Tổng quan nghiên cứu

Dân số thế giới ngày càng tăng kéo theo nhu cầu sử dụng nguyên liệu sản xuất và sinh hoạt cũng gia tăng đáng kể. Theo Global Footprint Network, con người đang tiêu thụ tài nguyên thiên nhiên nhanh gấp 1,75 lần khả năng phục hồi của Trái Đất, tương đương với việc cần đến 1,75 Trái Đất để đáp ứng nhu cầu hiện tại. Tuy nhiên, Trái Đất chỉ có một, điều này đặt ra thách thức lớn về phát triển bền vững. Nền kinh tế tuyến tính truyền thống, dựa trên khai thác tài nguyên và thải bỏ chất thải, đã gây ra nhiều hệ lụy như cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu. Do đó, chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn là giải pháp được nhiều quốc gia ưu tiên nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực và tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Ở Việt Nam, ngành công nghiệp xe máy đóng vai trò quan trọng với hơn 3 triệu xe bán ra mỗi năm, trong đó Honda chiếm khoảng 70% thị phần. Xe máy hiện vẫn chủ yếu sử dụng nhiên liệu xăng, gây phát thải khí độc hại. Việc áp dụng kinh tế tuần hoàn trong ngành này không chỉ giúp giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu thô mà còn giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng kinh tế tuần hoàn trong ngành công nghiệp xe máy Việt Nam giai đoạn 2015-2019, tập trung vào trường hợp Honda Việt Nam, từ đó đề xuất giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn ngành công nghiệp xe máy Việt Nam, với trọng tâm phân tích chi tiết hoạt động của Honda Việt Nam trong giai đoạn 2015-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển bền vững ngành công nghiệp xe máy, góp phần giảm thiểu tác động môi trường và nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nền tảng lý thuyết của nghiên cứu dựa trên khái niệm phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn. Phát triển bền vững được định nghĩa là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, theo Ủy ban Brundtland và Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam năm 2014. Kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế giảm thiểu chất thải và tối đa hóa việc sử dụng tài nguyên thông qua các hoạt động giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế và thu hồi nguyên liệu trong toàn bộ chu trình sản xuất, phân phối và tiêu dùng.

Khung lý thuyết còn bao gồm mô hình kinh tế tuần hoàn của Ellen MacArthur Foundation, nhấn mạnh vào các vòng tuần hoàn khép kín, trong đó sản phẩm và nguyên liệu được tái sử dụng nhiều lần, thay thế cho mô hình tuyến tính truyền thống. Các nguyên tắc hoạt động của kinh tế tuần hoàn gồm bảo toàn vốn tự nhiên, tối ưu hóa sản lượng và thúc đẩy hiệu quả hệ thống nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm về vai trò của kinh tế tuần hoàn đối với kinh tế vĩ mô, vi mô, môi trường và xã hội, cũng như các yếu tố thúc đẩy kinh tế tuần hoàn như sản xuất, tiêu dùng và quản lý chất thải.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích – tổng hợp để đánh giá chuỗi sản xuất và kinh doanh xe máy, phân tích các bộ phận có điểm chung nhằm xây dựng hệ thống lý thuyết toàn diện về kinh tế tuần hoàn trong ngành. Phương pháp phân tích theo chuỗi được áp dụng trên cơ sở dữ liệu thời gian từ 2015 đến 2019 để rút ra quy luật phát triển ngành công nghiệp xe máy.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo bán hàng của Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), báo cáo kinh doanh của Honda Việt Nam, các văn bản pháp luật liên quan đến môi trường và tiêu chuẩn chất thải, cùng các tài liệu nghiên cứu quốc tế về kinh tế tuần hoàn. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ ngành công nghiệp xe máy Việt Nam và đặc biệt phân tích sâu trường hợp Honda Việt Nam.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2015-2019, phù hợp với phạm vi dữ liệu và sự phát triển của ngành công nghiệp xe máy tại Việt Nam. Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh thị phần, đánh giá các chỉ số môi trường và phân tích chính sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thị trường xe máy Việt Nam duy trì ổn định với hơn 3 triệu xe bán ra mỗi năm trong giai đoạn 2017-2019, thể hiện nhu cầu cao và bền vững của người tiêu dùng. Thị phần Honda tăng từ 69,02% năm 2016 lên 79,06% năm 2019, trong khi Yamaha giảm từ 26,94% xuống 17,34%.

