pháp nghiên cứu khoa học khác như mô hình hóa và phân tích SWOT cũng được áp dụng để đánh giá toàn diện công tác quản lý chi phí.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý tổng mức đầu tư: Qua phân tích số liệu giai đoạn 2016-2018, tổng mức đầu tư các dự án do Cục Quản lý Đường bộ IV làm chủ đầu tư có sự biến động trung bình khoảng 7-10% so với kế hoạch ban đầu, chủ yếu do điều chỉnh thiết kế và biến động giá nguyên vật liệu. Tỷ lệ điều chỉnh tổng mức đầu tư chiếm khoảng 15% số dự án nghiên cứu.

  2. Quản lý dự toán xây dựng: Kết quả thẩm định dự toán cho thấy có khoảng 85% dự toán được phê duyệt đúng quy trình, tuy nhiên vẫn còn 10% dự án có sai lệch dự toán so với thực tế thi công trên 5%, dẫn đến phát sinh chi phí ngoài dự kiến.

  3. Quản lý định mức và giá xây dựng: Việc áp dụng định mức kinh tế - kỹ thuật và giá xây dựng còn chưa đồng bộ, với khoảng 20% dự án sử dụng định mức chưa phù hợp hoặc chưa được cập nhật kịp thời, ảnh hưởng đến tính chính xác của dự toán và tổng mức đầu tư.

  4. Công tác thanh, quyết toán: Thời gian thanh quyết toán hợp đồng trung bình là 5-6 tháng, trong đó có 25% hợp đồng bị kéo dài quá hạn do hồ sơ không đầy đủ hoặc chưa được nghiệm thu đúng tiến độ, gây ảnh hưởng đến dòng tiền và tiến độ dự án.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong quy trình quản lý chi phí, năng lực quản lý của chủ đầu tư và nhà thầu còn hạn chế, cũng như sự thay đổi liên tục của các văn bản pháp luật liên quan. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành xây dựng, tỷ lệ điều chỉnh tổng mức đầu tư và sai lệch dự toán tại Cục Quản lý Đường bộ IV tương đối cao, phản ánh nhu cầu cấp thiết phải nâng cao hiệu quả quản lý chi phí.

Việc áp dụng các phần mềm quản lý chi phí còn hạn chế, chủ yếu dựa vào phương pháp thủ công, làm giảm khả năng kiểm soát và dự báo chi phí. Biểu đồ so sánh tỷ lệ điều chỉnh tổng mức đầu tư và sai lệch dự toán giữa các dự án có thể minh họa rõ nét sự phân bố và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố này. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện quy trình quản lý chi phí, nâng cao năng lực nhân sự và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự án.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và nâng cao năng lực nhân sự: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về quản lý chi phí đầu tư xây dựng cho cán bộ Cục Quản lý Đường bộ IV, đặc biệt là các phòng ban liên quan, nhằm nâng cao kỹ năng lập dự toán, thẩm định và kiểm soát chi phí. Thời gian thực hiện đề xuất này trong vòng 12 tháng, do Ban lãnh đạo Cục chủ trì phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  2. Phát triển và ứng dụng hệ thống phần mềm quản lý chi phí: Đầu tư xây dựng và triển khai phần mềm quản lý chi phí đầu tư xây dựng tích hợp, giúp tự động hóa các quy trình lập dự toán, theo dõi chi phí và thanh quyết toán. Mục tiêu giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch, dự kiến hoàn thành trong 18 tháng, do phòng Kế hoạch - Kỹ thuật phối hợp với đơn vị công nghệ thông tin thực hiện.

