Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hành kinh tế vĩ mô và đảm bảo an ninh quốc gia. Tại tỉnh Quảng Bình, công tác quản lý chi ngân sách nhà nước có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Giai đoạn 2014-2016, tổng dự toán chi ngân sách tỉnh Quảng Bình đạt khoảng 19.024 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng cao nhất với 70,91%, chi đầu tư phát triển chiếm 27,59%, còn lại là chi khác chiếm 1,5%. Mặc dù đã có nhiều kết quả tích cực, công tác quản lý chi ngân sách tại Sở Tài chính tỉnh vẫn còn tồn tại như phân bổ vốn đầu tư dàn trải, giải ngân chậm, nợ đọng xây dựng cơ bản lớn, chi vượt dự toán và lãng phí trong quản lý kinh phí chi thường xuyên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại Sở Tài chính tỉnh Quảng Bình, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Sở Tài chính tỉnh Quảng Bình, sử dụng số liệu thứ cấp giai đoạn 2014-2016 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm và bản chất chi ngân sách nhà nước: Chi NSNN là việc phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm đảm bảo điều kiện vật chất cho hoạt động của nhà nước và thực hiện các chức năng kinh tế - xã hội. Chi NSNN không mang tính lợi nhuận mà chú trọng lợi ích cộng đồng, phải tuân thủ nguyên tắc công khai, minh bạch.

  • Phân cấp ngân sách nhà nước: Phân cấp quản lý NSNN là việc chuyển giao quyền và trách nhiệm thu, chi giữa các cấp chính quyền, đảm bảo tính độc lập tương đối, công bằng và phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế - xã hội.

  • Nguyên tắc quản lý chi ngân sách nhà nước: Bao gồm tính tập trung thống nhất, kỷ luật tài chính, khả năng dự báo, minh bạch công khai, cân đối ổn định tài chính, gắn với chính sách kinh tế trung và dài hạn, cân đối hài hòa giữa các ngành và các cấp ngân sách.

  • Vai trò quản lý chi ngân sách nhà nước: Quản lý chi NSNN là công cụ quan trọng để phân bổ và sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính, góp phần thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội và ổn định vĩ mô.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ Kho bạc Nhà nước, Sở Tài chính Quảng Bình, Nghị quyết HĐND tỉnh, Niên giám thống kê tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2014-2016; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát phỏng vấn 120 cán bộ công chức liên quan đến quản lý chi ngân sách tại Sở Tài chính tỉnh Quảng Bình năm 2017.

  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản với cỡ mẫu 120 người, đảm bảo tính đại diện cho tổng thể nghiên cứu theo công thức Cochran với độ tin cậy 95% và sai số 7%.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả và so sánh để đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách; phương pháp chuyên gia để đánh giá và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp giai đoạn 2014-2016, khảo sát sơ cấp năm 2017, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Sở Tài chính Quảng Bình đã xây dựng định mức phân bổ dự toán chi ngân sách dựa trên hệ thống định mức và dự toán nhu cầu chi tiêu. Tổng dự toán chi ngân sách giai đoạn 2014-2016 là khoảng 19.024 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm 70,91%, chi đầu tư phát triển chiếm 27,59%. Tuy nhiên, phương thức quản lý chi tiêu chủ yếu theo yếu tố đầu vào, chưa áp dụng quản lý chi tiêu theo kết quả đầu ra, dẫn đến việc lập dự toán mang tính hình thức, chưa đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Tổng chi ngân sách tỉnh tăng dần qua các năm, năm 2014 đạt 130,17% so với dự toán, năm 2015 đạt 131,39%, năm 2016 đạt 131,39%. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng cao nhất trong tổng chi ngân sách với 38,22%, chi đầu tư phát triển chiếm 17,82%. Tuy nhiên, chi chuyển nguồn sang năm sau còn lớn, chiếm 9,73%, đặc biệt năm 2015 tăng 54,6% so với năm trước, chủ yếu do cấp phát chậm và giải ngân không kịp thời.

  3. Quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB): Tổng vốn đầu tư XDCB thanh toán giai đoạn 2014-2016 là 4.900 tỷ đồng, đạt trên 77% so với dự toán ở các nguồn vốn khác nhau. Tuy nhiên, nợ đọng XDCB còn lớn, khoảng 587 tỷ đồng, trong đó ngân sách trung ương và tỉnh chiếm 306 tỷ đồng. Việc điều chỉnh tăng dự toán đầu tư chưa có ràng buộc chặt chẽ, dẫn đến chi tiêu chưa hiệu quả.

  4. Quản lý chi thường xuyên: Tổng chi thường xuyên đạt 112,89% so với dự toán, trong đó chi sự nghiệp giáo dục, đào tạo chiếm 42,02%, chi quản lý hành chính chiếm 22,24%, chi sự nghiệp kinh tế chiếm 13,14%. Một số khoản chi thường xuyên tăng nhanh qua các năm, phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế và cải cách tiền lương.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi ngân sách tại Sở Tài chính tỉnh Quảng Bình đã có những bước tiến tích cực trong việc xây dựng dự toán và thực hiện chi ngân sách, góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, việc quản lý chi ngân sách vẫn còn nhiều hạn chế như chi chuyển nguồn lớn, giải ngân vốn đầu tư chậm, nợ đọng xây dựng cơ bản cao, và chưa áp dụng quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra.

