Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) từ năm 2006, các doanh nghiệp Việt Nam đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức trong việc nâng cao năng lực quản trị để tồn tại và phát triển bền vững. Hoạt động kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro trở thành những yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp kiểm soát hiệu quả các rủi ro tiềm ẩn, đảm bảo thực hiện mục tiêu kinh doanh. Tuy nhiên, thực trạng nhiều doanh nghiệp vẫn còn áp dụng phương pháp quản lý lỏng lẻo, thiếu sự kiểm tra chéo và quy định rõ ràng, dẫn đến rủi ro gia tăng. Luận văn tập trung nghiên cứu hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ hướng đến quản trị rủi ro tại Công ty TNHH Fujikura Việt Nam, một doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài hoạt động trong lĩnh vực sản xuất linh kiện cáp quang và dụng cụ y tế, với quy mô diện tích 21.000 m² và nhiều chứng nhận quốc tế về chất lượng.

Mục tiêu nghiên cứu gồm đánh giá vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro trong việc đạt mục tiêu doanh nghiệp, khảo sát thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh, nhận dạng các rủi ro tiềm ẩn và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp với đặc thù của Fujikura Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro tại công ty trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2012, với dữ liệu thu thập từ khảo sát thực tế và phân tích tài liệu nội bộ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro, giảm thiểu tổn thất và tăng cường sự tin cậy trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khuôn khổ lý thuyết chính: báo cáo COSO 1992 về kiểm soát nội bộ và báo cáo COSO 2004 về quản trị rủi ro doanh nghiệp (ERM). Báo cáo COSO 1992 định nghĩa kiểm soát nội bộ là một quá trình do con người chi phối nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý về hiệu quả hoạt động, độ tin cậy báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật. Hệ thống kiểm soát nội bộ gồm 5 yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

Báo cáo COSO 2004 mở rộng phạm vi sang quản trị rủi ro doanh nghiệp, bao gồm 8 yếu tố: môi trường quản lý, thiết lập mục tiêu, nhận dạng sự kiện tiềm tàng, đánh giá rủi ro, phản ứng với rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Quản trị rủi ro được xem là quá trình liên tục, áp dụng toàn diện trong doanh nghiệp nhằm nhận dạng và quản lý rủi ro trong phạm vi chấp nhận được để đạt mục tiêu chiến lược.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát, mức rủi ro có thể chấp nhận, hoạt động kiểm soát vật chất, kiểm soát quá trình xử lý thông tin, phân chia trách nhiệm, phản ứng với rủi ro (né tránh, giảm thiểu, chuyển giao, chấp nhận).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát thực tế tại Công ty TNHH Fujikura Việt Nam, kết hợp phân tích tài liệu nội bộ và lý thuyết COSO. Cỡ mẫu khảo sát gồm các cán bộ quản lý và nhân viên các phòng ban liên quan, với phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các bộ phận chức năng chính như sản xuất, kế toán, nhân sự, kiểm soát chất lượng.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, bao gồm đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ, nhận dạng và phân tích các rủi ro tiềm ẩn, so sánh với các tiêu chuẩn COSO để xác định điểm mạnh, điểm yếu. Timeline nghiên cứu kéo dài khoảng 12 tháng, từ khảo sát thu thập dữ liệu, phân tích, đến đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát tại Fujikura Việt Nam còn nhiều hạn chế: Khoảng 70% nhân viên khảo sát cho biết chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của kiểm soát nội bộ trong quản trị rủi ro. Cơ cấu tổ chức và phân chia quyền hạn chưa rõ ràng, dẫn đến chồng chéo trách nhiệm và thiếu kiểm tra chéo hiệu quả.

  2. Đánh giá rủi ro chưa được thực hiện hệ thống: Chỉ khoảng 40% các rủi ro tiềm ẩn được nhận dạng và đánh giá chính thức. Các rủi ro liên quan đến công nghệ sản xuất và nhân sự chưa được kiểm soát chặt chẽ, làm tăng nguy cơ tổn thất và sai sót trong sản xuất.

  3. Hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ: Các hoạt động kiểm soát vật chất và kiểm soát quá trình xử lý thông tin chưa được thực hiện đầy đủ, tỷ lệ sai sót trong báo cáo tài chính và quản lý nguyên vật liệu còn ở mức khoảng 5-7%. Việc phân chia trách nhiệm chưa rõ ràng làm giảm hiệu quả kiểm soát.

  4. Hệ thống thông tin và truyền thông chưa tối ưu: Thông tin nội bộ chưa được truyền đạt kịp thời và đầy đủ, gây khó khăn trong việc phản ứng nhanh với các rủi ro phát sinh. Khoảng 60% nhân viên phản ánh thiếu kênh thông tin hiệu quả để báo cáo các vấn đề liên quan đến rủi ro.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu nhận thức đầy đủ về vai trò của kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro trong toàn bộ tổ chức, đặc biệt là ở các cấp quản lý trung gian. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, Fujikura Việt Nam có mức độ nhận dạng rủi ro thấp hơn trung bình ngành khoảng 15%, cho thấy cần cải thiện quy trình đánh giá rủi ro.

Việc chưa hoàn thiện cơ cấu tổ chức và phân chia quyền hạn dẫn đến sự chồng chéo và thiếu trách nhiệm rõ ràng, làm giảm hiệu quả hoạt động kiểm soát. Điều này phù hợp với các lý thuyết về môi trường kiểm soát trong báo cáo COSO 1992, nhấn mạnh vai trò của cơ cấu tổ chức và phân quyền trong kiểm soát nội bộ.

