Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, ô nhiễm môi trường do chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) ngày càng trở thành vấn đề cấp bách tại nhiều đô thị Việt Nam, trong đó có thành phố Hòa Bình, tỉnh Hòa Bình. Theo thống kê, lượng CTRSH phát sinh trên địa bàn thành phố năm 2023 đạt khoảng 198,45 tấn/ngày, tăng trưởng bình quân 7,75% mỗi năm. CTRSH chủ yếu phát sinh từ khu dân cư, chiếm 37,07% tổng lượng thải, tiếp theo là các hoạt động giao thông, xây dựng chiếm 14,6%. Thành phần rác chủ yếu là hữu cơ (55,82%), dễ phân hủy nhưng gây ô nhiễm nghiêm trọng nếu không được xử lý đúng cách.

Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng công tác quản lý nhà nước về CTRSH trên địa bàn thành phố Hòa Bình trong giai đoạn 2021-2023, nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá hiệu quả các hoạt động quản lý, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về CTRSH phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý, tuyên truyền và kiểm tra giám sát liên quan đến CTRSH trên toàn thành phố. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý môi trường, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững đô thị Hòa Bình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước về môi trường, đặc biệt là quản lý chất thải rắn sinh hoạt, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về chất thải rắn sinh hoạt: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc xây dựng chính sách, pháp luật, tổ chức thực hiện và giám sát công tác quản lý chất thải nhằm bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

  • Mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt theo chu trình khép kín: Bao gồm các khâu phát sinh, phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý và tái chế chất thải, đảm bảo giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chất thải rắn sinh hoạt, phân loại chất thải tại nguồn, thu gom và vận chuyển chất thải, xử lý chất thải (chôn lấp hợp vệ sinh, đốt, tái chế), quản lý nhà nước về môi trường, và xã hội hóa trong quản lý chất thải.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập trong giai đoạn 2021-2024. Số liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo của UBND thành phố, phòng Tài nguyên và Môi trường, công ty môi trường đô thị và các tài liệu pháp luật liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 150 hộ dân, 21 cán bộ quản lý và các tổ chức liên quan tại 3 địa điểm đại diện: phường Đồng Tiến (phát triển nhất), phường Tân Thịnh (trung bình), xã Hòa Bình (kém phát triển).

Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên với sai số 9% đảm bảo độ tin cậy thống kê. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh qua các năm và địa bàn nhằm đánh giá thực trạng, hiệu quả công tác quản lý. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm khối lượng CTRSH phát sinh, tỷ lệ thu gom, số lượng văn bản quản lý, số buổi tuyên truyền, khối lượng xử lý, số lần kiểm tra và xử phạt vi phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng CTRSH phát sinh tăng nhanh: Tổng lượng CTRSH phát sinh năm 2021 là 62.434 tấn/năm, tăng lên 72.434 tấn/năm năm 2023, tương ứng tốc độ tăng bình quân 7,75%. Lượng rác phát sinh bình quân/người/ngày cũng tăng từ 0,54 kg lên 0,61 kg, cho thấy áp lực ngày càng lớn lên hệ thống quản lý.

  2. Nguồn phát sinh CTRSH chủ yếu từ khu dân cư: Khu vực nhà dân và khu dân cư chiếm 37,07% tổng lượng CTRSH, tiếp theo là giao thông, xây dựng (14,6%) và các khu thương mại, bệnh viện, công ty. Thành phần rác chủ yếu là hữu cơ (55,82%), dễ phân hủy nhưng gây mùi và ô nhiễm nếu không xử lý kịp thời.

  3. Công tác xây dựng văn bản quản lý còn hạn chế: 66,67% cán bộ đánh giá các văn bản quản lý CTRSH ở mức trung bình về độ bao quát và phù hợp thực tiễn. Thành phố chưa có văn bản chỉ đạo chuyên ngành cụ thể, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  4. Hoạt động tuyên truyền và xã hội hóa được chú trọng nhưng chưa đồng bộ: Trong giai đoạn 2021-2023, thành phố tổ chức 111 buổi tuyên truyền với hơn 3.300 người tham gia, tập trung vào phân loại rác và tác hại CTRSH. Tuy nhiên, ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn thấp, chưa đồng đều giữa các phường, xã.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng nhanh chóng lượng CTRSH phát sinh phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa của thành phố Hòa Bình. Thành phần rác hữu cơ chiếm tỷ lệ cao tạo điều kiện thuận lợi cho việc xử lý sinh học, tuy nhiên nếu không được thu gom và xử lý kịp thời sẽ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Kết quả khảo sát cho thấy công tác xây dựng văn bản quản lý chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu thực tiễn, dẫn đến thiếu đồng bộ trong triển khai các hoạt động quản lý.

