Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề (GQVĐ) cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi là một lĩnh vực quan trọng trong giáo dục mầm non, góp phần phát triển toàn diện về nhận thức, tình cảm và xã hội cho trẻ. Theo báo cáo của ngành giáo dục tại Thành phố Hồ Chí Minh, việc giáo dục kỹ năng này trong trò chơi đóng vai theo chủ đề (ĐVTCĐ) còn nhiều hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức. Trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ về tư duy trực quan, ngôn ngữ và khả năng xã hội, do đó việc rèn luyện kỹ năng GQVĐ qua trò chơi ĐVTCĐ có ý nghĩa thiết thực, giúp trẻ tự tin, linh hoạt và sáng tạo trong giải quyết các tình huống phát sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng giáo dục kỹ năng GQVĐ cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong trò chơi ĐVTCĐ tại một số trường mầm non trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời đề xuất các biện pháp cải thiện hiệu quả giáo dục kỹ năng này. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, khảo sát tại 7 trường mầm non công lập và ngoài công lập với tổng số mẫu quan sát và điều tra lên đến khoảng 200 trẻ và 50 giáo viên, cán bộ quản lý.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp số liệu thực tiễn về mức độ phát triển kỹ năng GQVĐ của trẻ trong môi trường chơi, từ đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục theo Thông tư số 17/2009/TT-BGDĐT và Thông tư số 04/2014/TT-BGDĐT về giáo dục kỹ năng sống và hoạt động ngoài giờ chính khóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết phát triển nhận thức của Piaget: Nhấn mạnh vai trò của tư duy trực quan hình tượng và tư duy sơ đồ trong giai đoạn mẫu giáo, giúp trẻ nhận biết và giải quyết vấn đề thông qua các biểu tượng và mô phỏng.
  • Lý thuyết xã hội văn hóa của Vygotsky: Trò chơi ĐVTCĐ là môi trường xã hội quan trọng giúp trẻ phát triển khả năng tự điều chỉnh, sử dụng ngôn ngữ và biểu tượng tinh thần để giải quyết các tình huống xã hội.
  • Mô hình 5 bước giải quyết vấn đề của Bedoll và Lennox (1982): Bao gồm nhận biết vấn đề, xác định vấn đề, đưa ra giải pháp, lựa chọn và thử nghiệm giải pháp, đánh giá kết quả, được điều chỉnh thành 3 bước phù hợp với trẻ mẫu giáo: nhận biết vấn đề, lựa chọn giải pháp, thực hiện và đánh giá.
  • Khái niệm trò chơi đóng vai theo chủ đề: Là trò chơi sáng tạo, trong đó trẻ mô phỏng các vai người lớn theo chủ đề xã hội nhất định, phát triển kỹ năng xã hội và giải quyết vấn đề trong bối cảnh hợp tác và tưởng tượng.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng giải quyết vấn đề, trò chơi đóng vai theo chủ đề, giáo dục kỹ năng giải quyết vấn đề trong trò chơi, đặc điểm tâm lý trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, và các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 7 trường mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh, bao gồm trường công lập và ngoài công lập, với tổng số khoảng 200 trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, 50 giáo viên và cán bộ quản lý.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu:
    • Quan sát trực tiếp hoạt động chơi của trẻ và biện pháp giáo dục của giáo viên, sử dụng bảng quan sát, quay video, chụp hình.
    • Điều tra bằng bảng hỏi với giáo viên và cán bộ quản lý về nhận thức và thực trạng giáo dục kỹ năng GQVĐ.
    • Phỏng vấn sâu giáo viên và cán bộ quản lý để làm rõ thuận lợi, khó khăn và các yếu tố ảnh hưởng.
    • Nghiên cứu hồ sơ kế hoạch giáo dục và tài liệu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá mức độ biểu hiện kỹ năng GQVĐ, phân tích định tính để làm rõ nguyên nhân và đề xuất biện pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành khảo sát và thu thập dữ liệu trong năm 2020, phân tích và đề xuất biện pháp trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về kỹ năng GQVĐ: Khoảng 85% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá kỹ năng GQVĐ là rất quan trọng đối với trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số họ cho rằng việc giáo dục kỹ năng này trong trò chơi ĐVTCĐ được thực hiện thường xuyên và hiệu quả.

