Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển Chính phủ điện tử (E-Government) trên toàn cầu, Chính phủ di động (M-Government) đã trở thành xu hướng tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Tại Việt Nam, tỷ lệ phủ sóng di động và số lượng thuê bao di động ngày càng tăng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các dịch vụ công trên nền tảng thiết bị di động. Theo báo cáo ngành năm 2023, Việt Nam có khoảng 40 nghìn dịch vụ công trực tuyến mức 4, tăng mạnh so với 13 nghìn dịch vụ năm 2019, cho thấy sự phát triển nhanh chóng của Chính phủ điện tử.

Tuy nhiên, việc thiết kế và triển khai khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động tại Việt Nam còn nhiều thách thức do thiếu các giải pháp công nghệ phù hợp, chính sách quản lý chưa đồng bộ và chưa có khung kiến trúc tổng thể dành riêng cho M-Government. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xuất một số giải pháp công nghệ trong thiết kế khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động tại Việt Nam, dựa trên cải tiến khung kiến trúc chính phủ điện tử phiên bản 2.0, nhằm nâng cao khả năng cung cấp dịch vụ công trực tuyến trên thiết bị di động, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người dân và doanh nghiệp.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc phân tích hiện trạng phát triển chính phủ điện tử và ứng dụng di động tại Việt Nam, khảo sát các khung kiến trúc chính phủ điện tử phổ biến trên thế giới như TOGAF, FEAF, TEAF, Zachman, đồng thời đề xuất khung kiến trúc tổng thể và các giải pháp công nghệ, chính sách quản lý phù hợp với đặc thù của Việt Nam trong giai đoạn 2023-2028. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan nhà nước xây dựng nền tảng công nghệ thông tin hiện đại, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia và nâng cao hiệu quả phục vụ người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kiến trúc doanh nghiệp (Enterprise Architecture - EA) để xây dựng khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Khung kiến trúc TOGAF (The Open Group Architecture Framework): Đây là một khung toàn diện, cung cấp phương pháp phát triển kiến trúc doanh nghiệp theo từng bước, bao gồm các thành phần như kiến trúc nghiệp vụ, kiến trúc ứng dụng, kiến trúc dữ liệu và kiến trúc công nghệ. TOGAF được sử dụng làm nền tảng để thiết kế khung kiến trúc tổng thể, đảm bảo tính linh hoạt và khả năng mở rộng.

  • Khung kiến trúc FEAF (Federal Enterprise Architecture Framework): FEAF tập trung vào việc tích hợp các kiến trúc riêng biệt của các cơ quan chính phủ liên bang, với các thành phần chính là kiến trúc nghiệp vụ, dữ liệu, ứng dụng và công nghệ. FEAF giúp xác định các tiêu chuẩn và nguyên tắc kiến trúc phù hợp với môi trường chính phủ.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Chính phủ điện tử (E-Government): Việc sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để cung cấp dịch vụ công trực tuyến, nâng cao hiệu quả quản lý và tương tác giữa chính phủ với người dân, doanh nghiệp.

  • Chính phủ di động (M-Government): Một nhánh của E-Government, sử dụng các thiết bị di động như điện thoại thông minh, máy tính bảng để cung cấp dịch vụ công mọi lúc, mọi nơi.

  • Khung kiến trúc chính phủ điện tử: Tập hợp các nguyên tắc, tiêu chuẩn, mô hình và phương pháp để xây dựng và quản lý hệ thống thông tin chính phủ.

  • Kiến trúc tích hợp: Khả năng kết nối và chia sẻ dữ liệu, dịch vụ giữa các hệ thống thông tin khác nhau trong chính phủ.

  • Quản lý công nghệ và chính sách: Các giải pháp quản lý, chính sách nhằm đảm bảo an toàn, bảo mật, tính liên thông và hiệu quả vận hành của hệ thống.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp kết hợp với phát triển khung kiến trúc tổng thể, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo ngành, văn bản pháp luật, tài liệu kỹ thuật về chính phủ điện tử và di động tại Việt Nam và quốc tế; khảo sát ý kiến chuyên gia trong các cơ quan chính phủ, doanh nghiệp công nghệ và các nhà nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích hiện trạng, so sánh các khung kiến trúc chính phủ điện tử phổ biến trên thế giới; đánh giá khả năng áp dụng tại Việt Nam; xây dựng và cải tiến khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động dựa trên phiên bản 2.0 hiện có.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát chuyên gia với khoảng 30-40 người thuộc các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp công nghệ và học giả để thu thập ý kiến đánh giá về tính khả thi và hiệu quả của khung kiến trúc đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2022 đến 2023, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, thiết kế khung kiến trúc và đề xuất giải pháp công nghệ, chính sách.

Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, đảm bảo tính khoa học và khả năng ứng dụng cao trong bối cảnh phát triển chính phủ điện tử tại Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng phát triển chính phủ điện tử và di động tại Việt Nam còn hạn chế: Mặc dù số lượng dịch vụ công trực tuyến mức 4 đã tăng từ khoảng 13 nghìn năm 2019 lên gần 40 nghìn năm 2020, nhưng các dịch vụ công trên nền tảng di động chưa được phát triển đồng bộ và thiếu khung kiến trúc tổng thể hỗ trợ. Khoảng 37,28% dịch vụ công trực tuyến chưa có phiên bản di động phù hợp, gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp trong việc tiếp cận.

  2. Khung kiến trúc chính phủ điện tử hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của M-Government: Khung kiến trúc chính phủ điện tử phiên bản 2.0 của Việt Nam được ban hành năm 2019 chủ yếu tập trung vào E-Government truyền thống, chưa tích hợp đầy đủ các thành phần đặc thù của dịch vụ di động như kiến trúc ứng dụng di động, kiến trúc dữ liệu di động và các chính sách bảo mật riêng biệt cho môi trường di động.

  3. Các khung kiến trúc chính phủ điện tử quốc tế như TOGAF, FEAF, TEAF có thể tham khảo nhưng cần điều chỉnh phù hợp với đặc thù Việt Nam: So sánh các khung kiến trúc của Phần Lan, Đan Mạch, Anh, Hoa Kỳ cho thấy mỗi quốc gia đều xây dựng khung kiến trúc dựa trên bối cảnh hành chính, chính sách và công nghệ riêng. Việt Nam không thể sao chép nguyên trạng mà cần phát triển khung kiến trúc riêng, bổ sung các thành phần như chính sách, quản lý, nguyên tắc thiết kế, mô hình quản lý và lộ trình thực hiện phù hợp.

  4. Thách thức lớn trong triển khai M-Government tại Việt Nam bao gồm: thiếu các quy định pháp lý về bảo mật và quyền riêng tư dữ liệu di động, thiếu chính sách quản lý thống nhất, hạn chế về hạ tầng công nghệ, sự chưa sẵn sàng của người dân trong việc sử dụng dịch vụ di động, và thiếu sự phối hợp liên ngành trong quản lý và phát triển dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc khung kiến trúc chính phủ điện tử hiện tại chưa được thiết kế để đáp ứng các yêu cầu đặc thù của môi trường di động, như tính di động, tính tương tác thời gian thực, bảo mật cao hơn và khả năng tích hợp đa nền tảng. So với các nghiên cứu quốc tế, Việt Nam còn thiếu các chính sách thúc đẩy phát triển M-Government và các giải pháp công nghệ phù hợp với đặc thù hành chính công và hạ tầng viễn thông trong nước.

Việc bổ sung các thành phần như chính sách, quản lý, nguyên tắc thiết kế, kiến trúc tích hợp và mô hình quản lý trong khung kiến trúc mới sẽ giúp khắc phục các hạn chế hiện tại. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ dịch vụ công trực tuyến có phiên bản di động theo năm, bảng đánh giá mức độ sẵn sàng của các cơ quan nhà nước trong việc triển khai M-Government, và mô hình quản lý vận hành khung kiến trúc sẽ minh họa rõ nét các phát hiện.

Kết quả nghiên cứu cũng phù hợp với các báo cáo ngành và nghiên cứu quốc tế về thách thức và cơ hội của M-Government, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách và giải pháp công nghệ phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và ban hành khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động phiên bản chính thức: Cần hoàn thiện khung kiến trúc tổng thể bao gồm các thành phần chính sách, quản lý, kiến trúc ứng dụng, dữ liệu, hạ tầng công nghệ và bảo mật, phù hợp với đặc thù Việt Nam. Thời gian thực hiện dự kiến trong giai đoạn 2023-2025, do Bộ Thông tin và Truyền thông chủ trì phối hợp với các bộ ngành liên quan.

  2. Phát triển chính sách và quy định pháp lý về bảo mật, quyền riêng tư và quản lý dữ liệu di động: Thiết lập các quy định rõ ràng về bảo vệ dữ liệu cá nhân, an toàn thông tin trong môi trường di động, đảm bảo quyền lợi người dân và doanh nghiệp khi sử dụng dịch vụ công trực tuyến trên thiết bị di động. Thời gian hoàn thiện trong năm 2024, do Bộ Công an và Bộ Tư pháp phối hợp xây dựng.