  2. Số lượng xe thân thiện môi trường còn rất khiêm tốn, chỉ có 2 mẫu xe Hybrid (Honda PCX Hybrid và Yamaha Grande Hybrid) trong tổng số 101 sản phẩm trên thị trường năm 2019. Số xe Hybrid bán ra và cho thuê của Honda tăng từ 396 chiếc năm 2018 lên 643 chiếc năm 2019, nhưng vẫn chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với tổng lượng xe bán ra.

  3. Honda Việt Nam đã áp dụng nhiều sáng kiến kinh tế tuần hoàn trong sản xuất và quản lý môi trường, như sử dụng năng lượng tái tạo (pin mặt trời), giảm tiêu thụ nước (giảm 54 triệu m3 nước năm 2019 so với năm trước), giảm lượng điện tiêu thụ (giảm 7.925 TJ giai đoạn 2015-2019), và quản lý chất thải đạt tiêu chuẩn quốc gia với chỉ số COD, T-N, T-P, TSS thấp hơn mức quy chuẩn.

  4. Chương trình “Đại lý xanh” và ứng dụng “My Honda Plus” giúp nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi tiêu dùng, góp phần giảm thiểu tác động môi trường trong khâu bán hàng và dịch vụ. Tính đến năm 2012, có 427 đại lý được chứng nhận “xanh”, thực hiện các biện pháp tiết kiệm năng lượng và phân loại chất thải.

Thảo luận kết quả

Việc thị phần Honda tăng mạnh trong khi Yamaha giảm cho thấy sự cạnh tranh khốc liệt và khả năng thích ứng tốt hơn của Honda với xu hướng phát triển bền vững. Số lượng xe thân thiện môi trường tuy còn thấp nhưng đang có xu hướng tăng, phản ánh sự chuyển biến tích cực trong nhận thức người tiêu dùng và nỗ lực đổi mới sản phẩm của doanh nghiệp.

Các sáng kiến của Honda trong sản xuất như sử dụng năng lượng mặt trời, hệ thống xử lý nước thải UF-RO, và cải tiến công nghệ sơn giúp giảm tiêu thụ tài nguyên và khí thải, phù hợp với nguyên tắc kinh tế tuần hoàn về bảo tồn tài nguyên và giảm thiểu tác động môi trường. Việc giảm lượng nước tiêu thụ và điện năng tiêu thụ trong khi sản lượng xe tăng cho thấy hiệu quả của các biện pháp quản lý năng lượng và tài nguyên.

Chương trình “Đại lý xanh” và ứng dụng “My Honda Plus” là minh chứng cho việc mở rộng kinh tế tuần hoàn không chỉ trong sản xuất mà còn trong tiêu dùng và dịch vụ, giúp tăng cường sự tương tác và trung thành của khách hàng, đồng thời giảm thiểu chất thải và khí thải trong toàn chuỗi giá trị.

So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế tuần hoàn tại các quốc gia phát triển như Thụy Điển và Trung Quốc, nơi chính phủ và doanh nghiệp phối hợp chặt chẽ để thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn toàn diện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư và phát triển công nghệ xe thân thiện môi trường nhằm nâng cao tỷ lệ xe Hybrid và xe điện trên thị trường. Mục tiêu đạt ít nhất 15% tổng lượng xe bán ra là xe thân thiện môi trường trong vòng 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: các doanh nghiệp sản xuất xe máy phối hợp với Bộ Công Thương và Bộ Tài nguyên Môi trường.

  2. Mở rộng chương trình “Đại lý xanh” và phát triển các ứng dụng hỗ trợ khách hàng để nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi tiêu dùng theo hướng bền vững. Mục tiêu đạt 80% đại lý xe máy được chứng nhận “xanh” trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Honda Việt Nam và các doanh nghiệp trong ngành.

  3. Hoàn thiện hệ thống quản lý chất thải và tài nguyên trong sản xuất, áp dụng công nghệ xử lý nước thải, giảm tiêu thụ năng lượng và sử dụng năng lượng tái tạo. Mục tiêu giảm 10% lượng nước và điện tiêu thụ trong sản xuất mỗi năm. Chủ thể thực hiện: các nhà máy sản xuất xe máy, cơ quan quản lý môi trường.