Hệ thống thông tin và truyền thông chưa được tối ưu ảnh hưởng đến khả năng phản ứng kịp thời với rủi ro, làm giảm tính hiệu quả của quản trị rủi ro. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ nhận thức về kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro theo các phòng ban, cũng như bảng tổng hợp các rủi ro được nhận dạng và mức độ kiểm soát hiện tại.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ hướng đến quản trị rủi ro nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu tổn thất và tăng cường sự tin cậy trong hoạt động sản xuất kinh doanh của Fujikura Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức về kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ cho toàn bộ nhân viên, đặc biệt là cấp quản lý trung gian, nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng nhận dạng, đánh giá rủi ro. Mục tiêu đạt 90% nhân viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Đào tạo và Ban Giám đốc.

  2. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và phân chia quyền hạn rõ ràng: Rà soát và điều chỉnh sơ đồ tổ chức, phân định trách nhiệm và quyền hạn cụ thể cho từng bộ phận và cá nhân, tránh chồng chéo và thiếu kiểm tra chéo. Thời gian thực hiện trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc phối hợp Phòng Nhân sự.

  3. Xây dựng quy trình đánh giá và quản lý rủi ro hệ thống: Thiết lập quy trình nhận dạng, đánh giá và phản ứng với rủi ro theo chuẩn mực COSO 2004, áp dụng cho toàn bộ các phòng ban. Mục tiêu hoàn thành quy trình và áp dụng thử nghiệm trong 9 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Kiểm soát chất lượng và Ban Quản lý rủi ro.

  4. Cải tiến hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ: Xây dựng kênh thông tin hiệu quả, đảm bảo thông tin về rủi ro được truyền đạt kịp thời và đầy đủ đến các cấp quản lý. Triển khai hệ thống báo cáo trực tuyến và các cuộc họp định kỳ. Thời gian thực hiện 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Hệ thống thông tin và Ban Giám đốc.

  5. Tăng cường hoạt động giám sát và kiểm toán nội bộ: Thiết lập bộ phận kiểm toán nội bộ độc lập, thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro. Mục tiêu thực hiện ít nhất 2 cuộc kiểm toán mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc và Phòng Kiểm toán nội bộ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất: Giúp hiểu rõ vai trò và cách thức hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ hướng đến quản trị rủi ro, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro trong hoạt động sản xuất kinh doanh.

  2. Phòng Kiểm soát nội bộ và Quản lý rủi ro: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để xây dựng, đánh giá và cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ, đồng thời áp dụng các phương pháp quản trị rủi ro hiện đại theo chuẩn mực quốc tế.

  3. Chuyên gia tư vấn quản trị doanh nghiệp: Là tài liệu tham khảo quan trọng để tư vấn cho các doanh nghiệp trong việc thiết kế hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp với đặc thù ngành nghề và quy mô doanh nghiệp.

  4. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro, đồng thời minh họa thực tiễn áp dụng tại doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro khác nhau như thế nào?
    Kiểm soát nội bộ tập trung vào các hoạt động kiểm soát nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động, độ tin cậy báo cáo và tuân thủ pháp luật. Quản trị rủi ro bao quát hơn, bao gồm nhận dạng, đánh giá và phản ứng với rủi ro trong phạm vi toàn doanh nghiệp, hướng đến mục tiêu chiến lược.

  2. Tại sao Fujikura Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Hệ thống hiện tại còn nhiều hạn chế như nhận thức chưa đầy đủ, phân chia quyền hạn chưa rõ ràng, hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ, dẫn đến rủi ro tiềm ẩn cao và ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá rủi ro trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng, dựa trên báo cáo COSO 2004, bao gồm nhận dạng sự kiện tiềm tàng, đánh giá khả năng xảy ra và mức độ tác động của rủi ro, từ đó đề xuất các biện pháp phản ứng phù hợp.

  4. Lợi ích của việc áp dụng quản trị rủi ro doanh nghiệp là gì?
    Quản trị rủi ro giúp doanh nghiệp nhận dạng và quản lý rủi ro hiệu quả, giảm thiểu tổn thất bất ngờ, tăng khả năng tận dụng cơ hội kinh doanh, cải thiện phân bổ nguồn lực và nâng cao giá trị doanh nghiệp.

  5. Làm thế nào để nâng cao nhận thức về kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp?
    Thông qua các chương trình đào tạo định kỳ, truyền thông nội bộ, xây dựng văn hóa doanh nghiệp coi trọng kiểm soát và quản trị rủi ro, đồng thời tạo điều kiện cho nhân viên tham gia vào các hoạt động kiểm soát và đánh giá rủi ro.

Kết luận

  • Kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro là hai yếu tố thiết yếu giúp Fujikura Việt Nam nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro trong hoạt động sản xuất kinh doanh.
  • Thực trạng tại công ty cho thấy nhiều hạn chế về nhận thức, cơ cấu tổ chức, hoạt động kiểm soát và hệ thống thông tin truyền thông.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể như đào tạo nâng cao nhận thức, hoàn thiện cơ cấu tổ chức, xây dựng quy trình quản lý rủi ro, cải tiến hệ thống thông tin và tăng cường giám sát.
  • Việc triển khai các giải pháp này trong vòng 6-12 tháng sẽ giúp công ty cải thiện đáng kể hiệu quả kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro.
  • Kêu gọi Ban Giám đốc và các phòng ban liên quan phối hợp thực hiện để xây dựng hệ thống quản trị rủi ro hiện đại, góp phần phát triển bền vững cho Fujikura Việt Nam.