Đổi mới quản lý nhà nước đối với thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam

Thuế TNCN là khoản đóng góp bắt buộc cho Nhà nước, không mang tính hoàn trả trực tiếp. Đặc điểm của Thuế TNCN là thuế trực thu, gắn liền với chính sách xã hội, phức tạp trong quản lý do diện danh thuế rộng và nhạy cảm về mặt tâm lý. Đối tượng nộp thuế là cá nhân cư trú và không cư trú có thu nhập chịu thuế phát sinh trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam. Việc tính thuế dựa trên thu nhập chịu thuế và thuế suất. Thuế suất thường theo tỷ lệ phần trăm để đảm bảo tính linh hoạt.

Quản lý nhà nước đối với Thuế TNCN bao gồm xây dựng và hoàn thiện Luật Thuế TNCN, hoạch định mục tiêu, xây dựng tổ chức bộ máy, xây dựng đội ngũ cán bộ công chức thuế, xây dựng và thực hiện quy trình, quy chế quản lý thu, kiểm tra, thanh tra. Luật Thuế TNCN là bộ luật gây nhiều tranh luận, thể hiện ý thức làm chủ của người dân khi trực tiếp đóng thuế. Các quy trình cơ bản bao gồm đăng ký thuế, kê khai nộp thuế, tính thuế, thông báo thuế, thu thuế, kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm.

Việc quản lý Thuế TNCN chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như thể chế chính sách, trình độ phát triển kinh tế, năng lực quản lý của cơ quan thuế, ý thức tuân thủ pháp luật của người nộp thuế và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Sự thay đổi của chính sách thuế, số lượng đối tượng nộp thuế tăng nhanh, tình trạng trốn thuế, nợ đọng thuế, năng lực quản lý của cơ quan thuế chưa đáp ứng yêu cầu đòi hỏi phải có tổ chức bộ máy quản lý thu thuế phù hợp.

Hệ thống văn bản pháp lý liên quan đến quản lý nhà nước đối với Thuế TNCN bao gồm Luật Quản lý thuế, các văn bản pháp lý trực tiếp liên quan đến quản lý nhà nước đối với Thuế TNCN. Pháp lệnh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao đã được sửa đổi nhiều lần (5 lần trong một thập kỷ: 1992, 1993, 1994, 1997, 1999) thể hiện xu hướng hoàn thiện dần chính sách và tăng cường cơ chế quản lý thu.

Bộ máy quản lý thuế và quản lý Thuế TNCN đang trong quá trình cải cách cơ chế hành thu. Việc xây dựng và đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý Thuế TNCN được chú trọng. Công tác thanh tra, kiểm tra Thuế TNCN được tăng cường. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế về năng lực, trình độ và trách nhiệm quản lý của cơ quan thuế. Cần có tổ chức bộ máy quản lý thu thuế phù hợp, tận dụng được các thành tựu của các nước và đạt hiệu quả cao.

Tồn tại trong quản lý Thuế TNCN bao gồm tình trạng trốn thuế, nợ đọng thuế, kê khai không trung thực, gian lận trong hoàn thuế. Nguyên nhân của những tồn tại này là do hệ thống pháp luật còn phức tạp, chính sách chưa đồng bộ, ý thức tuân thủ pháp luật của người nộp thuế còn thấp, năng lực quản lý của cơ quan thuế còn hạn chế, và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa hiệu quả.

Cần xây dựng hệ thống quản lý Thuế TNCN phù hợp với Luật Thuế TNCN, bao gồm việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng cơ sở dữ liệu Thuế TNCN đầy đủ và chính xác, và tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế. Hướng đến Đề án quản lý thuế thu nhập cá nhân, hiện nay cơ quan thuế đang triển khai mô hình quản lý dựa trên kê khai của Người nộp thuế và thông tin từ cơ quan chi trả thu nhập.

Cần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về Thuế TNCN bằng cách tăng cường kiểm tra, thanh tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về thuế, nâng cao năng lực cán bộ thuế, và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Hoạt động kiểm tra nhằm phát hiện sai sót vướng mắc trong quá trình quản lý để có giải pháp kịp thời giải quyết vướng mắc, đồng thời làm rõ những việc đã làm được, chưa làm được trong chương trình, dự án để khen thưởng và xử lý kịp thời.

Các giải pháp có tính điều kiện bao gồm việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về thuế, nâng cao trình độ dân trí, và tạo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng. Cần có sự đồng bộ giữa chính sách kinh tế và chính sách thuế để đảm bảo hiệu quả quản lý Thuế TNCN. Việc trực tiếp bỏ tiền túi ra để đóng thuế sẽ tạo cho người dân ý thức làm chủ cao hơn, từ đó sẽ phát huy tính dân chủ trong xã hội.

