Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ 21, ngành công nghiệp cơ khí chế tạo đã có những bước phát triển vượt bậc nhờ ứng dụng công nghệ hiện đại như công nghệ thông tin, vật liệu nano và tự động hóa. Ngành này chiếm khoảng 30% số lượng việc làm và đóng góp trên 25% giá trị tổng sản phẩm toàn cầu. Tại Việt Nam, nhu cầu về nguồn nhân lực có tay nghề cao trong lĩnh vực hàn, đặc biệt là hàn MAG/MIG, đang ở mức rất cao. Theo báo cáo của Tổng cục Dạy nghề, học viên trình độ cao đẳng nghề hàn chiếm tỷ lệ hàng đầu về việc làm sau đào tạo.

Tuy nhiên, việc đào tạo nghề hàn MAG/MIG tại các trường cao đẳng nghề, trong đó có Trường Cao đẳng Nghề Thành phố Hồ Chí Minh, vẫn còn nhiều hạn chế khi áp dụng phương pháp dạy học truyền thống. Do đó, việc chuyển đổi sang dạy học theo hướng tiếp cận năng lực nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học là một yêu cầu cấp thiết. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng và kiểm nghiệm mô hình dạy học hàn MAG/MIG theo hướng tiếp cận năng lực tại Trường Cao đẳng Nghề TP. Hồ Chí Minh, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng nhu cầu thực tiễn lao động.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quá trình dạy học mô đun hàn MAG tại trường trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2017. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cải tiến phương pháp giảng dạy, tăng cường kỹ năng thực hành và năng lực nghề nghiệp cho sinh viên, góp phần nâng cao tỷ lệ sinh viên có việc làm sau đào tạo và đáp ứng yêu cầu thị trường lao động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về năng lực và lý thuyết dạy học theo hướng tiếp cận năng lực (Competency Based Training - CBT). Năng lực được hiểu là sự kết hợp hài hòa giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công một nhiệm vụ trong bối cảnh cụ thể. Mô hình cấu trúc năng lực bao gồm bốn loại năng lực: năng lực cá nhân, năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp và năng lực xã hội.

Dạy học theo hướng tiếp cận năng lực tập trung vào việc phát triển năng lực thực hiện công việc của người học, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức lý thuyết. Mô đun năng lực thực hiện được xây dựng dựa trên tiêu chuẩn kỹ năng nghề quốc gia, tích hợp kiến thức chuyên môn, kỹ năng thực hành và thái độ nghề nghiệp. Phương pháp dạy học tích hợp lý thuyết với thực hành, sử dụng các phương pháp như dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án và thảo luận nhóm nhằm phát triển toàn diện năng lực người học.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ Trường Cao đẳng Nghề TP. Hồ Chí Minh, bao gồm khảo sát ý kiến giáo viên và sinh viên, thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả học tập. Cỡ mẫu khảo sát gồm hơn 50 giáo viên và 120 sinh viên tham gia các lớp học hàn MAG/MIG.

Phương pháp phân tích sử dụng phần mềm SPSS for Windows phiên bản 16.0 và Excel để xử lý số liệu thống kê. Phương pháp khảo sát bằng bảng câu hỏi nhằm đánh giá thực trạng dạy học và mức độ quan tâm của giáo viên về tiếp cận năng lực. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành trên hai chủ đề chính của mô đun hàn MAG, so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm áp dụng phương pháp tiếp cận năng lực và lớp đối chứng theo phương pháp truyền thống.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2016 đến tháng 12/2016, bao gồm giai đoạn khảo sát, thiết kế giáo án, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học hàn MAG tại trường: Khoảng 70% giáo viên đã tham dự các khóa tập huấn về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, tuy nhiên chỉ có khoảng 55% giáo viên thực sự áp dụng phương pháp này trong giảng dạy. Mức độ quan tâm của giáo viên về việc hình thành và phát triển năng lực cho người học đạt khoảng 65%.

  2. Phương pháp dạy học được sử dụng: 60% giáo viên sử dụng phương pháp dạy học tích hợp lý thuyết và thực hành, 45% áp dụng phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, 35% sử dụng dạy học theo dự án và 40% áp dụng thảo luận nhóm. Việc sử dụng phương tiện và công cụ hỗ trợ giảng dạy đạt mức trung bình 70%.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Điểm trung bình kiểm tra kỹ năng hàn của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng khoảng 15% ở chủ đề “Hàn giáp mối không vát mép ở vị trí hàn bằng” và 12% ở chủ đề “Hàn góc có vát mép ở vị trí hàn bằng”. Mức độ tự tin trong thao tác của sinh viên sau thực nghiệm tăng lên 80% so với trước thực nghiệm.

  4. Khó khăn trong dạy học theo hướng tiếp cận năng lực: 55% giáo viên cho biết khó khăn lớn nhất là thiếu tài liệu giảng dạy tích hợp và thiết bị thực hành hiện đại. Sinh viên gặp khó khăn trong việc tự học và vận dụng kiến thức vào thực tế chiếm khoảng 40%.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc áp dụng dạy học theo hướng tiếp cận năng lực trong mô đun hàn MAG tại Trường Cao đẳng Nghề TP. Hồ Chí Minh có hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao kỹ năng thực hành và năng lực nghề nghiệp của sinh viên. Sự tăng điểm kiểm tra và mức độ tự tin của sinh viên phản ánh sự phù hợp của phương pháp dạy học tích hợp lý thuyết và thực hành.

