Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam hiện vẫn là một quốc gia nông nghiệp với hơn 60 triệu người sinh sống tại khu vực nông thôn, chiếm trên 65% dân số cả nước. Lực lượng lao động nông thôn (LĐNT) từ 15 tuổi trở lên chiếm trên 54% tổng lực lượng lao động toàn xã hội, với hơn 1 triệu người mỗi năm gia nhập thị trường lao động. Tuy nhiên, công tác đào tạo nghề cho LĐNT còn nhiều bất cập, như trang thiết bị đào tạo lạc hậu, đội ngũ giáo viên chưa đủ mạnh, và tỷ lệ lao động qua đào tạo có việc làm còn thấp. Tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, nông nghiệp vẫn là lĩnh vực chủ đạo thu hút phần lớn lao động, nhưng số lao động được đào tạo nghề còn hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH-HĐH) nông thôn.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào ba nội dung chính: (1) hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về đào tạo nghề và hiệu quả đào tạo nghề cho LĐNT; (2) đánh giá hiệu quả công tác đào tạo nghề cho LĐNT huyện Định Hóa giai đoạn 2016-2018; (3) đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo nghề cho LĐNT huyện Định Hóa giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ huyện Định Hóa với số liệu thu thập trong các năm 2016-2018 và khảo sát sơ cấp năm 2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nông thôn, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động, tăng thu nhập và cải thiện đời sống người dân. Các chỉ số như tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt trên 50% và tỷ lệ có việc làm sau đào tạo tối thiểu 80% là các mục tiêu định hướng cho công tác đào tạo nghề tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Khái niệm đào tạo nghề: Theo Luật Dạy nghề số 76/2006/QH11, đào tạo nghề là hoạt động trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp nhằm giúp người học có thể tìm hoặc tự tạo việc làm. Đào tạo nghề cho LĐNT là quá trình truyền đạt kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm và điều kiện của lao động nông thôn.

  • Chính sách đào tạo nghề cho LĐNT: Được xây dựng trên cơ sở Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008) và Đề án 1956/QĐ-TTg (2009), nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chuyển dịch cơ cấu lao động, tạo việc làm và tăng thu nhập cho LĐNT.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả đào tạo nghề: Bao gồm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, năng lực cơ sở đào tạo, chính sách và thể chế, cũng như đặc điểm lao động nông thôn như tính thời vụ, trình độ học vấn thấp, và khả năng tiếp cận việc làm hạn chế.

  • Mô hình phân tích SWOT: Được sử dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác đào tạo nghề cho LĐNT tại huyện Định Hóa.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan như Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Định Hóa, UBND huyện, Chi cục Thống kê huyện, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Thái Nguyên. Số liệu sơ cấp thu thập năm 2019 thông qua khảo sát 230 lao động nông thôn đã được đào tạo nghề.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng công thức Slovin với sai số 5%, từ tổng số 536 lao động được đào tạo nghề, chọn mẫu 230 người nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Phương pháp thu thập số liệu: Kết hợp phỏng vấn bằng phiếu điều tra, thảo luận nhóm phân tích SWOT, phỏng vấn bán cấu trúc với cán bộ quản lý và người lao động.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả, phân tích hồi quy đa biến, so sánh tỷ lệ và số liệu theo thời gian, không gian để đánh giá hiệu quả đào tạo nghề và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Số liệu thứ cấp từ 2016-2018, khảo sát sơ cấp và phân tích dữ liệu năm 2019, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ lao động nông thôn được đào tạo nghề còn thấp: Trong giai đoạn 2016-2018, huyện Định Hóa chỉ đào tạo nghề cho khoảng 536 lao động, chiếm tỷ lệ nhỏ so với tổng lực lượng lao động nông thôn. Số liệu khảo sát 230 lao động cho thấy chỉ khoảng 40% có việc làm ổn định sau đào tạo.

  2. Ngành nghề đào tạo chủ yếu tập trung vào nông nghiệp: Khoảng 94,5% lao động sau đào tạo làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, trong khi các ngành phi nông nghiệp như cơ khí, sửa chữa chiếm tỷ lệ rất thấp. Thu nhập bình quân của lao động làm việc trong ngành phi nông nghiệp cao hơn từ 20-30% so với ngành nông nghiệp.

  3. Chất lượng đào tạo còn hạn chế: Đánh giá của người lao động cho thấy hơn 50% không hài lòng với kỹ năng thực hành và kiến thức được trang bị, do cơ sở vật chất và trang thiết bị đào tạo lạc hậu, giáo viên thiếu kinh nghiệm thực tiễn.

  4. Khó khăn trong giải quyết việc làm sau đào tạo: Khoảng 35% lao động được đào tạo không tìm được việc làm phù hợp hoặc phải tự tạo việc làm với thu nhập thấp. Nguyên nhân chính là thiếu liên kết giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp, cũng như chính sách hỗ trợ việc làm chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng chung của công tác đào tạo nghề cho LĐNT tại nhiều địa phương, phù hợp với các báo cáo ngành và nghiên cứu trước đây. Việc tập trung đào tạo nghề nông nghiệp truyền thống chưa đáp ứng được nhu cầu chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng CNH-HĐH. Thu nhập thấp và việc làm không ổn định khiến người lao động chưa mặn mà với học nghề.