Triển khai dịch vụ thuế điện tử cho phép người nộp thuế kê khai, nộp thuế và tra cứu thông tin trực tuyến, giảm thiểu thời gian và chi phí tuân thủ. Sử dụng hóa đơn điện tử trong các giao dịch liên quan đến Thuế TNCN giúp tăng cường tính minh bạch và kiểm soát. Dịch vụ thuế điện tử giúp người nộp thuế kê khai, nộp thuế và tra cứu thông tin trực tuyến, giảm thiểu thời gian và chi phí tuân thủ.

Sử dụng phân tích dữ liệu lớn để phát hiện các dấu hiệu bất thường và rủi ro trong kê khai Thuế TNCN, từ đó tập trung nguồn lực vào kiểm tra, thanh tra các trường hợp có nguy cơ cao. Quản lý rủi ro giúp cơ quan thuế chủ động phòng ngừa và giảm thiểu thất thu. Phân tích dữ liệu lớn giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường và rủi ro trong kê khai Thuế TNCN, từ đó tập trung nguồn lực vào kiểm tra, thanh tra các trường hợp có nguy cơ cao.

Xây dựng cơ sở dữ liệu Thuế TNCN tập trung, đồng bộ giúp cơ quan thuế quản lý thông tin hiệu quả hơn, giảm thiểu sai sót và trùng lặp. Cơ sở dữ liệu này cần được liên kết với các cơ sở dữ liệu khác như thông tin dân cư, thông tin doanh nghiệp để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ. Cơ sở dữ liệu Thuế TNCN tập trung, đồng bộ giúp cơ quan thuế quản lý thông tin hiệu quả hơn, giảm thiểu sai sót và trùng lặp.

Các nước thường áp dụng chung một biểu thuế cho cả cư dân trong và ngoài nước, phương thức đánh thuế trên tổng số thu nhập của cá nhân, có khấu trừ một mức sống tối thiểu với biểu thuế là thuế suất theo tỷ lệ lũy tiến từng phần. Thu nhập chịu thuế thường bao gồm toàn bộ các khoản thu nhập của cá nhân. Bảng thuế lũy tiến từng phần đều được thiết kế đơn giản, đối tượng nộp thuế dễ thực hiện.

Nguyên tắc quản lý thuế là tổ chức kê khai tính thuế và hành thu theo chế độ tự định thuế. Việc xác định cá nhân cư trú và không cư trú dựa trên thời hạn cư trú, nơi ở thường xuyên, quyền lợi cá nhân và kinh tế. Nếu quyền lợi kinh tế phát sinh chủ yếu ở một nước thì cũng được coi là cá nhân cư trú. Các nước thường giao nhiệm vụ quản lý thu cho cấp địa phương vì họ thông thuộc với các điều kiện địa phương và gần gũi đối với đối tượng nộp thuế.

Việt Nam có thể áp dụng kinh nghiệm quốc tế vào việc hoàn thiện chính sách và quản lý nhà nước đối với Thuế TNCN, bao gồm việc đơn giản hóa biểu thuế, tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế, và xây dựng hệ thống quản lý rủi ro hiệu quả. Cần có sự điều chỉnh phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam. Một số điểm có thể vận dụng ngay vào việc hoạch định chính sách và quản lý Nhà nước đối với thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam như sau: về chính sách: - về việc xác định cá nhân cư trú và không cư trú, ngoài yếu tố thời hạn cư trú hoặc có nơi ở thường xuyên hay không thường xuyên thì một trong những yếu tố nữa là quyền lợi cá nhân và kinh tế.

Hệ thống Thuế TNCN sẽ phát triển theo hướng mở rộng diện danh thuế, điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh phù hợp với tình hình thực tế, và đơn giản hóa thủ tục kê khai, nộp thuế. Cần có sự đánh giá định kỳ về hiệu quả của chính sách Thuế TNCN để có những điều chỉnh kịp thời. Hệ thống Thuế TNCN sẽ phát triển theo hướng mở rộng diện danh thuế, điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh phù hợp với tình hình thực tế, và đơn giản hóa thủ tục kê khai, nộp thuế.

Hợp tác quốc tế giúp Việt Nam trao đổi thông tin, kinh nghiệm và học hỏi các phương pháp quản lý thuế tiên tiến. Tham gia các diễn đàn quốc tế về thuế giúp Việt Nam nâng cao vị thế và đóng góp vào việc xây dựng các chuẩn mực quốc tế về thuế. Hợp tác quốc tế giúp Việt Nam trao đổi thông tin, kinh nghiệm và học hỏi các phương pháp quản lý thuế tiên tiến.

Cần có chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ thuế thường xuyên để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức công vụ. Cán bộ thuế cần được trang bị kiến thức về công nghệ thông tin, quản lý rủi ro và các kỹ năng mềm cần thiết để đáp ứng yêu cầu công việc. Cần có chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ thuế thường xuyên để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức công vụ.