I. Tổng Quan Về Phân Cấp Ngân Sách Địa Phương Ninh Bình
Phân cấp và phân quyền là vấn đề phổ biến trên thế giới. Bản chất là chia sẻ quyền hạn, trách nhiệm giữa các tổ chức nhà nước ở nhiều cấp độ, tùy thuộc vào đặc điểm chính trị, kinh tế của mỗi quốc gia. Phân cấp quản lý tài chính thể hiện quan hệ tài chính giữa các cấp chính quyền, cơ quan tài chính nhà nước với cơ quan chủ quản, doanh nghiệp, đơn vị dự toán. Quan hệ giữa ngân sách các cấp chính quyền địa phương là nội dung quan trọng nhất. Luật NSNN năm 2002 đã xử lý nhiều vấn đề tồn tại của phân cấp quản lý ngân sách địa phương. Sau 8 năm thực hiện Luật NSNN 2002, phân cấp quản lý ngân sách địa phương tại Ninh Bình đã đạt được những thành công bước đầu. Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế liên tục thay đổi, xu hướng toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực, cải cách hành chính địa phương diễn ra mạnh mẽ hơn, đòi hỏi sự thích ứng liên tục.
1.1. Khái niệm và vai trò của ngân sách địa phương
Ngân sách địa phương là kế hoạch tài chính cơ bản, vừa là quỹ tiền tệ tập trung của địa phương, hình thành từ các nguồn thu và chi của địa phương, nhằm đảm bảo nguồn vốn phát triển kinh tế và các hoạt động văn hóa xã hội. Để khuyến khích các cấp chính quyền địa phương chủ động, sáng tạo khai thác hiệu quả các nguồn lực, cần thiết thực hiện phân cấp quản lý ngân sách cho địa phương. Theo tài liệu nghiên cứu, ngân sách địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
1.2. Nội dung cốt lõi của phân cấp quản lý ngân sách
Phân cấp quản lý ngân sách địa phương là phân định trách nhiệm, quyền hạn, nghĩa vụ và lợi ích giữa cơ quan chính quyền nhà nước các cấp trong việc xử lý các vấn đề của hoạt động NSNN. Phân cấp quản lý ngân sách địa phương gồm 3 nội dung: phân cấp ban hành chế độ, chính sách thu, chi và quản lý ngân sách; phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách địa phương; và phân cấp về chu trình ngân sách. Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các ngân sách địa phương là nội dung cốt lõi trong cơ chế phân cấp ngân sách.
II. Thực Trạng Phân Cấp Ngân Sách Tỉnh Ninh Bình Đánh Giá
Ninh Bình có thế mạnh về du lịch và ngành công nghiệp vật liệu xây dựng, tuy nhiên những thuận lợi này chỉ tập trung tại một số địa bàn, ảnh hưởng lớn đến kinh tế - xã hội của từng huyện, thị xã, thành phố cũng như ảnh hưởng đến phân cấp quản lý ngân sách địa phương. Phân cấp quản lý ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Ninh Bình được đẩy mạnh trên cả 3 nội dung, nhất là phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân sách giữa các cấp ngân sách ở địa phương. Theo số liệu thống kê, tổng thu NSNN trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2006-2010 có sự tăng trưởng đáng kể.
2.1. Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi ngân sách địa phương
Phân cấp nguồn thu giữa các cấp NSDP chia làm hai nhóm: Nhóm 1: Nguồn thu ngân sách cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã hưởng 100%. Nhóm 2: Các khoản thu phân chia theo tỷ lệ (%) giữa ngân sách Trung ương và ngân sách các cấp chính quyền địa phương. Việc quy định tỷ lệ (%) phân chia giữa các cấp ngân sách đối với một số khoản thu như thuế sử dụng đất nông nghiệp, thuế nhà đất, thuế chuyển quyền sử dụng đất, thu tiền sử dụng đất có căn cứ vào đặc điểm kinh tế - xã hội, tính chất khu vực của từng huyện, thị xã, thành phố.
2.2. Đánh giá hiệu quả phân cấp ngân sách giai đoạn 2006 2010
Sau 4 năm thực hiện phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi theo Quyết định 1493/2006/QĐ-UBND ngày 20/7/2006, số thu NSNN trên địa bàn gia tăng đột biến, thu ngân sách nhà nước năm 2007 tăng 156% so với năm 2006. Đặc biệt, số thu NSNN trên địa bàn ước thực hiện năm 2010 của tỉnh Ninh Bình 3.100 tỷ đồng đã tăng trên 3,5 lần so với năm 2006, tốc độ tăng thu bình quân đạt trên 38%/năm. Cơ cấu thu cũng có chuyển biến theo chiều hướng tích cực, các khoản thu từ thuế, phí và thu khác ngân sách chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong tổng thu NSNN trên địa bàn.
2.3. Tồn tại và hạn chế trong phân cấp quản lý ngân sách
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Ninh Bình còn phát sinh những bất cập như: Quy trình ngân sách địa phương còn lồng ghép trong quy trình ngân sách nói chung; Thẩm quyền, trách nhiệm của mỗi cấp trong việc ban hành chế độ, chính sách, tiêu chuẩn, định mức chưa rõ ràng, cụ thể; Việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi còn có những hạn chế nhất là phân cấp nguồn thu.
III. Giải Pháp Hoàn Thiện Phân Cấp Ngân Sách Ninh Bình
Mục tiêu là hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương theo hướng phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế - xã hội, phân cấp rộng hơn cho ngân sách các cấp đi đôi với tăng cường trách nhiệm quản lý và đáp ứng được những yêu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế. Để thực hiện mục tiêu trên, cần có các giải pháp đồng bộ và hiệu quả.