So với các địa phương như huyện Phúc Thọ, thành phố Nam Định và Thanh Hóa, thành phố Hòa Bình còn nhiều hạn chế trong việc xã hội hóa thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH, cũng như trong công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc chưa có hệ thống giám sát chặt chẽ và xử lý vi phạm kịp thời cũng làm giảm hiệu quả quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượng CTRSH, bảng phân tích tỷ lệ thành phần rác và biểu đồ đánh giá hiệu quả công tác tuyên truyền.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý chuyên ngành: Ban hành các quy định, hướng dẫn chi tiết về phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH phù hợp với đặc thù địa phương. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do UBND thành phố chủ trì phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường.

  2. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức người dân: Triển khai các chương trình tuyên truyền thường xuyên, đa dạng hình thức, tập trung vào phân loại rác tại nguồn và tác hại của CTRSH. Mục tiêu tăng tỷ lệ phân loại rác tại nguồn lên trên 50% trong 2 năm tới, do các xã, phường phối hợp với các tổ chức đoàn thể thực hiện.

  3. Xây dựng và nhân rộng mô hình phân loại CTRSH tại nguồn: Thí điểm mô hình phân loại rác hữu cơ và vô cơ tại hộ gia đình, khu dân cư, cơ quan, trường học. Mục tiêu giảm 30-40% lượng rác phải vận chuyển và xử lý tại bãi chôn lấp trong 3 năm, do Công ty môi trường đô thị và UBND các phường, xã triển khai.

  4. Xã hội hóa công tác thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH: Khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân tham gia thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, nâng cao hiệu quả và giảm chi phí. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do UBND thành phố phối hợp với các sở, ngành liên quan.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống giám sát bằng camera tại các điểm tập kết, trung chuyển; tăng cường thanh tra, xử phạt nghiêm các hành vi vi phạm quy định về quản lý CTRSH. Mục tiêu giảm 50% vi phạm trong 1 năm, do Phòng Tài nguyên và Môi trường và UBND các xã, phường thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường: Sở Tài nguyên và Môi trường, UBND các cấp có thể sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, quy hoạch và nâng cao hiệu quả quản lý CTRSH.

  2. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực môi trường: Công ty môi trường đô thị, các doanh nghiệp thu gom, xử lý rác có thể tham khảo để cải tiến quy trình, áp dụng mô hình phân loại và xã hội hóa hiệu quả.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Trường đại học, viện nghiên cứu về quản lý môi trường, phát triển bền vững có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo, cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội: Các tổ chức đoàn thể, cộng đồng dân cư có thể vận dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao nhận thức, tham gia tích cực vào công tác bảo vệ môi trường tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý chất thải rắn sinh hoạt lại quan trọng đối với thành phố Hòa Bình?
    Quản lý CTRSH giúp giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo phát triển bền vững đô thị. Với lượng rác phát sinh gần 200 tấn/ngày, việc quản lý hiệu quả là cần thiết để tránh tồn đọng, ô nhiễm và các vấn đề xã hội.

  2. Thành phần chất thải rắn sinh hoạt chủ yếu là gì?
    Rác hữu cơ chiếm 55,82%, gồm thức ăn thừa, rau củ hỏng, dễ phân hủy nhưng gây mùi hôi. Các thành phần khác như nhựa, kim loại, giấy chiếm tỷ lệ thấp hơn nhưng khó phân hủy và gây ô nhiễm lâu dài.

  3. Hiện trạng công tác thu gom và xử lý rác tại Hòa Bình ra sao?
    Tỷ lệ thu gom đạt khoảng 83%, chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp hợp vệ sinh. Công tác thu gom còn nhiều hạn chế do thiếu đồng bộ, ý thức phân loại rác tại nguồn thấp, gây tồn đọng và ô nhiễm.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để cải thiện công tác quản lý CTRSH?
    Bao gồm hoàn thiện văn bản quản lý, tăng cường tuyên truyền, xây dựng mô hình phân loại rác tại nguồn, xã hội hóa thu gom và xử lý, tăng cường kiểm tra giám sát và xử lý vi phạm.

  5. Làm thế nào để người dân tham gia tích cực vào công tác quản lý CTRSH?
    Thông qua tuyên truyền nâng cao nhận thức, vận động phân loại rác tại nguồn, xây dựng các mô hình điểm, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia thu gom và xử lý, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Kết luận

  • Thành phố Hòa Bình đang đối mặt với áp lực gia tăng lượng chất thải rắn sinh hoạt, đòi hỏi nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
  • Công tác xây dựng văn bản pháp lý và tổ chức thực hiện quản lý CTRSH còn nhiều hạn chế, cần được hoàn thiện.
  • Tỷ lệ rác hữu cơ chiếm đa số, tạo cơ hội áp dụng các phương pháp xử lý sinh học hiệu quả.
  • Giải pháp trọng tâm bao gồm hoàn thiện chính sách, tăng cường tuyên truyền, xã hội hóa và kiểm tra giám sát.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong 1-3 năm tới, kêu gọi sự phối hợp của các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư nhằm bảo vệ môi trường và phát triển bền vững thành phố Hòa Bình.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng môi trường sống xanh - sạch - đẹp cho thế hệ tương lai!