Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chủ trương trọng điểm của Đảng và Nhà nước nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tại huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình, một huyện vùng cao với hơn 70% dân số là người dân tộc thiểu số và phần lớn sống bằng nghề nông nghiệp, việc huy động nguồn lực để thực hiện chương trình NTM gặp nhiều thách thức do điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn, địa hình phức tạp. Giai đoạn 2021 - 2023, tổng nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ bản trên địa bàn huyện đạt hơn 1.470 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách nhà nước chiếm 45,2%, vốn tín dụng chiếm 38,1%, vốn lồng ghép chiếm 16,5%, còn vốn huy động từ cộng đồng dân cư chỉ chiếm khoảng 0,3%. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng huy động nguồn lực tài chính và phi tài chính phục vụ xây dựng NTM tại Cao Phong, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên toàn huyện Cao Phong, với khảo sát chuyên sâu tại ba xã đại diện: Bắc Phong, Bình Thanh và Hợp Phong. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện chương trình NTM tại địa phương, đồng thời góp phần hoàn thiện lý luận về huy động nguồn lực trong xây dựng nông thôn mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về huy động nguồn lực trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng nông thôn mới. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết nguồn lực hệ thống: Xem nguồn lực là tổng thể các yếu tố tài chính, nhân lực, vật lực và thông tin mà hệ thống có thể sử dụng để đạt mục tiêu phát triển. Nguồn lực được phân loại theo nguồn gốc (nội lực và ngoại lực), tính chất (nhân lực, vật lực) và phạm vi lãnh thổ.

  2. Mô hình huy động nguồn lực trong phát triển cộng đồng: Nhấn mạnh vai trò của sự phối hợp giữa nhà nước, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội trong việc huy động tài chính, nhân lực và vật lực nhằm phát triển bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn mới, xây dựng nông thôn mới theo Bộ tiêu chí quốc gia, nguồn lực tài chính và phi tài chính, huy động nguồn lực, các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực (chủ quan và khách quan).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, thống kê của UBND huyện, các phòng ban chuyên môn và các tài liệu chuyên ngành giai đoạn 2021 - 2023. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra với cỡ mẫu 141 người, bao gồm cán bộ chương trình NTM (18 người), cán bộ các tổ chức đoàn thể (30 người) và người dân (93 người) tại ba xã nghiên cứu điểm: Bắc Phong, Bình Thanh và Hợp Phong. Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên có phân tầng nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel với các phương pháp thống kê mô tả và so sánh nhằm đánh giá thực trạng huy động nguồn lực, tỷ lệ đóng góp các nguồn vốn, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả huy động. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm tỷ lệ vốn huy động theo nguồn, mức độ hoàn thành các tiêu chí xây dựng NTM, số lượng ngày công lao động, diện tích đất hiến tặng và các chỉ tiêu đánh giá năng lực tổ chức thực hiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM chủ yếu từ ngân sách nhà nước và tín dụng: Giai đoạn 2021 - 2023, tổng vốn huy động đạt khoảng 1.470 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách nhà nước chiếm 45,2%, vốn tín dụng chiếm 38,1%, vốn lồng ghép chiếm 16,5%, còn vốn huy động từ cộng đồng dân cư chỉ chiếm khoảng 0,3%. Vốn từ doanh nghiệp, hợp tác xã gần như không có đóng góp.

  2. Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM và các tiêu chí xây dựng NTM tăng rõ rệt: Đến năm 2023, 88,9% số xã đạt chuẩn NTM, 42% xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 15% xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Trung bình mỗi xã đạt 17,89 tiêu chí trên tổng số 19 tiêu chí theo Bộ tiêu chí quốc gia.

  3. Nguồn lực phi tài chính được huy động nhưng còn hạn chế: Người dân tích cực đóng góp ngày công lao động (trên 90% đồng thuận), hiến đất (khoảng 95% đồng thuận), tuy nhiên mức đóng góp về vật lực và tài chính từ cộng đồng còn thấp, đặc biệt tại các xã như Bắc Phong và Hợp Phong.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực gồm năng lực tổ chức, chính sách và sự đồng thuận của cộng đồng: Cán bộ quản lý có trách nhiệm và năng lực tốt giúp tăng hiệu quả huy động; chính sách hỗ trợ còn hạn chế về định mức và thời gian phân bổ vốn; sự đồng thuận và nhận thức của người dân là yếu tố then chốt trong huy động nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nguồn vốn ngân sách nhà nước vẫn là trụ cột chính trong huy động nguồn lực xây dựng NTM tại Cao Phong, phù hợp với đặc điểm kinh tế khó khăn của huyện vùng cao. Tỷ lệ vốn huy động từ cộng đồng dân cư thấp phản ánh hạn chế về năng lực tài chính và nhận thức của người dân, cũng như thiếu sự tham gia của doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế khác. So sánh với các địa phương như huyện Bảo Thắng (Lào Cai) và Đan Phượng (Hà Nội), nơi huy động được nguồn lực đa dạng hơn từ cộng đồng và doanh nghiệp, Cao Phong cần tăng cường công tác tuyên truyền, vận động và cải thiện chính sách hỗ trợ để nâng cao sự tham gia của các bên liên quan.