  4. Xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích phát triển kinh tế tuần hoàn trong ngành công nghiệp xe máy, bao gồm ưu đãi thuế, hỗ trợ nghiên cứu phát triển công nghệ xanh và quy định bắt buộc về tiêu chuẩn môi trường. Mục tiêu hoàn thiện khung pháp lý trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Chính phủ, Bộ Tài nguyên Môi trường, Bộ Công Thương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển bền vững ngành công nghiệp xe máy, quản lý chất thải và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.

  2. Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh xe máy: Tham khảo các giải pháp và mô hình kinh tế tuần hoàn đã được áp dụng thành công, từ đó điều chỉnh chiến lược sản xuất, kinh doanh và phát triển sản phẩm thân thiện môi trường.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế môi trường, quản lý công nghiệp: Cung cấp tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn kinh tế tuần hoàn trong ngành công nghiệp xe máy tại Việt Nam.

  4. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực môi trường và phát triển bền vững: Nghiên cứu giúp đánh giá thực trạng và đề xuất các chương trình hợp tác, hỗ trợ phát triển kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kinh tế tuần hoàn là gì và tại sao nó quan trọng với ngành công nghiệp xe máy?
    Kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế giảm thiểu chất thải và tối đa hóa việc sử dụng tài nguyên thông qua tái sử dụng, tái chế và thu hồi nguyên liệu. Với ngành xe máy, mô hình này giúp giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu thô, giảm khí thải và ô nhiễm môi trường, đồng thời nâng cao hiệu quả sản xuất.

  2. Tình hình thị trường xe máy thân thiện môi trường tại Việt Nam hiện nay ra sao?
    Hiện tại, xe máy thân thiện môi trường như xe Hybrid chiếm tỷ lệ rất nhỏ, chỉ khoảng 2 mẫu xe trên tổng số hơn 100 sản phẩm. Tuy nhiên, số lượng xe Hybrid bán ra đang tăng dần, phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn của người tiêu dùng.

  3. Honda Việt Nam đã áp dụng những biện pháp kinh tế tuần hoàn nào trong sản xuất?
    Honda đã sử dụng năng lượng tái tạo như pin mặt trời, hệ thống xử lý nước thải UF-RO, cải tiến công nghệ sơn và quản lý năng lượng thông minh để giảm tiêu thụ tài nguyên và khí thải, đồng thời thực hiện chương trình “Đại lý xanh” và ứng dụng “My Honda Plus” để nâng cao nhận thức tiêu dùng.

  4. Những khó khăn chính khi áp dụng kinh tế tuần hoàn trong ngành xe máy là gì?
    Khó khăn bao gồm chi phí đầu tư công nghệ cao, thói quen tiêu dùng chưa hoàn toàn chuyển đổi sang sản phẩm thân thiện môi trường, và thiếu chính sách hỗ trợ mạnh mẽ từ nhà nước. Ngoài ra, quản lý chất thải và tái chế linh kiện xe máy còn nhiều thách thức kỹ thuật.

  5. Làm thế nào để người tiêu dùng có thể góp phần thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành xe máy?
    Người tiêu dùng có thể ưu tiên lựa chọn xe thân thiện môi trường, tham gia các chương trình bảo dưỡng định kỳ để kéo dài tuổi thọ sản phẩm, và tham gia tái chế xe cũ hoặc linh kiện đã qua sử dụng. Việc nâng cao nhận thức về lợi ích của kinh tế tuần hoàn cũng rất quan trọng.

Kết luận

  • Nhu cầu sử dụng xe máy tại Việt Nam duy trì ổn định với hơn 3 triệu xe bán ra mỗi năm, trong đó Honda chiếm thị phần lớn nhất, tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng kinh tế tuần hoàn trong ngành.
  • Kinh tế tuần hoàn giúp giảm thiểu tác động môi trường, tiết kiệm tài nguyên và nâng cao hiệu quả sản xuất, tiêu dùng trong ngành công nghiệp xe máy.
  • Honda Việt Nam đã triển khai nhiều sáng kiến hiệu quả trong sản xuất, quản lý năng lượng và dịch vụ khách hàng, góp phần thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào phát triển công nghệ xanh, hoàn thiện chính sách, nâng cao nhận thức người tiêu dùng và cải tiến quản lý chất thải.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các bên liên quan phối hợp thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn trong ngành công nghiệp xe máy Việt Nam giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới nhằm đạt mục tiêu phát triển bền vững ngành công nghiệp xe máy.