3.1. Hoàn thiện quy trình ngân sách địa phương
Hoàn thiện phân cấp chu trình ngân sách địa phương, đặc biệt theo hướng phân định rõ hơn thẩm quyền của HĐND các cấp trong việc quyết định dự toán, phân bổ dự toán và phê chuẩn quyết toán ngân sách. Cần có quy định cụ thể về thời gian, nội dung và trách nhiệm của từng cấp trong quy trình lập, chấp hành và quyết toán ngân sách.
3.2. Cơ chế phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi hiệu quả
Hoàn thiện cơ chế phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh. Cụ thể: Về phân cấp nguồn thu: Trên cơ sở Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn thực hiện, những chính sách chế độ mới, đánh giá đúng những mặt còn hạn chế trong phân cấp nguồn thu và tỷ lệ phần trăm phân chia các khoản thu giữa ngân sách các cấp chính quyền địa phương tỉnh Ninh Bình. Về phân cấp nhiệm vụ chi: Cần rà soát, điều chỉnh nhiệm vụ chi cho phù hợp với khả năng nguồn thu của từng cấp ngân sách.
3.3. Nâng cao trách nhiệm của cơ quan Thuế Kho bạc
Về nhiệm vụ của cơ quan Thuế, Kho bạc nhà nước các cấp nhằm giải quyết hạn chế bất cập trong việc phân cấp nguồn thu không gắn liền với phân cấp quản lý thu; đảm bảo ổn định, nâng cao trách nhiệm, tính chủ động, công khai, minh bạch trong việc quản lý nguồn thu và điều hành ngân sách. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan này trong việc thu thập, quản lý và phân chia nguồn thu.
IV. Kiến Nghị Sửa Đổi Luật NSNN Về Phân Cấp Ngân Sách
Dựa trên quan điểm: “Khắc phục những tồn tại của Luật NSNN hiện hành để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý NSNN, tạo động lực phát triển các nguồn lực, phân bổ ngân sách một cách hợp lý, bảo đảm công bằng, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng, tăng trưởng kinh tế bền vững, thực hiện xóa đói giảm nghèo”. Cần có những sửa đổi, bổ sung Luật NSNN để phù hợp với tình hình thực tế.
4.1. Về nguồn thu xổ số kiến thiết và tiền sử dụng đất
Phản ánh vào cân đối NSNN đối với nguồn thu xổ số kiến thiết và tiền sử dụng đất. Cần có quy định rõ ràng về việc sử dụng nguồn thu này cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
4.2. Về phân cấp nguồn thu cho cấp xã
Về phân cấp nguồn thu đối với Khoản thuế tiêu thụ đặc biệt thu từ hàng hóa, dịch vụ trong nước, Khoản thuế GTGT hàng sản xuất trong nước, thu thuế thu nhập doanh nghiệp hạch toán toàn ngành và đối với 5 khoản thu phân chia cho ngân sách cấp xã. Cần có cơ chế phân chia nguồn thu hợp lý để đảm bảo nguồn lực cho cấp xã thực hiện các nhiệm vụ được giao.
4.3. Về thẩm quyền ban hành chế độ chính sách
Về thẩm quyền ban hành chế độ, chính sách. Cần phân định rõ thẩm quyền của từng cấp trong việc ban hành các chế độ, chính sách liên quan đến ngân sách để tránh tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Phân Cấp Ngân Sách Hiệu Quả Tại Ninh Bình
Việc áp dụng các giải pháp hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương cần được triển khai đồng bộ và có sự giám sát chặt chẽ. Cần có sự phối hợp giữa các cấp chính quyền, các cơ quan chức năng và sự tham gia của người dân để đảm bảo tính hiệu quả và minh bạch.
5.1. Mô hình thí điểm phân cấp ngân sách tại một số huyện
Triển khai mô hình thí điểm phân cấp ngân sách tại một số huyện để đánh giá hiệu quả và rút kinh nghiệm trước khi nhân rộng ra toàn tỉnh. Cần lựa chọn các huyện có đặc điểm kinh tế - xã hội khác nhau để đảm bảo tính đại diện.
5.2. Đánh giá tác động của phân cấp ngân sách đến phát triển kinh tế
Đánh giá tác động của phân cấp ngân sách đến phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Cần có các chỉ số đánh giá cụ thể để đo lường hiệu quả của việc phân cấp ngân sách.
VI. Kết Luận Tương Lai Của Phân Cấp Ngân Sách Ninh Bình
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của phân cấp quản lý ngân sách địa phương đang là đòi hỏi cấp thiết trong điều kiện hiện nay. Trong những năm qua, phân cấp quản lý NSDP đã từng bước tạo được sự chủ động, năng động của chính quyền các cấp.Tuy nhiên, phân cấp quản lý ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Ninh Bình cũng bộc lộ những tồn tại cần phải khắc phục. Sau khi nghiên cứu thực trạng phân cấp quản lý ngân sách trên địa bàn tỉnh Ninh Bình và vận dụng những kiến thức lý luận về quản lý NSNN nói chung, quản lý NSDP nói riêng, đề tài đã đề xuất hệ thống các phương hướng, giải pháp và những kiến nghị tiếp tục hoàn thiện phân cấp quản lý NSDP trên địa bàn tỉnh Ninh Bình.
6.1. Tầm quan trọng của cải cách quản lý tài chính công
Cải cách quản lý tài chính công là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả phân cấp ngân sách. Cần có các giải pháp đồng bộ để cải thiện hệ thống kế toán, kiểm toán, thanh tra và giám sát tài chính.
6.2. Tăng cường tự chủ tài chính địa phương bền vững
Tăng cường tự chủ tài chính địa phương là mục tiêu quan trọng của phân cấp ngân sách. Cần tạo điều kiện để các địa phương chủ động khai thác các nguồn thu và sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính.