Phân tích SWOT cho thấy điểm mạnh là sự quan tâm của chính quyền địa phương và sự tham gia của các cơ sở đào tạo; điểm yếu là cơ sở vật chất yếu kém, thiếu kinh phí và đội ngũ giáo viên chất lượng; cơ hội đến từ các chính sách quốc gia và nhu cầu thị trường lao động; thách thức là sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ và thị trường lao động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ lao động qua đào tạo có việc làm, bảng so sánh thu nhập theo ngành nghề, và biểu đồ SWOT minh họa các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh tuyên truyền, tư vấn học nghề: Tăng cường công tác truyền thông về lợi ích của đào tạo nghề, đặc biệt là các ngành nghề phi nông nghiệp có thu nhập cao. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể xã hội. Thời gian: 2020-2022.

  2. Điều tra, khảo sát và dự báo nhu cầu học nghề: Thường xuyên cập nhật nhu cầu thị trường lao động để điều chỉnh ngành nghề đào tạo phù hợp, giảm tỷ trọng đào tạo nghề nông nghiệp truyền thống, tăng tỷ trọng nghề phi nông nghiệp. Chủ thể: Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện. Thời gian: Hàng năm.

  3. Nâng cao năng lực cơ sở đào tạo nghề: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại, nâng cao trình độ đội ngũ giáo viên, xây dựng chương trình đào tạo sát thực tế. Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh, UBND huyện. Thời gian: 2020-2025.

  4. Gắn đào tạo nghề với giải quyết việc làm: Tăng cường liên kết giữa nhà trường, doanh nghiệp và chính quyền địa phương để tạo việc làm cho người học sau đào tạo, hỗ trợ khởi nghiệp và tự tạo việc làm. Chủ thể: Ban chỉ đạo đào tạo nghề huyện, doanh nghiệp địa phương. Thời gian: 2020-2025.

  5. Xây dựng chính sách hỗ trợ đồng bộ: Hoàn thiện các chính sách hỗ trợ học viên trước, trong và sau đào tạo như vay vốn, bảo hiểm xã hội, tư vấn nghề nghiệp. Chủ thể: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan. Thời gian: 2020-2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý đào tạo nghề tại địa phương: Nghiên cứu giúp xây dựng kế hoạch đào tạo nghề phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội và nhu cầu lao động của địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để hoàn thiện chính sách đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho LĐNT.

  3. Các cơ sở đào tạo nghề: Tham khảo để nâng cao chất lượng đào tạo, điều chỉnh chương trình, phương pháp giảng dạy và liên kết với doanh nghiệp.

  4. Doanh nghiệp và nhà tuyển dụng: Hiểu rõ nhu cầu nguồn nhân lực, phối hợp với các cơ sở đào tạo để đặt hàng đào tạo và tuyển dụng lao động phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ lao động nông thôn qua đào tạo nghề còn thấp?
    Do hạn chế về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, nhận thức của người dân và thiếu chính sách hỗ trợ học nghề, dẫn đến người lao động chưa mặn mà tham gia học nghề.

  2. Ngành nghề nào nên ưu tiên đào tạo cho lao động nông thôn?
    Nên tập trung vào các ngành nghề phi nông nghiệp như cơ khí, sửa chữa, chế biến nông lâm sản, thủ công mỹ nghệ để tăng thu nhập và đa dạng hóa việc làm.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả đào tạo nghề?
    Cần nâng cấp cơ sở vật chất, đổi mới chương trình đào tạo, tăng cường liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, đồng thời đẩy mạnh tư vấn và hỗ trợ việc làm sau đào tạo.

  4. Chính sách nào hỗ trợ người lao động sau đào tạo nghề?
    Các chính sách vay vốn, bảo hiểm xã hội, tư vấn nghề nghiệp và hỗ trợ khởi nghiệp là những công cụ quan trọng giúp người lao động ổn định việc làm và nâng cao thu nhập.

  5. Làm sao để đảm bảo đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường lao động?
    Thường xuyên khảo sát, dự báo nhu cầu lao động, xây dựng chương trình đào tạo theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp và điều chỉnh ngành nghề đào tạo phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế.

Kết luận

  • Đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Định Hóa còn nhiều hạn chế về quy mô, chất lượng và hiệu quả việc làm sau đào tạo.
  • Ngành nghề đào tạo chủ yếu tập trung vào nông nghiệp, chưa đáp ứng nhu cầu chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng CNH-HĐH.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm cơ sở vật chất lạc hậu, đội ngũ giáo viên yếu, chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ và thiếu liên kết giữa nhà trường với doanh nghiệp.
  • Đề xuất các giải pháp tổng thể từ tuyên truyền, khảo sát nhu cầu, nâng cao năng lực đào tạo đến gắn kết đào tạo với giải quyết việc làm.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách và tổ chức đào tạo nghề hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Định Hóa và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và đơn vị đào tạo cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật nhu cầu thị trường lao động để nâng cao hiệu quả đào tạo nghề cho lao động nông thôn.