Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tín dụng là một trong những nghiệp vụ quan trọng nhất của các ngân hàng thương mại (NHTM), đóng vai trò chủ đạo trong việc huy động và sử dụng vốn, đồng thời tạo ra lợi nhuận lớn nhất cho ngân hàng. Tuy nhiên, hoạt động này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là rủi ro tín dụng khi khách hàng không trả nợ đúng hạn hoặc không trả đủ vốn và lãi. Tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, các NHTM đang đối mặt với thách thức trong việc kiểm soát rủi ro tín dụng hiệu quả, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và năng lực cạnh tranh của ngân hàng. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến tính hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) trong hoạt động tín dụng tại 6 NHTM lớn trên địa bàn tỉnh, với tổng số 300 lãnh đạo và nhân viên tham gia khảo sát trong năm 2020.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là nhận diện các nhân tố tác động, đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này đến tính hiệu lực của HTKSNB trong hoạt động tín dụng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các NHTM uy tín như Vietcombank, Vietinbank, BIDV, MB, Agribank và ACB, với dữ liệu thu thập từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần giảm thiểu rủi ro tín dụng, nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo tuân thủ pháp luật trong lĩnh vực ngân hàng tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khuôn mẫu kiểm soát nội bộ COSO 2013, một trong những mô hình được công nhận rộng rãi trong lĩnh vực kiểm soát nội bộ ngân hàng. COSO 2013 định nghĩa kiểm soát nội bộ là quá trình chịu ảnh hưởng của Hội đồng quản trị, Ban lãnh đạo và nhân viên nhằm cung cấp sự bảo đảm hợp lý về việc đạt được các mục tiêu liên quan đến hoạt động, báo cáo và tuân thủ. Mô hình COSO bao gồm 5 thành phần chính:

  • Môi trường kiểm soát (MTKS): Tập hợp các tiêu chuẩn, quy trình và cơ cấu tổ chức tạo nền tảng cho việc thực hiện kiểm soát nội bộ.
  • Đánh giá rủi ro (ĐGRR): Quá trình xác định và phân tích các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu của tổ chức.
  • Thủ tục kiểm soát (TTKS): Các chính sách và quy trình nhằm giảm thiểu rủi ro và đảm bảo thực hiện mục tiêu.
  • Thông tin và truyền thông (TTTT): Hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin cần thiết cho kiểm soát nội bộ.
  • Hoạt động giám sát (HĐGS): Các hoạt động đánh giá liên tục và định kỳ nhằm đảm bảo hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động hiệu quả.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng sử dụng các khái niệm chuyên ngành như rủi ro tín dụng, hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ, và các nguyên tắc pháp luật liên quan đến hoạt động tín dụng ngân hàng theo Luật các tổ chức tín dụng năm 2010.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu được thu thập từ 300 lãnh đạo và nhân viên của 6 NHTM trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, với mẫu chọn theo phương pháp thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng có liên quan trực tiếp đến hoạt động kiểm soát nội bộ tín dụng.

Bảng câu hỏi khảo sát gồm 57 mục hỏi, được xây dựng dựa trên thang đo Likert 5 mức độ, tập trung đánh giá 5 nhân tố cấu thành HTKSNB theo COSO 2013 và tính hiệu lực của hệ thống. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm IBM SPSS Statistics 20, sử dụng các kỹ thuật như kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích tương quan và hồi quy tuyến tính bội để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực trạng hoạt động của các ngân hàng tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhân tố giám sát rủi ro có ảnh hưởng mạnh nhất đến tính hiệu lực của HTKSNB: Kết quả hồi quy cho thấy hoạt động giám sát rủi ro có hệ số tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê cao, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 30% đến tính hiệu lực hệ thống. Điều này phản ánh tầm quan trọng của việc giám sát chặt chẽ trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro tín dụng.

  2. Thủ tục kiểm soát đóng vai trò quan trọng thứ hai: Thủ tục kiểm soát được đánh giá có ảnh hưởng tích cực với mức độ khoảng 25%, cho thấy các quy trình, chính sách kiểm soát nội bộ chặt chẽ giúp giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng.

  3. Thông tin và truyền thông góp phần đáng kể: Với tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 20%, hệ thống thông tin và truyền thông đầy đủ, kịp thời giúp các bộ phận liên quan nắm bắt và xử lý thông tin chính xác, hỗ trợ kiểm soát nội bộ hiệu quả.

  4. Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro có ảnh hưởng vừa phải: Hai nhân tố này có mức độ tác động lần lượt khoảng 15% và 10%, cho thấy vai trò nền tảng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ nhưng chưa được phát huy tối đa tại các ngân hàng nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính khiến giám sát rủi ro và thủ tục kiểm soát có ảnh hưởng lớn là do các ngân hàng tại Bà Rịa – Vũng Tàu đang tập trung nâng cao năng lực giám sát và hoàn thiện quy trình nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với nhận định của các nhà nghiên cứu về tầm quan trọng của giám sát và thủ tục kiểm soát trong hệ thống kiểm soát nội bộ.

Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro tuy có ảnh hưởng thấp hơn nhưng vẫn là yếu tố không thể thiếu, cần được cải thiện để tạo nền tảng vững chắc cho các hoạt động kiểm soát khác. Việc truyền thông và thông tin được đánh giá cao cho thấy các ngân hàng đã chú trọng đến việc đảm bảo thông tin minh bạch, kịp thời giữa các bộ phận.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ảnh hưởng của từng nhân tố, giúp minh họa rõ ràng mức độ tác động đến tính hiệu lực của HTKSNB hoạt động tín dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hoạt động giám sát rủi ro: Các ngân hàng cần thiết lập các quy trình giám sát chặt chẽ, thường xuyên đánh giá và cập nhật các rủi ro tín dụng. Mục tiêu là giảm thiểu tỷ lệ nợ xấu xuống dưới mức trung bình ngành trong vòng 12 tháng. Ban giám đốc và phòng kiểm soát nội bộ chịu trách nhiệm chính.

  2. Hoàn thiện thủ tục kiểm soát: Rà soát, cập nhật và chuẩn hóa các thủ tục kiểm soát nội bộ nhằm đảm bảo tính chặt chẽ và hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng pháp chế và kiểm soát nội bộ phối hợp thực hiện.

  3. Nâng cao chất lượng thông tin và truyền thông: Xây dựng hệ thống thông tin nội bộ đồng bộ, đảm bảo thông tin được truyền đạt đầy đủ, kịp thời giữa các bộ phận liên quan. Mục tiêu cải thiện mức độ hài lòng của nhân viên về thông tin nội bộ lên trên 80% trong năm tới. Phòng công nghệ thông tin và truyền thông chịu trách nhiệm.

  4. Cải thiện môi trường kiểm soát: Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức về kiểm soát nội bộ cho toàn bộ cán bộ nhân viên, đặc biệt là lãnh đạo các cấp. Thực hiện chương trình đào tạo định kỳ hàng quý, do phòng nhân sự phối hợp với phòng kiểm soát nội bộ tổ chức.

  5. Đánh giá rủi ro chính xác và kịp thời: Áp dụng các công cụ phân tích rủi ro hiện đại, cập nhật thường xuyên các yếu tố rủi ro mới phát sinh. Mục tiêu giảm thiểu sai sót trong đánh giá rủi ro xuống dưới 5% trong vòng 1 năm. Phòng quản lý rủi ro chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ, từ đó xây dựng chiến lược quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả hơn.

  2. Nhân viên kiểm soát nội bộ và tín dụng: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về các yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ, hỗ trợ nâng cao năng lực thực thi công việc.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính – ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, mô hình kiểm soát nội bộ theo COSO và ứng dụng thực tiễn tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức giám sát: Giúp đánh giá thực trạng kiểm soát nội bộ tại các NHTM địa phương, từ đó đề xuất chính sách hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro tín dụng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giám sát rủi ro lại quan trọng nhất trong hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Giám sát rủi ro giúp phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro tín dụng, giảm thiểu tổn thất cho ngân hàng. Ví dụ, ngân hàng có hệ thống giám sát tốt sẽ giảm được tỷ lệ nợ xấu đáng kể.

  2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với phân tích hồi quy tuyến tính bội và phân tích nhân tố khám phá (EFA) để kiểm định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng thông tin và truyền thông trong ngân hàng?
    Cần xây dựng hệ thống thông tin nội bộ đồng bộ, đảm bảo thông tin được truyền đạt kịp thời và chính xác giữa các bộ phận, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức về vai trò của truyền thông.

  4. Môi trường kiểm soát ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Môi trường kiểm soát tạo nền tảng văn hóa và quy trình cho toàn bộ hệ thống, ảnh hưởng đến sự cam kết và trách nhiệm của nhân viên trong việc thực hiện kiểm soát nội bộ.

  5. Các ngân hàng có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này như thế nào?
    Ngân hàng có thể sử dụng các giải pháp đề xuất để cải thiện từng thành phần của hệ thống kiểm soát nội bộ, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng và giảm thiểu rủi ro.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 5 nhân tố chính ảnh hưởng đến tính hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động tín dụng tại các NHTM trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, trong đó giám sát rủi ro và thủ tục kiểm soát có ảnh hưởng mạnh nhất.
  • Phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng với mẫu khảo sát 300 cán bộ nhân viên từ 6 ngân hàng lớn, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.
  • Kết quả phân tích cho thấy các ngân hàng cần tập trung nâng cao hoạt động giám sát, hoàn thiện thủ tục kiểm soát và cải thiện hệ thống thông tin truyền thông để tăng tính hiệu lực của HTKSNB.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng, nâng cao hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật trong lĩnh vực ngân hàng tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác để so sánh và hoàn thiện mô hình kiểm soát nội bộ.

Quý độc giả và các nhà quản lý ngân hàng được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng và quản trị rủi ro trong tổ chức mình.