  3. Đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghệ và nền tảng điện toán đám mây di động: Tăng cường hạ tầng mạng không dây, xây dựng nền tảng điện toán đám mây di động để hỗ trợ vận hành các ứng dụng M-Government với khả năng mở rộng và bảo mật cao. Thời gian triển khai từ 2023 đến 2028, do các nhà mạng viễn thông và Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng dịch vụ di động cho cán bộ công chức và người dân: Triển khai các chương trình đào tạo, tuyên truyền về lợi ích và cách sử dụng dịch vụ công trên thiết bị di động, nhằm nâng cao tỷ lệ chấp nhận và sử dụng dịch vụ. Thời gian thực hiện liên tục từ 2023, do các cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội phối hợp tổ chức.

  5. Xây dựng mô hình quản lý và vận hành khung kiến trúc chính phủ điện tử di động: Thiết lập mô hình tổ chức, phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các cơ quan, đơn vị trong việc quản lý, vận hành và phát triển dịch vụ M-Government, đảm bảo tính liên thông và hiệu quả. Thời gian hoàn thiện trong năm 2024, do Ban Chỉ đạo quốc gia về Chính phủ điện tử chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về công nghệ thông tin và chuyển đổi số: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và giải pháp thiết kế khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động, giúp các cơ quan hoạch định chính sách xây dựng kế hoạch phát triển phù hợp.

  2. Các đơn vị phát triển và vận hành dịch vụ công trực tuyến: Các doanh nghiệp công nghệ và đơn vị CNTT trong chính phủ có thể áp dụng các giải pháp công nghệ và mô hình quản lý đề xuất để nâng cao hiệu quả triển khai dịch vụ di động.

  3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý hệ thống thông tin và chính phủ điện tử: Luận văn cung cấp tổng quan lý thuyết, phân tích thực trạng và đề xuất phương pháp nghiên cứu mới, là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cán bộ công chức và người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến: Hiểu rõ hơn về khung kiến trúc và các giải pháp công nghệ giúp nâng cao trải nghiệm và sự tin tưởng khi sử dụng dịch vụ công trên thiết bị di động.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động là gì?
    Là tập hợp các nguyên tắc, mô hình, tiêu chuẩn và phương pháp thiết kế, xây dựng hệ thống thông tin chính phủ điện tử trên nền tảng di động, nhằm đảm bảo tính liên thông, bảo mật và hiệu quả cung cấp dịch vụ công trực tuyến.

  2. Tại sao Việt Nam cần phát triển khung kiến trúc riêng cho M-Government?
    Do đặc thù hành chính, hạ tầng công nghệ và chính sách pháp luật khác biệt, việc sao chép nguyên trạng các khung kiến trúc quốc tế không phù hợp, cần khung kiến trúc riêng để đáp ứng yêu cầu thực tiễn và phát triển bền vững.

  3. Những thách thức lớn nhất khi triển khai M-Government tại Việt Nam là gì?
    Bao gồm thiếu chính sách pháp lý về bảo mật và quyền riêng tư, hạn chế hạ tầng công nghệ, sự chưa sẵn sàng của người dân, thiếu sự phối hợp liên ngành và quản lý thống nhất.

  4. Các giải pháp công nghệ nào được đề xuất trong luận văn?
    Bao gồm phát triển nền tảng điện toán đám mây di động, tích hợp kiến trúc ứng dụng và dữ liệu di động, áp dụng các tiêu chuẩn bảo mật và quản lý dữ liệu phù hợp với môi trường di động.

  5. Làm thế nào để nâng cao tỷ lệ sử dụng dịch vụ công trên thiết bị di động?
    Cần tăng cường đào tạo, tuyên truyền nâng cao nhận thức, cải thiện trải nghiệm người dùng, đảm bảo an toàn thông tin và xây dựng chính sách hỗ trợ người dân tiếp cận dịch vụ dễ dàng hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích kỹ lưỡng hiện trạng phát triển chính phủ điện tử và di động tại Việt Nam, nhận diện các hạn chế và thách thức chính.
  • Đã nghiên cứu và so sánh các khung kiến trúc chính phủ điện tử quốc tế, từ đó đề xuất khung kiến trúc chính phủ điện tử hướng dịch vụ di động phù hợp với đặc thù Việt Nam.
  • Đề xuất các giải pháp công nghệ, chính sách và mô hình quản lý nhằm nâng cao hiệu quả triển khai M-Government trong giai đoạn 2023-2028.
  • Nghiên cứu góp phần hỗ trợ các cơ quan nhà nước trong việc xây dựng nền tảng công nghệ thông tin hiện đại, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia.
  • Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện khung kiến trúc, xây dựng chính sách pháp lý, đầu tư hạ tầng và đào tạo nguồn nhân lực để triển khai hiệu quả các giải pháp đề xuất.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng Chính phủ số hiện đại, phục vụ người dân và doanh nghiệp tốt hơn!