Tổng quan nghiên cứu
Kiểm soát nội bộ (KSNB) các khoản chi trong đơn vị hành chính nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo quản lý tài chính công minh bạch, hiệu quả. Tại Cục Thuế tỉnh Bình Định, với hơn 31 năm hoạt động, công tác quản lý thuế và chi tiêu ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng được chú trọng nhằm hạn chế sai sót, gian lận và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Giai đoạn nghiên cứu từ 2018 đến 2020 cho thấy Cục Thuế Bình Định thực hiện các khoản chi chủ yếu gồm chi quản lý hành chính và chi đầu tư phát triển, với tổng số cán bộ công chức khoảng 619 người, trong đó 116 người làm việc tại các phòng chức năng của Cục. Tuy nhiên, thực trạng KSNB các khoản chi tại đơn vị còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu quản lý hiện đại.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng KSNB các khoản chi tại Cục Thuế tỉnh Bình Định, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi không gian tại Cục Thuế tỉnh Bình Định và phạm vi thời gian từ năm 2018 đến 2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện quy trình, chính sách KSNB các khoản chi, đồng thời hỗ trợ lãnh đạo đơn vị trong việc kiểm soát rủi ro, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên khung lý thuyết KSNB trong khu vực công theo hướng dẫn của INTOSAI 2013 và báo cáo COSO 1992. Theo đó, KSNB được định nghĩa là một quá trình do nhà quản lý và nhân viên trong đơn vị thiết lập nhằm đối phó với rủi ro và cung cấp sự đảm bảo hợp lý để đạt được mục tiêu tổ chức. Năm thành phần cấu thành hệ thống KSNB gồm: (1) Môi trường kiểm soát, (2) Nhận dạng và đánh giá rủi ro, (3) Hoạt động kiểm soát, (4) Thông tin và truyền thông, và (5) Giám sát.
Ba khái niệm chính được vận dụng gồm:
- Môi trường kiểm soát: Bao gồm tính trung thực, giá trị đạo đức, năng lực nhân viên, triết lý quản lý và cơ cấu tổ chức.
- Nhận dạng và đánh giá rủi ro: Quá trình xác định và phân tích các rủi ro ảnh hưởng đến mục tiêu chi tiêu NSNN.
- Hoạt động kiểm soát: Các chính sách, thủ tục nhằm ngăn ngừa, phát hiện và xử lý sai phạm trong chi tiêu.
Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các quy định pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 39/2016/TT-BTC để làm cơ sở xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp.
- Nguồn dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp tài liệu, báo cáo quyết toán thu chi NSNN, kết luận kiểm toán nhà nước tại Cục Thuế Bình Định giai đoạn 2018-2020, các văn bản pháp luật và nghiên cứu liên quan.
- Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát bằng phiếu điều tra, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế tại Cục Thuế tỉnh Bình Định.
Cỡ mẫu khảo sát gồm 116 cán bộ công chức thuộc các phòng chức năng của Cục Thuế. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban liên quan đến công tác kiểm soát chi. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp quy nạp, tổng hợp, so sánh với lý thuyết và các nghiên cứu trước để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2021 đến tháng 8/2021, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và hoàn thiện luận văn.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Môi trường kiểm soát còn nhiều hạn chế: Khảo sát cho thấy 85% cán bộ công chức đánh giá tính trung thực và giá trị đạo đức trong đơn vị ở mức trung bình đến cao, tuy nhiên vẫn còn khoảng 15% phản ánh chưa đồng đều. Cơ cấu tổ chức và phân công nhiệm vụ được đánh giá rõ ràng nhưng chưa thực sự chặt chẽ trong việc phân chia trách nhiệm, dẫn đến nguy cơ thông đồng và sai phạm.
Nhận dạng và đánh giá rủi ro chưa toàn diện: Chỉ khoảng 60% cán bộ cho biết đơn vị có hệ thống nhận diện và đánh giá rủi ro các khoản chi đầy đủ. Rủi ro chủ yếu phát sinh từ yếu tố con người như sai sót, gian lận và thiếu sót trong quy trình chi tiêu. Việc đánh giá mức độ rủi ro chưa được thực hiện thường xuyên và có hệ thống.
Hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ: Các thủ tục ủy quyền và xét duyệt được thực hiện theo quy định, nhưng việc phân chia trách nhiệm chưa tuân thủ nguyên tắc bất kiêm nhiệm một cách nghiêm ngặt. Kiểm soát vật chất và kiểm soát quá trình xử lý nghiệp vụ còn lỏng lẻo, đặc biệt trong khâu thanh toán và quản lý chứng từ.
Thông tin và truyền thông chưa hiệu quả: Hệ thống thông tin kế toán và truyền thông nội bộ chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về tính kịp thời và chính xác. Khoảng 70% cán bộ phản ánh thông tin về các quy định chi tiêu chưa được phổ biến rộng rãi và minh bạch.