  2. Biểu hiện kỹ năng GQVĐ của trẻ trong trò chơi ĐVTCĐ: Qua quan sát, khoảng 70% trẻ thể hiện kỹ năng nhận biết vấn đề, 55% trẻ có khả năng lựa chọn giải pháp phù hợp, nhưng chỉ khoảng 45% trẻ thực hiện và đánh giá kết quả một cách có hệ thống. Tỷ lệ này thấp hơn so với kỳ vọng, cho thấy kỹ năng GQVĐ của trẻ còn hạn chế.

  3. Biện pháp giáo dục kỹ năng GQVĐ của giáo viên: Khoảng 65% giáo viên sử dụng các biện pháp khuyến khích trẻ trao đổi, thảo luận khi gặp vấn đề trong trò chơi, nhưng chỉ 40% giáo viên thường xuyên xây dựng tình huống chơi đa dạng, phong phú để kích thích kỹ năng GQVĐ.

  4. Nguyên nhân hạn chế kỹ năng GQVĐ của trẻ: Các nguyên nhân chủ yếu gồm: thiếu kinh nghiệm sống và ngôn ngữ phát triển chưa đồng đều (chiếm khoảng 50%), phương pháp tổ chức trò chơi chưa linh hoạt (40%), và môi trường giáo dục chưa tạo điều kiện tối ưu (35%).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù giáo viên và cán bộ quản lý nhận thức rõ tầm quan trọng của kỹ năng GQVĐ, việc triển khai giáo dục kỹ năng này trong trò chơi ĐVTCĐ còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu sự đầu tư về phương pháp và môi trường giáo dục phù hợp. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ trẻ thể hiện kỹ năng GQVĐ trong trò chơi ĐVTCĐ tại Thành phố Hồ Chí Minh thấp hơn khoảng 15-20%, phản ánh sự khác biệt về điều kiện giáo dục và kinh nghiệm sống.

Việc trẻ chưa thực hiện tốt bước thực hiện và đánh giá giải pháp cho thấy cần tăng cường hướng dẫn và hỗ trợ của giáo viên trong quá trình chơi, đồng thời phát triển ngôn ngữ và tư duy cho trẻ. Biểu đồ phân tích mức độ biểu hiện kỹ năng GQVĐ theo từng tiêu chí sẽ minh họa rõ sự chênh lệch giữa các kỹ năng, giúp nhà trường và giáo viên tập trung cải thiện.

Ngoài ra, yếu tố môi trường gia đình và phong cách giáo dục của phụ huynh cũng ảnh hưởng đáng kể đến kỹ năng GQVĐ của trẻ, điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tác động của môi trường xã hội đến phát triển kỹ năng sống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp giáo dục kỹ năng GQVĐ trong trò chơi ĐVTCĐ

    • Mục tiêu: Nâng cao năng lực tổ chức và xây dựng tình huống chơi phong phú, kích thích kỹ năng GQVĐ.
    • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường mầm non.

  2. Xây dựng và áp dụng kế hoạch giáo dục kỹ năng GQVĐ cụ thể trong chương trình mầm non

    • Mục tiêu: Đưa kỹ năng GQVĐ thành nội dung bắt buộc trong kế hoạch hoạt động hàng ngày.
    • Thời gian: Áp dụng từ năm học tiếp theo.
    • Chủ thể: Ban giám hiệu và giáo viên các trường mầm non.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, đồ chơi đa dạng, phù hợp với trò chơi ĐVTCĐ

    • Mục tiêu: Tạo môi trường chơi hấp dẫn, kích thích sáng tạo và giải quyết vấn đề của trẻ.
    • Thời gian: Hoàn thành trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể: Nhà trường, phụ huynh và các tổ chức xã hội hỗ trợ.

