I. Quan niệm của Xuân Diệu về thơ
Xuân Diệu quan niệm thơ là sự sống, là cuộc đời trần thế. Ông nhấn mạnh mối quan hệ hữu cơ giữa thơ và cuộc sống, phê phán những quan niệm thần bí, thoát ly. Thơ, theo ông, là sản phẩm của cảm xúc, trí tuệ, và tinh chất cuộc đời. Xuân Diệu cho rằng thơ phải chân thật, không được giả dối. Ông đề cao tính chân thật của tác phẩm nghệ thuật, coi đó là yếu tố căn bản. Thơ là trái tim chân thật, là quy luật tình cảm, và nhà thơ lớn là người nắm bắt sâu sắc quy luật của trái tim.
1.1. Thơ là cuộc sống
Xuân Diệu khẳng định thơ trước hết là cuộc sống, là sự sống tươi trẻ, say mê, nồng ấm. Ông phê phán những quan niệm thơ thoát ly hiện thực, coi thơ là sản phẩm của cảm xúc và trí tuệ. Thơ phải phản ánh chân thật cuộc sống, không được giả dối. Ông nhấn mạnh mối quan hệ máu thịt giữa nhà thơ và cuộc đời, coi thơ là tinh chất cuộc đời được lọc qua tâm hồn và trí tuệ của nhà thơ.
1.2. Tính chân thật trong thơ
Xuân Diệu đòi hỏi thơ phải chân thật, không được giả dối. Ông coi tính chân thật là yếu tố căn bản của tác phẩm nghệ thuật. Thơ phải phản ánh sự thật của cuộc sống và tâm hồn người. Ông phê phán thơ giả, coi đó là hiểm họa đối với nghệ thuật. Thơ chân thật là thơ đi từ trái tim đến trái tim, là quy luật tình cảm của con người.
II. Phương pháp phê bình của Xuân Diệu
Xuân Diệu coi phê bình là phương tiện để tập hợp và đánh giá các tác phẩm văn học. Ông nhấn mạnh vai trò của nhà phê bình trong việc phát hiện cái đẹp, quy phạm hóa cái đẹp, và phủ định những quy phạm lỗi thời. Xuân Diệu cho rằng phê bình phải dựa trên sự cảm thông và thấu hiểu tác phẩm, không chỉ đơn thuần là khen hay chê. Ông coi mỗi tác phẩm là một cơ thể sống, cần được đánh giá một cách toàn diện.
2.1. Phê bình là sự cảm thông
Xuân Diệu cho rằng phê bình không chỉ là khen hay chê, mà quan trọng hơn là sự cảm thông và thấu hiểu tác phẩm. Ông coi mỗi tác phẩm là một cơ thể sống, cần được đánh giá một cách toàn diện. Nhà phê bình phải có khả năng biện biệt cái hay và cái dở, đồng thời phải hiểu được tâm hồn và ý đồ của tác giả.
2.2. Phê bình và quy phạm hóa cái đẹp
Xuân Diệu nhấn mạnh vai trò của phê bình trong việc quy phạm hóa cái đẹp. Ông cho rằng nhà phê bình phải có khả năng phát hiện và nâng cao các quy phạm nghệ thuật. Phê bình không chỉ là đánh giá tác phẩm, mà còn là quá trình tìm kiếm và mở rộng các giá trị thẩm mỹ. Ông phê phán những nhà phê bình chỉ biết bảo vệ các quy phạm cũ mà không dám đổi mới.
III. Đóng góp của Xuân Diệu trong phê bình văn học trung đại
Xuân Diệu đã có những đóng góp lớn trong việc đánh giá các tác giả và tác phẩm văn học trung đại Việt Nam. Ông đã phân tích sâu sắc các giá trị nội dung và nghệ thuật của các nhà thơ cổ điển như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, và Hồ Xuân Hương. Xuân Diệu đã làm nổi bật những giá trị tinh hoa của văn học truyền thống, đồng thời chỉ ra những hạn chế trong sáng tác và phê bình của các tác giả này.
3.1. Đánh giá về Nguyễn Trãi
Xuân Diệu đã đánh giá cao tư tưởng yêu nước và nhân văn trong thơ Nguyễn Trãi. Ông nhấn mạnh sự kết hợp giữa tư tưởng chính trị và nghệ thuật thơ ca của Nguyễn Trãi. Xuân Diệu cũng chỉ ra những hạn chế trong cách diễn đạt và ngôn ngữ thơ của Nguyễn Trãi, nhưng vẫn khẳng định vị trí quan trọng của ông trong nền văn học Việt Nam.
3.2. Đánh giá về Nguyễn Du
Xuân Diệu đã dành nhiều sự quan tâm đến Nguyễn Du, đặc biệt là tác phẩm Truyện Kiều. Ông đánh giá cao nghệ thuật miêu tả tâm lý và ngôn ngữ thơ của Nguyễn Du. Xuân Diệu cũng chỉ ra những giá trị nhân văn sâu sắc trong tác phẩm của Nguyễn Du, đồng thời phê phán những quan điểm phê bình thiếu khách quan về Truyện Kiều.