Nguyên nhân của những khó khăn chủ yếu liên quan đến hạn chế về cơ sở vật chất và nguồn lực giảng dạy, điều này phù hợp với các nghiên cứu trong ngành giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng mô hình tiếp cận năng lực đã được chứng minh là giúp người học nhanh chóng hòa nhập với yêu cầu công việc thực tế, tiết kiệm thời gian đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, biểu đồ mức độ sử dụng phương pháp dạy học của giáo viên, cũng như bảng tổng hợp các khó khăn gặp phải trong quá trình dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và tập huấn cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng thiết kế giáo án tích hợp. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được tập huấn trong vòng 12 tháng, do Ban Giám hiệu và phòng Đào tạo thực hiện.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư nâng cấp phòng học tích hợp, mua sắm thiết bị hàn MAG/MIG hiện đại để phục vụ giảng dạy thực hành. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, do Ban Quản lý cơ sở vật chất phối hợp với các nhà tài trợ.

  3. Xây dựng và hoàn thiện tài liệu giảng dạy tích hợp: Phát triển bộ giáo án tích hợp lý thuyết và thực hành theo mô đun năng lực, bao gồm các bài tập tình huống và dự án thực tế. Mục tiêu hoàn thành bộ tài liệu trong 9 tháng, do tổ chuyên môn kỹ thuật công nghiệp đảm nhiệm.

  4. Tăng cường phương pháp đánh giá năng lực người học: Áp dụng đa dạng hình thức đánh giá như đánh giá qua sản phẩm, đánh giá qua quá trình học tập và tự đánh giá của sinh viên nhằm phản ánh chính xác năng lực thực tế. Mục tiêu triển khai trong 6 tháng, do phòng Khảo thí và Đảm bảo chất lượng thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực sư phạm, áp dụng phương pháp dạy học tích hợp và tiếp cận năng lực trong đào tạo nghề hàn.

  2. Sinh viên ngành cơ khí chế tạo và hàn: Hiểu rõ phương pháp học tập hiệu quả, phát triển kỹ năng thực hành và năng lực nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu thị trường lao động.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục nghề nghiệp: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo nghề theo hướng tiếp cận năng lực, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

  4. Doanh nghiệp và nhà tuyển dụng trong ngành cơ khí: Tham khảo để phối hợp với các cơ sở đào tạo trong việc xây dựng chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế, nâng cao hiệu quả tuyển dụng và đào tạo lại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo hướng tiếp cận năng lực là gì?
    Dạy học theo hướng tiếp cận năng lực tập trung phát triển năng lực thực hiện công việc của người học, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức lý thuyết. Ví dụ, sinh viên không chỉ biết lý thuyết hàn mà còn phải thực hành thành thạo và đảm bảo an toàn lao động.

  2. Phương pháp dạy học tích hợp có ưu điểm gì?
    Phương pháp này giúp người học kết hợp lý thuyết và thực hành trong cùng một quá trình học, tăng tính thực tiễn và hiệu quả học tập. Trong nghiên cứu, sinh viên áp dụng phương pháp này có điểm kiểm tra kỹ năng cao hơn 15% so với phương pháp truyền thống.

  3. Khó khăn lớn nhất khi áp dụng dạy học theo hướng tiếp cận năng lực là gì?
    Khó khăn chủ yếu là thiếu tài liệu giảng dạy tích hợp và thiết bị thực hành hiện đại, cũng như đòi hỏi giáo viên phải có năng lực sư phạm cao để thiết kế bài giảng phù hợp.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực người học hiệu quả?
    Đánh giá năng lực cần đa dạng hình thức như đánh giá qua sản phẩm thực tế, đánh giá quá trình học tập và tự đánh giá của người học, nhằm phản ánh chính xác khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng trong thực tiễn.

  5. Tại sao mô đun hàn MAG được chọn làm đối tượng nghiên cứu?
    Mô đun hàn MAG là một trong những mô đun chuyên ngành quan trọng trong đào tạo nghề cơ khí, có tính ứng dụng cao và yêu cầu kỹ năng thực hành phức tạp, phù hợp để triển khai dạy học theo hướng tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học hàn MAG theo hướng tiếp cận năng lực tại Trường Cao đẳng Nghề TP. Hồ Chí Minh.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp này nâng cao đáng kể kỹ năng thực hành và năng lực nghề nghiệp của sinh viên.
  • Những khó khăn chủ yếu liên quan đến cơ sở vật chất và năng lực giảng viên cần được khắc phục kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, bao gồm đào tạo giáo viên, cải thiện trang thiết bị và xây dựng tài liệu giảng dạy tích hợp.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng áp dụng phương pháp này cho các mô đun nghề khác và theo dõi hiệu quả trong dài hạn.

Quý độc giả và các cơ sở đào tạo nghề được khuyến khích áp dụng và phát triển mô hình dạy học theo hướng tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động hiện đại.