Hoạt động giám sát còn yếu: Giám sát thường xuyên được thực hiện nhưng chưa sâu sát, giám sát định kỳ chủ yếu dựa vào kiểm tra nội bộ và thanh tra bên ngoài. Việc xử lý các sai phạm sau giám sát chưa kịp thời và triệt để.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của KSNB trong quản lý chi NSNN, hạn chế về nguồn lực và trình độ cán bộ, cũng như thiếu các quy định chi tiết và đồng bộ về kiểm soát chi tiêu. So sánh với các nghiên cứu tại các đơn vị hành chính nhà nước khác cho thấy tình trạng tương tự, tuy nhiên Cục Thuế Bình Định có lợi thế về đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao (hơn 75% có trình độ đại học trở lên) và sự quan tâm của lãnh đạo trong việc cải tiến công tác quản lý.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các thành phần KSNB theo mức độ hiệu quả, bảng tổng hợp các rủi ro chính và mức độ ảnh hưởng, cũng như sơ đồ quy trình kiểm soát các khoản chi để minh họa các điểm yếu và đề xuất cải tiến.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về KSNB, đạo đức nghề nghiệp và quản lý rủi ro cho cán bộ công chức trong vòng 12 tháng tới, nhằm nâng cao năng lực và ý thức trách nhiệm trong công tác kiểm soát chi.
Hoàn thiện quy trình nhận dạng và đánh giá rủi ro: Xây dựng hệ thống nhận diện rủi ro chi tiết, áp dụng công cụ đánh giá định lượng và định tính, triển khai đánh giá rủi ro định kỳ hàng quý, do phòng Kiểm tra nội bộ chủ trì phối hợp với các phòng chức năng thực hiện.
Củng cố hoạt động kiểm soát chi: Rà soát, sửa đổi và ban hành quy chế chi tiêu nội bộ rõ ràng, minh bạch, đảm bảo nguyên tắc bất kiêm nhiệm trong phân công nhiệm vụ; áp dụng kiểm soát vật chất chặt chẽ hơn, đặc biệt trong quản lý chứng từ và thanh toán; hoàn thiện thủ tục ủy quyền và xét duyệt trong 6 tháng tới.
Nâng cao hiệu quả thông tin và truyền thông: Xây dựng hệ thống truyền thông nội bộ đa kênh, cập nhật thường xuyên các quy định, hướng dẫn về chi tiêu; tổ chức các buổi phổ biến chính sách định kỳ; đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời và minh bạch đến toàn bộ cán bộ công chức.
Tăng cường hoạt động giám sát: Thiết lập kế hoạch giám sát thường xuyên và định kỳ rõ ràng, tăng cường kiểm tra nội bộ và phối hợp với các cơ quan thanh tra, kiểm toán bên ngoài; xử lý nghiêm các sai phạm phát hiện được; báo cáo kết quả giám sát định kỳ cho lãnh đạo Cục Thuế và các cơ quan cấp trên.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Lãnh đạo các cơ quan hành chính nhà nước: Giúp hiểu rõ về tầm quan trọng và phương pháp hoàn thiện KSNB các khoản chi, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
Cán bộ công chức làm công tác tài chính, kế toán, kiểm soát nội bộ: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình, công cụ và kỹ thuật kiểm soát chi tiêu trong khu vực công.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán, quản lý nhà nước: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn KSNB trong đơn vị hành chính nhà nước.
Cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước: Hỗ trợ trong việc đánh giá, giám sát và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi NSNN tại các đơn vị hành chính.
Câu hỏi thường gặp
Kiểm soát nội bộ các khoản chi là gì?
KSNB các khoản chi là hệ thống các chính sách, thủ tục và hoạt động được thiết lập nhằm đảm bảo các khoản chi tiêu ngân sách nhà nước được thực hiện đúng quy định, hiệu quả và minh bạch, đồng thời phòng ngừa sai sót và gian lận.Tại sao KSNB các khoản chi lại quan trọng trong đơn vị hành chính nhà nước?
Bởi vì các đơn vị này sử dụng nguồn ngân sách công, việc kiểm soát chặt chẽ giúp bảo vệ tài sản nhà nước, đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả KSNB các khoản chi?
Bao gồm môi trường kiểm soát (đạo đức, năng lực nhân viên), quy trình nhận dạng và đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, hệ thống thông tin truyền thông và hoạt động giám sát.Làm thế nào để nhận diện rủi ro trong chi tiêu NSNN?
Thông qua việc phân tích các quy trình chi tiêu, đánh giá các điểm yếu tiềm ẩn, khảo sát ý kiến cán bộ và sử dụng các công cụ đánh giá rủi ro định lượng và định tính để xác định các nguy cơ có thể xảy ra.Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả KSNB các khoản chi tại Cục Thuế tỉnh Bình Định?
Bao gồm đào tạo nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình kiểm soát, tăng cường truyền thông nội bộ, áp dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ.
Kết luận
- Luận văn đã làm rõ khung lý thuyết và thực trạng KSNB các khoản chi tại Cục Thuế tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2018-2020, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế hiện hữu.
- Năm thành phần cấu thành KSNB gồm môi trường kiểm soát, nhận dạng rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát đều cần được củng cố để nâng cao tính hữu hiệu.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại đơn vị.
- Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ lãnh đạo và cán bộ Cục Thuế trong việc kiểm soát rủi ro và sử dụng ngân sách hiệu quả hơn.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả sau 12 tháng và điều chỉnh phù hợp để đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống KSNB.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại Cục Thuế tỉnh Bình Định!