Luận văn tốt nghiệp: Giải pháp phát triển hợp tác xã nông nghiệp tại huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

• Tác giả: Dương Văn Huy
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Văn Điền
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
• Đề tài: Giải pháp phát triển hợp tác xã nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 2. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
• 2.1. Cơ sở lý luận phát triển Hợp tác xã nông nghiệp
• 2.1.1. Các khái niệm liên quan
• 2.1.2. Khái niệm hợp tác xã, hợp tác xã nông nghiệp
• 2.2. Tình hình phát triển HTX trên thế giới và tại Việt Nam
• 2.3. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
• 2.3.2. Khái quát điều kiện tự nhiên
• 2.3.3. Khái quát điều kiện kinh tế - xã hội
• 2.3.4. Nội dung nghiên cứu
• 2.3.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.5.1. Phương pháp điều tra thu thập số liệu
• 2.3.5.2. Phương pháp xử lý số liệu
• 2.3.5.3. Phương pháp phân tích dữ liệu
• 2.3.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Tình hình phát triển HTX trên địa bàn huyện Ba Bể giai đoạn 2017–2019
• 3.1.1. Thực trạng phát triển HTX nông nghiệp ở huyện Ba Bể giai đoạn 2017-2019
• 3.1.2. Thông tin chung về các HTX được điều tra
• 3.1.3. Tình hình vốn góp ban đầu của các HTX
• 3.1.4. Thực trạng phát triển các HTX nông nghiệp
• 3.1.5. Một số đánh giá chung về phát triển HTX nông nghiệp huyện Ba Bể
• 3.1.5.1. Đánh giá về một số thành tựu nổi bật
• 3.1.5.2. Đánh giá về tổ chức quản lý
• 3.1.5.3. Đánh giá về hiệu quả hoạt động trong phát triển kinh tế - xã hội
• 3.1.6. Một số hạn chế trong phát triển HTX nông nghiệp huyện Ba Bể
• 3.1.6.1. Những nguyên nhân của hạn chế
• 3.1.7. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và nguy cơ và thách thức (SWOT) trong phát triển HTX nông nghiệp huyện Ba Bể
• 3.1.8. Đề xuất một số giải pháp phát triển HTX nông nghiệp huyện Ba Bể
• 3.1.8.1. Một số giải pháp chủ yếu thúc đẩy phát triển HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Bể
• 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về hợp tác xã nông nghiệp tại huyện Ba Bể

Hợp tác xã nông nghiệp là một mô hình kinh tế tập thể quan trọng, đặc biệt tại huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. Mô hình này không chỉ giúp tăng cường sự liên kết giữa các hộ nông dân mà còn tạo ra sức mạnh tổng hợp trong sản xuất và tiêu thụ nông sản. Theo thống kê, từ năm 2017 đến 2019, số lượng hợp tác xã nông nghiệp tại huyện Ba Bể đã tăng từ 4 lên 12, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của mô hình này. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, các hợp tác xã vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức và quản lý, dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa cao. Việc phát triển hợp tác xã nông nghiệp không chỉ góp phần nâng cao thu nhập cho các thành viên mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

1.1. Tình hình phát triển hợp tác xã nông nghiệp

Trong giai đoạn 2017-2019, huyện Ba Bể đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể về số lượng và quy mô của các hợp tác xã nông nghiệp. Các hợp tác xã này đã góp phần quan trọng trong việc kết nối nông dân với thị trường tiêu thụ nông sản, từ đó nâng cao giá trị sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, nhiều hợp tác xã vẫn hoạt động manh mún, thiếu sự liên kết chặt chẽ trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Điều này dẫn đến việc các sản phẩm nông sản chưa được tiêu thụ hiệu quả, ảnh hưởng đến thu nhập của các thành viên. Để khắc phục tình trạng này, cần có những giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các hợp tác xã.

II. Những thách thức trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp

Mặc dù có nhiều tiềm năng, nhưng các hợp tác xã nông nghiệp tại huyện Ba Bể vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là thiếu vốn đầu tư cho sản xuất. Nhiều hợp tác xã không có đủ nguồn lực tài chính để mở rộng quy mô sản xuất, dẫn đến việc không thể nâng cao chất lượng sản phẩm. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ quản lý tại các hợp tác xã còn thiếu kinh nghiệm và trình độ chuyên môn, ảnh hưởng đến khả năng tổ chức và điều hành. Việc thực hiện các chính sách hỗ trợ từ chính phủ và địa phương cũng chưa được triển khai hiệu quả, khiến cho các hợp tác xã không nhận được sự hỗ trợ cần thiết để phát triển.