Việc đạt được gần 19 tiêu chí NTM trung bình trên mỗi xã cho thấy sự tiến bộ rõ rệt trong phát triển hạ tầng và kinh tế - xã hội, góp phần nâng cao đời sống người dân. Tuy nhiên, các tiêu chí về thu nhập và giảm nghèo vẫn chưa đạt 100%, phản ánh những khó khăn về kinh tế và khả năng huy động nguồn lực tại chỗ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ vốn huy động theo nguồn và bảng tổng hợp kết quả đạt chuẩn các tiêu chí NTM theo xã để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình truyền thông, hội thảo, tập huấn nhằm nâng cao hiểu biết của người dân về vai trò và lợi ích của việc tham gia đóng góp nguồn lực xây dựng NTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ đóng góp của dân cư lên ít nhất 5% tổng nguồn vốn trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể xã.

  2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ và khuyến khích huy động nguồn lực: Rà soát, điều chỉnh định mức hỗ trợ, đơn giản hóa thủ tục phân bổ vốn, đồng thời xây dựng các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp và hợp tác xã tham gia đầu tư xây dựng NTM. Mục tiêu tăng vốn huy động từ doanh nghiệp lên 10% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện.

  3. Nâng cao năng lực tổ chức và quản lý chương trình xây dựng NTM: Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý, tăng cường phối hợp liên ngành, xây dựng quy chế phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo tiến độ và hiệu quả huy động nguồn lực. Mục tiêu hoàn thiện bộ máy tổ chức trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các phòng ban chuyên môn.

  4. Phát triển các mô hình kinh tế tập thể và liên kết sản xuất: Khuyến khích thành lập hợp tác xã, tổ hợp tác, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp nhằm tăng thu nhập cho người dân, từ đó nâng cao khả năng đóng góp nguồn lực. Mục tiêu tăng diện tích sản xuất theo mô hình tập thể lên 20% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp và PTNT, Hội Nông dân, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý chương trình xây dựng nông thôn mới: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác huy động nguồn lực, từ đó cải thiện công tác lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tài liệu giúp đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách phù hợp nhằm tăng cường huy động nguồn lực tài chính và phi tài chính cho xây dựng NTM.

  3. Các tổ chức đoàn thể và cộng đồng dân cư tại địa phương: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách thức tham gia đóng góp nguồn lực, từ đó nâng cao sự đồng thuận và hiệu quả huy động.

  4. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và phân tích chuyên sâu về huy động nguồn lực trong xây dựng NTM, phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nguồn vốn huy động từ cộng đồng dân cư ở Cao Phong còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do điều kiện kinh tế khó khăn, thu nhập bình quân đầu người thấp, cùng với nhận thức và sự đồng thuận của người dân chưa cao. Ví dụ, tại xã Bắc Phong và Hợp Phong, vốn huy động từ dân cư chỉ chiếm dưới 0,4% tổng vốn.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả huy động nguồn lực?
    Năng lực tổ chức thực hiện, chính sách hỗ trợ và sự đồng thuận của cộng đồng là những yếu tố then chốt. Cán bộ có trách nhiệm và năng lực tốt giúp vận động người dân hiệu quả hơn, trong khi chính sách chưa hoàn thiện làm hạn chế nguồn lực huy động.

  3. Làm thế nào để tăng cường huy động vốn từ doanh nghiệp và hợp tác xã?
    Cần xây dựng chính sách ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật, đơn giản hóa thủ tục đầu tư và tăng cường tuyên truyền để thu hút sự tham gia của các tổ chức kinh tế. Ví dụ, huyện Đan Phượng đã huy động được gần 100 tỷ đồng từ doanh nghiệp trong gần 5 năm.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, khảo sát điều tra với cỡ mẫu 141 người, phân tích thống kê mô tả và so sánh để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

  5. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu này là gì?
    Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách và tổ chức thực hiện huy động nguồn lực xây dựng NTM tại Cao Phong và các địa phương tương tự, góp phần nâng cao hiệu quả chương trình và phát triển bền vững vùng nông thôn.

Kết luận

  • Nguồn vốn ngân sách nhà nước và tín dụng chiếm tỷ trọng lớn trong huy động nguồn lực xây dựng NTM tại Cao Phong, trong khi vốn huy động từ cộng đồng dân cư và doanh nghiệp còn hạn chế.
  • Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM và các tiêu chí liên quan tăng rõ rệt, phản ánh sự tiến bộ trong phát triển hạ tầng và kinh tế - xã hội.
  • Năng lực tổ chức, chính sách hỗ trợ và sự đồng thuận của cộng đồng là các yếu tố quyết định hiệu quả huy động nguồn lực.
  • Cần tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý và phát triển mô hình kinh tế tập thể để nâng cao hiệu quả huy động.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường huy động nguồn lực trong giai đoạn 2024 - 2027, góp phần thúc đẩy xây dựng nông thôn mới bền vững tại huyện Cao Phong.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện hơn công tác huy động nguồn lực xây dựng nông thôn mới. Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan được khuyến nghị áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả chương trình.