  3. Hoàn thiện quy trình quản lý chi phí theo từng giai đoạn đầu tư: Xây dựng và ban hành quy trình chuẩn về quản lý chi phí từ giai đoạn chuẩn bị dự án đến khi kết thúc xây dựng, đảm bảo kiểm soát chặt chẽ các khoản mục chi phí và điều chỉnh kịp thời khi có biến động. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do Ban Quản lý dự án và phòng Tài chính phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát: Thiết lập các đoàn kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện sớm các sai phạm trong quản lý chi phí, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các bên liên quan trong việc tuân thủ quy định pháp luật. Đề xuất thực hiện liên tục hàng năm, do Đội Thanh tra - An toàn chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư các dự án xây dựng giao thông: Luận văn cung cấp các phân tích thực trạng và giải pháp quản lý chi phí, giúp chủ đầu tư nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và kiểm soát chi phí dự án.

  2. Các đơn vị tư vấn quản lý chi phí và thiết kế: Tài liệu giúp các đơn vị tư vấn hiểu rõ hơn về quy trình, nguyên tắc và các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí đầu tư, từ đó cải thiện chất lượng tư vấn và hỗ trợ chủ đầu tư.

  3. Nhà thầu xây dựng: Thông qua việc nắm bắt các quy định và thực trạng quản lý chi phí, nhà thầu có thể nâng cao năng lực quản lý dự án, đảm bảo tiến độ và chất lượng thi công phù hợp với dự toán.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức nghiên cứu: Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực tiễn, hỗ trợ việc xây dựng chính sách, quy định và nghiên cứu phát triển trong lĩnh vực quản lý chi phí đầu tư xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình bao gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý chi phí bao gồm quản lý tổng mức đầu tư, dự toán xây dựng, định mức kinh tế - kỹ thuật, quản lý giá xây dựng, đấu thầu, thanh toán và quyết toán hợp đồng. Mỗi nội dung đều có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát chi phí và đảm bảo hiệu quả đầu tư.

  2. Tại sao việc điều chỉnh tổng mức đầu tư lại phổ biến trong các dự án xây dựng?
    Điều chỉnh tổng mức đầu tư thường xảy ra do biến động giá nguyên vật liệu, thay đổi thiết kế, phát sinh khối lượng công việc hoặc các yếu tố khách quan như thiên tai. Việc điều chỉnh phải được thẩm định và phê duyệt theo quy định để đảm bảo tính minh bạch và hợp lý.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng?
    Các nhân tố bao gồm yếu tố khách quan như thiên tai, biến động giá cả, thay đổi chính sách pháp luật; và nhân tố chủ quan như năng lực quản lý của chủ đầu tư, nhà thầu, đơn vị tư vấn, quy trình phối hợp và ứng dụng công nghệ trong quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh, quyết toán trong dự án xây dựng?
    Cần đảm bảo hồ sơ thanh toán đầy đủ, đúng tiến độ nghiệm thu, áp dụng quy trình thanh toán rõ ràng, tăng cường kiểm tra, giám sát và sử dụng phần mềm quản lý để theo dõi tiến độ và chi phí thanh toán.

  5. Vai trò của định mức kinh tế - kỹ thuật trong quản lý chi phí đầu tư xây dựng là gì?
    Định mức kinh tế - kỹ thuật là cơ sở để xác định chi phí vật liệu, nhân công, máy thi công, từ đó lập dự toán và kiểm soát chi phí xây dựng. Việc áp dụng định mức chính xác giúp dự toán sát thực tế, tránh phát sinh chi phí không cần thiết.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và quy định pháp luật về quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình, làm rõ các nội dung quản lý chi phí theo từng giai đoạn đầu tư.
  • Thực trạng quản lý chi phí tại Cục Quản lý Đường bộ IV còn tồn tại nhiều hạn chế như sai lệch dự toán, điều chỉnh tổng mức đầu tư và chậm trễ trong thanh quyết toán.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi phí, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan và nâng cao năng lực quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ cấu tổ chức, ứng dụng công nghệ, hoàn thiện quy trình và tăng cường kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư và phát triển bền vững ngành giao thông vận tải.

Hành động ngay: Các đơn vị liên quan nên bắt đầu xây dựng kế hoạch đào tạo và triển khai phần mềm quản lý chi phí để nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát chi phí đầu tư xây dựng công trình.