2.1. Thiếu vốn và nguồn lực

Thiếu vốn là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự kém hiệu quả trong hoạt động của các hợp tác xã nông nghiệp. Nhiều hợp tác xã không thể đầu tư vào công nghệ mới hoặc mở rộng quy mô sản xuất do không có đủ nguồn vốn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của các hợp tác xã mà còn làm giảm thu nhập của các thành viên. Để giải quyết vấn đề này, cần có các chính sách hỗ trợ tài chính từ chính phủ và các tổ chức tài chính, nhằm tạo điều kiện cho các hợp tác xã tiếp cận nguồn vốn dễ dàng hơn.

III. Giải pháp phát triển hợp tác xã nông nghiệp

Để phát triển hiệu quả hợp tác xã nông nghiệp tại huyện Ba Bể, cần thực hiện một số giải pháp đồng bộ. Trước hết, cần cải thiện cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển hợp tác xã, tạo điều kiện thuận lợi cho các hợp tác xã tiếp cận nguồn vốn và các dịch vụ hỗ trợ. Thứ hai, cần nâng cao năng lực quản lý cho đội ngũ cán bộ tại các hợp tác xã thông qua các chương trình đào tạo và bồi dưỡng. Cuối cùng, việc tăng cường liên kết giữa các hợp tác xã và doanh nghiệp sẽ giúp nâng cao khả năng tiêu thụ sản phẩm, từ đó tăng thu nhập cho các thành viên.

3.1. Cải thiện cơ chế chính sách

Cải thiện cơ chế chính sách là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển hợp tác xã nông nghiệp. Cần có các chính sách hỗ trợ tài chính, tạo điều kiện cho các hợp tác xã tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi. Bên cạnh đó, cần xây dựng các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn cho các hợp tác xã, giúp họ nâng cao năng lực sản xuất và quản lý. Việc thực hiện các chính sách này sẽ góp phần tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển bền vững của các hợp tác xã nông nghiệp tại huyện Ba Bể.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế nông nghiệp tại Việt Nam, hợp tác xã (HTX) nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc liên kết các hộ nông dân, nâng cao năng lực sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, từ năm 2017 đến 2019, số lượng HTX nông nghiệp đã tăng từ 4 lên 12, thể hiện sự chuyển biến tích cực về cả số lượng và chất lượng. Tổng vốn kinh doanh của các HTX đạt hàng chục tỷ đồng, tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương. Tuy nhiên, các HTX vẫn còn nhiều hạn chế như quy mô nhỏ, vốn đầu tư hạn chế, hiệu quả kinh tế chưa cao, và thiếu đội ngũ quản lý chuyên môn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về HTX nông nghiệp, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của các HTX trên địa bàn huyện Ba Bể, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển hiệu quả, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống thành viên HTX. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 12 HTX nông nghiệp hoạt động trên địa bàn huyện Ba Bể trong giai đoạn 2017-2019, với dữ liệu thu thập từ tháng 01 đến tháng 09 năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và tổ chức liên quan trong việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế tập thể, đồng thời góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Các chỉ số như số lượng HTX, vốn đầu tư, số thành viên và thu nhập bình quân của thành viên được sử dụng làm thước đo hiệu quả phát triển HTX.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế hợp tác, trong đó nhấn mạnh vai trò của HTX như một tổ chức kinh tế tập thể tự nguyện, hoạt động theo nguyên tắc dân chủ, nhằm tăng cường sức mạnh tập thể và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh cho thành viên. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết kinh tế hợp tác: Định nghĩa HTX là tổ chức do các thành viên tự nguyện góp vốn, góp sức, cùng quản lý và chia sẻ lợi ích, nhằm giải quyết các khó khăn trong sản xuất kinh doanh cá thể. HTX giúp tăng cường liên kết, giảm chi phí và nâng cao sức cạnh tranh sản phẩm nông nghiệp.

2. Mô hình phát triển HTX bền vững: Tập trung vào ba yếu tố chính gồm số lượng HTX, chất lượng hoạt động và cơ cấu tổ chức phù hợp. Mô hình này nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực quản lý, tăng vốn đầu tư và phát triển dịch vụ hỗ trợ thành viên.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: kinh tế hợp tác, hợp tác xã nông nghiệp, vốn điều lệ HTX, hiệu quả hoạt động HTX, và phân tích SWOT (điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát toàn bộ 12 HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Bể, với 36 cán bộ quản lý và 72 thành viên HTX được phỏng vấn trực tiếp. Bảng hỏi và phỏng vấn nhóm được sử dụng để thu thập thông tin về tổ chức, hoạt động, hiệu quả kinh tế và mức độ hài lòng của thành viên.

Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo kinh tế - xã hội của huyện Ba Bể giai đoạn 2017-2019, các tài liệu nghiên cứu, báo cáo khoa học và văn bản pháp luật liên quan đến HTX.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích SWOT. Công cụ Excel được dùng để xử lý số liệu, tính toán các chỉ tiêu như tốc độ tăng trưởng vốn, số lượng thành viên, thu nhập bình quân. Phân tích SWOT giúp đánh giá toàn diện các yếu tố nội tại và ngoại cảnh ảnh hưởng đến sự phát triển của HTX.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 01 đến tháng 09 năm 2020, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu đầy đủ, chính xác phục vụ cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Bể.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng số lượng và quy mô HTX: Số lượng HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Bể tăng từ 4 HTX năm 2017 lên 12 HTX năm 2019, tương đương mức tăng 200%. Tổng vốn đầu tư sản xuất của các HTX cũng tăng đáng kể, với vốn góp ban đầu trung bình khoảng vài tỷ đồng mỗi HTX, tăng lên hàng chục tỷ đồng vào năm 2019.

2. Tăng số lượng thành viên và thu nhập: Tổng số thành viên HTX tăng theo tỷ lệ tương ứng với số lượng HTX. Thu nhập bình quân của thành viên HTX tăng nhưng vẫn thấp hơn so với các HTX trong lĩnh vực kinh tế khác. Thu nhập bình quân thành viên HTX đạt khoảng 5-7 triệu đồng/năm, tăng khoảng 15% so với giai đoạn trước.

3. Hiệu quả hoạt động và quản lý HTX: Các HTX đã cải thiện hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, tuy nhiên vẫn còn nhiều HTX hoạt động manh mún, nhỏ lẻ, thiếu liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Một số HTX chưa có trụ sở riêng, đội ngũ cán bộ quản lý còn thiếu trình độ chuyên môn và kinh nghiệm.

4. Khó khăn và thách thức: Thiếu vốn đầu tư mở rộng sản xuất, hạn chế về kỹ thuật quản lý, khó khăn trong việc tiếp cận thị trường và chính sách hỗ trợ chưa thực sự hiệu quả. Việc thực hiện các chính sách hỗ trợ của Nhà nước và địa phương còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của HTX.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện địa lý phức tạp, nguồn lực tài chính hạn chế và trình độ quản lý còn yếu kém. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, mức tăng trưởng số lượng HTX tại Ba Bể là tích cực nhưng hiệu quả kinh tế chưa tương xứng. Biểu đồ so sánh vốn đầu tư và thu nhập thành viên qua các năm cho thấy xu hướng tăng nhưng chưa đồng đều giữa các HTX.

Phân tích SWOT cho thấy điểm mạnh của các HTX là sự gia tăng số lượng và sự quan tâm của chính quyền địa phương; điểm yếu là quy mô nhỏ, thiếu vốn và quản lý chưa chuyên nghiệp; cơ hội đến từ chính sách hỗ trợ của Nhà nước và tiềm năng phát triển nông nghiệp địa phương; thách thức là sự cạnh tranh thị trường và hạn chế về hạ tầng kỹ thuật.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các công trình nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của HTX trong phát triển kinh tế nông nghiệp, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý và tăng cường liên kết chuỗi giá trị sản phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường vốn đầu tư cho HTX: Khuyến khích các HTX chủ động huy động vốn từ thành viên và các nguồn hỗ trợ bên ngoài nhằm mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh. Mục tiêu tăng vốn đầu tư trung bình mỗi HTX lên ít nhất 30% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý HTX phối hợp với chính quyền địa phương.

2. Nâng cao năng lực quản lý và đào tạo cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, kỹ năng quản lý cho cán bộ HTX và thành viên nhằm cải thiện hiệu quả hoạt động. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, ưu tiên các HTX có quy mô nhỏ và mới thành lập. Chủ thể thực hiện: Liên minh HTX tỉnh Bắc Kạn và các cơ sở đào tạo.