  4. Tổ chức các hoạt động phối hợp giữa gia đình và nhà trường để nâng cao nhận thức và hỗ trợ phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ

    • Mục tiêu: Phối hợp giáo dục kỹ năng GQVĐ đồng bộ giữa gia đình và nhà trường.
    • Thời gian: Thường xuyên trong năm học.
    • Chủ thể: Giáo viên chủ nhiệm, phụ huynh và ban đại diện cha mẹ học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nắm vững cơ sở lý luận và thực tiễn về giáo dục kỹ năng GQVĐ, áp dụng hiệu quả trong tổ chức trò chơi ĐVTCĐ để nâng cao chất lượng giảng dạy.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển chương trình giáo dục kỹ năng sống phù hợp với đặc điểm trẻ mẫu giáo.

  3. Phụ huynh có con trong độ tuổi mẫu giáo: Hiểu rõ vai trò của trò chơi và kỹ năng GQVĐ trong phát triển toàn diện của trẻ, từ đó phối hợp cùng nhà trường hỗ trợ con em mình.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục học, đặc biệt là giáo dục mầm non: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, cơ sở lý luận và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng giải quyết vấn đề lại quan trọng đối với trẻ mẫu giáo?
    Kỹ năng này giúp trẻ phát triển tư duy, tự tin và khả năng thích nghi xã hội. Trẻ có kỹ năng GQVĐ tốt sẽ dễ dàng hòa nhập và xử lý các tình huống trong cuộc sống hàng ngày.

  2. Trò chơi đóng vai theo chủ đề có vai trò gì trong giáo dục kỹ năng GQVĐ?
    Trò chơi này tạo môi trường xã hội giả lập, giúp trẻ thực hành các tình huống thực tế, phát triển khả năng tưởng tượng, hợp tác và giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình chơi.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc hình thành kỹ năng GQVĐ của trẻ?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như sức khỏe, tính cách, ngôn ngữ, tư duy, nhu cầu chơi và kinh nghiệm sống; cùng yếu tố khách quan như môi trường giáo dục, phương pháp tổ chức trò chơi, vai trò giáo viên và gia đình.

  4. Làm thế nào để giáo viên xây dựng tình huống chơi hiệu quả?
    Giáo viên cần thiết kế các chủ đề chơi gần gũi với cuộc sống, đa dạng về nội dung, kích thích sự sáng tạo và hợp tác của trẻ, đồng thời linh hoạt điều chỉnh theo phản ứng của trẻ trong quá trình chơi.

  5. Gia đình có thể hỗ trợ phát triển kỹ năng GQVĐ cho trẻ như thế nào?
    Gia đình nên tạo điều kiện cho trẻ tự giải quyết các vấn đề nhỏ trong sinh hoạt hàng ngày, khuyến khích trẻ giao tiếp, chia sẻ và tham gia các hoạt động chơi cùng bạn bè, đồng thời phối hợp chặt chẽ với nhà trường.

Kết luận

  • Kỹ năng giải quyết vấn đề là năng lực thiết yếu giúp trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi phát triển toàn diện về nhận thức và xã hội.
  • Trò chơi đóng vai theo chủ đề là phương tiện hiệu quả để giáo dục kỹ năng GQVĐ, tạo môi trường thực hành tự nhiên, sáng tạo và hợp tác cho trẻ.
  • Thực trạng giáo dục kỹ năng GQVĐ tại các trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở khâu tổ chức trò chơi và hỗ trợ trẻ thực hiện các bước giải quyết vấn đề.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến sự phát triển kỹ năng GQVĐ, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, cải thiện môi trường giáo dục và tăng cường phối hợp gia đình – nhà trường là hướng đi thiết thực trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường mầm non cần triển khai đào tạo chuyên sâu cho giáo viên, xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng GQVĐ trong chương trình học, đồng thời tăng cường hợp tác với phụ huynh để tạo môi trường phát triển kỹ năng toàn diện cho trẻ.