So sánh với kinh nghiệm quản lý chi ngân sách của các địa phương như Bình Dương và Đà Nẵng, Quảng Bình cần tăng cường phân cấp ngân sách, áp dụng kế hoạch tài chính trung hạn, và nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát chi ngân sách. Việc áp dụng các công cụ quản lý hiện đại và tăng cường đào tạo cán bộ quản lý ngân sách sẽ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ trọng chi ngân sách theo nội dung kinh tế, biểu đồ tăng trưởng chi ngân sách qua các năm, và bảng tổng hợp nợ đọng xây dựng cơ bản để minh họa rõ ràng hơn các vấn đề tồn tại và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường áp dụng quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra: Sở Tài chính cần xây dựng và triển khai kế hoạch tài chính trung hạn, áp dụng các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách nhằm nâng cao tính khả thi và minh bạch trong quản lý chi tiêu. Thời gian thực hiện trong 2-3 năm, chủ thể là Sở Tài chính phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Rà soát, kiểm soát chặt chẽ chi chuyển nguồn và giải ngân vốn đầu tư: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ việc giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản, hạn chế nợ đọng và chi vượt dự toán. Đề xuất xây dựng quy trình kiểm tra định kỳ hàng quý, chủ thể thực hiện là Sở Tài chính và Kho bạc Nhà nước.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, kỹ năng lập dự toán và kiểm soát chi tiêu cho cán bộ Sở Tài chính và các đơn vị liên quan. Thời gian triển khai trong vòng 1 năm, chủ thể là Sở Tài chính phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  4. Đẩy mạnh xã hội hóa và phân cấp ngân sách: Khuyến khích huy động nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước, đồng thời phân cấp mạnh hơn cho các cấp chính quyền địa phương trong quản lý chi ngân sách nhằm tăng tính chủ động và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Thời gian thực hiện 3-5 năm, chủ thể là UBND tỉnh và Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách tại các sở tài chính tỉnh, thành phố: Giúp nâng cao hiểu biết về thực trạng và giải pháp quản lý chi ngân sách, áp dụng vào thực tiễn công tác quản lý tài chính công.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phân bổ và sử dụng ngân sách hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh phân cấp ngân sách và cải cách tài chính công.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, quản lý nhà nước: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương, giúp phát triển nghiên cứu sâu hơn.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra ngân sách: Hỗ trợ trong việc đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách, phát hiện các tồn tại, sai phạm và đề xuất biện pháp khắc phục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là hoạt động tổ chức, điều khiển và ra quyết định nhằm phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính của nhà nước để thực hiện các chức năng kinh tế - xã hội. Ví dụ, quản lý chi ngân sách đảm bảo chi cho giáo dục, y tế và đầu tư phát triển hạ tầng.

  2. Tại sao cần áp dụng quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra?
    Phương pháp này giúp đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách dựa trên kết quả thực tế đạt được, không chỉ dựa vào số tiền chi ra. Ví dụ, chi ngân sách cho giáo dục không chỉ tính theo số tiền mà còn dựa trên chất lượng đào tạo và tỷ lệ học sinh tốt nghiệp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi ngân sách tại Quảng Bình là gì?
    Bao gồm chi chuyển nguồn lớn, giải ngân vốn đầu tư chậm, nợ đọng xây dựng cơ bản cao và chưa áp dụng quản lý chi theo kết quả đầu ra. Ví dụ, năm 2015 chi chuyển nguồn tăng 54,6% so với năm trước.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, áp dụng kế hoạch tài chính trung hạn, kiểm soát chặt chẽ chi tiêu và đẩy mạnh phân cấp ngân sách. Ví dụ, tỉnh Bình Dương đã áp dụng kế hoạch chi tiêu trung hạn thành công.

  5. Vai trò của Sở Tài chính trong quản lý chi ngân sách là gì?
    Sở Tài chính tham mưu, lập dự toán, kiểm tra, giám sát và thẩm định quyết toán chi ngân sách, phối hợp với các cơ quan liên quan để đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả. Ví dụ, Sở Tài chính Quảng Bình phối hợp với Kho bạc Nhà nước kiểm soát chi tiêu ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước tại Sở Tài chính tỉnh Quảng Bình đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong giai đoạn 2014-2016.
  • Tuy nhiên, còn tồn tại các hạn chế như chi chuyển nguồn lớn, giải ngân vốn đầu tư chậm, nợ đọng xây dựng cơ bản cao và chưa áp dụng quản lý chi theo kết quả đầu ra.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm áp dụng quản lý chi theo kết quả đầu ra, kiểm soát chi chuyển nguồn, nâng cao năng lực cán bộ và đẩy mạnh phân cấp ngân sách.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo cán bộ, xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn và hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát chi ngân sách.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý và đơn vị sử dụng ngân sách phối hợp chặt chẽ để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước, góp phần phát triển bền vững tỉnh Quảng Bình.