3. Phát triển liên kết chuỗi giá trị sản phẩm: Xây dựng mô hình HTX gắn với chuỗi giá trị sản phẩm chủ lực của địa phương như cam, quýt, gạo đặc sản nhằm nâng cao chất lượng và mở rộng thị trường tiêu thụ. Mục tiêu đạt ít nhất 50% HTX tham gia liên kết trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Ba Bể phối hợp với doanh nghiệp và HTX.

4. Hoàn thiện cơ chế chính sách hỗ trợ: Đề xuất chính sách ưu đãi về đất đai, thuế, tín dụng và hỗ trợ kỹ thuật cho HTX nông nghiệp, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát để hạn chế tình trạng lũng đoạn, trá hình doanh nghiệp. Thời gian triển khai trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Các cấp chính quyền tỉnh và huyện.

5. Xây dựng hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ hỗ trợ: Đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng giao thông, kho bãi, thiết bị chế biến nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sản xuất và tiêu thụ sản phẩm của HTX. Mục tiêu nâng cấp ít nhất 30% cơ sở hạ tầng HTX trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Ba Bể và các nhà tài trợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển HTX nông nghiệp phù hợp với điều kiện thực tế huyện Ba Bể, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

2. Ban quản lý và thành viên HTX nông nghiệp: Tham khảo các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động, quản lý và phát triển sản xuất kinh doanh, từ đó cải thiện thu nhập và đời sống cho thành viên.

3. Các tổ chức Liên minh HTX và các tổ chức hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể: Áp dụng các đề xuất về đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và liên kết chuỗi giá trị nhằm nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của HTX.

4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan đến kinh tế hợp tác và HTX nông nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

1. HTX nông nghiệp là gì và vai trò của nó trong phát triển kinh tế địa phương?
   HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế tập thể do nông dân tự nguyện thành lập nhằm liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm và cung cấp dịch vụ hỗ trợ. Vai trò chính là tăng cường sức mạnh tập thể, giảm chi phí, nâng cao năng suất và thu nhập cho thành viên, đồng thời góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

2. Tại sao số lượng HTX nông nghiệp ở huyện Ba Bể tăng nhanh trong giai đoạn 2017-2019?
   Sự tăng trưởng này xuất phát từ chính sách khuyến khích của tỉnh và huyện, sự quan tâm đầu tư của Nhà nước, cùng với nhu cầu liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm của nông dân nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế.

3. Những khó khăn lớn nhất mà các HTX nông nghiệp ở Ba Bể đang gặp phải là gì?
   Các HTX còn nhỏ lẻ, thiếu vốn đầu tư, quản lý chưa chuyên nghiệp, khó khăn trong liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, cùng với hạn chế về hạ tầng kỹ thuật và chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ.

4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX?
   Các giải pháp bao gồm tăng cường vốn đầu tư, đào tạo nâng cao năng lực quản lý, phát triển liên kết chuỗi giá trị sản phẩm, hoàn thiện chính sách hỗ trợ và đầu tư hạ tầng kỹ thuật.

5. Làm thế nào để thành viên HTX có thể nâng cao thu nhập từ hoạt động hợp tác xã?
   Thành viên cần tích cực tham gia vào các hoạt động sản xuất, áp dụng kỹ thuật mới, tận dụng dịch vụ hỗ trợ của HTX, đồng thời HTX cần mở rộng quy mô, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Kết luận

• Số lượng HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Bể tăng gấp ba lần trong giai đoạn 2017-2019, thể hiện sự phát triển tích cực về quy mô và tổ chức.
• Vốn đầu tư, số lượng thành viên và thu nhập bình quân của thành viên HTX đều có xu hướng tăng, tuy nhiên hiệu quả kinh tế vẫn còn hạn chế do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.
• Các HTX còn gặp nhiều khó khăn như thiếu vốn, quản lý yếu kém, liên kết sản xuất và tiêu thụ chưa hiệu quả, cùng với hạn chế về hạ tầng và chính sách hỗ trợ.
• Đề xuất các giải pháp đồng bộ về vốn, quản lý, liên kết chuỗi giá trị, chính sách và hạ tầng nhằm phát triển bền vững HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Bể.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp chính quyền, tổ chức và nhà quản lý trong việc phát triển kinh tế tập thể, góp phần nâng cao đời sống nông dân và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và HTX cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà nghiên cứu và quản lý sử dụng kết quả nghiên cứu này làm tài liệu tham khảo và cơ sở hoạch định chính sách phát triển HTX nông nghiệp.