Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam sở hữu một kho tàng dân ca phong phú với nhiều làn điệu đặc sắc, là di sản văn hóa quý báu góp phần nuôi dưỡng tâm hồn và bản sắc dân tộc. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, sự giao thoa văn hóa đã làm giảm sự quan tâm của thế hệ trẻ đối với dân ca truyền thống. Theo ước tính, chương trình âm nhạc phổ thông hiện chỉ dành khoảng 35 tiết/năm cho môn Âm nhạc, trong đó số lượng bài dân ca rất hạn chế, đặc biệt là dân ca Thanh Hóa. Điều này dẫn đến việc học sinh tiểu học có hiểu biết còn rất hạn chế về dân ca, đồng thời bị ảnh hưởng mạnh bởi các dòng nhạc hiện đại.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc dạy học hát dân ca theo hướng trải nghiệm sáng tạo (TNST) cho học sinh tiểu học tại Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Nguyễn Xuân Nguyên, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa, trong giai đoạn 2020-2023. Mục tiêu nghiên cứu nhằm áp dụng và đề xuất các biện pháp dạy học hát dân ca theo hướng TNST, góp phần nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc, phát triển năng lực sáng tạo và phẩm chất văn hóa cho học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 1, 2, 3, những đối tượng được học chương trình TNST mới, với các bài dân ca đã học trong môn Âm nhạc chính khóa và một số bài dân ca đặc trưng của vùng Thanh Hóa. Qua đó, luận văn góp phần làm rõ thực trạng, đề xuất giải pháp phù hợp nhằm phát triển phương pháp dạy học dân ca hiệu quả, đồng thời nâng cao kỹ năng hát, khả năng sáng tạo và hiểu biết văn hóa cho học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết dạy học theo phát triển năng lực và lý thuyết trải nghiệm sáng tạo trong giáo dục. Lý thuyết dạy học phát triển năng lực nhấn mạnh vai trò chủ đạo của giáo viên trong tổ chức, điều khiển quá trình học tập, đồng thời khuyến khích học sinh tích cực, sáng tạo và tự chủ trong học tập. Lý thuyết trải nghiệm sáng tạo tập trung vào việc học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tiễn, từ đó phát triển năng lực tư duy sáng tạo, kỹ năng xã hội và phẩm chất cá nhân.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Dân ca: những bài hát truyền miệng, không rõ tác giả, mang đặc trưng vùng miền và dân tộc, được phát triển qua nhiều thế hệ.
  • Phương pháp dạy học hát dân ca: hệ thống các hành động phối hợp giữa giáo viên và học sinh nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành hát dân ca.
  • Trải nghiệm sáng tạo: hoạt động giáo dục cho phép học sinh tham gia thực tiễn, phát huy khả năng sáng tạo và phát triển toàn diện.
  • Làn điệu, thang âm, diễn xướng: các thành tố âm nhạc đặc trưng của dân ca, giúp học sinh hiểu sâu sắc về cấu trúc và phong cách biểu diễn dân ca.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý thuyết và thực tiễn.

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được áp dụng để làm rõ các khái niệm, cơ sở lý luận và thực trạng dạy học hát dân ca theo hướng TNST.
  • Phương pháp điều tra, phỏng vấn được sử dụng để khảo sát thực trạng dạy học tại Trường Nguyễn Xuân Nguyên, với cỡ mẫu khoảng 600 học sinh và 40 giáo viên, đảm bảo tính đại diện.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học được đề xuất, tiến hành trong năm học 2022-2023 với các lớp 1, 2, 3.
  • Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, kết hợp bảng biểu và biểu đồ minh họa để trình bày kết quả.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học hát dân ca theo hướng TNST còn hạn chế: Khoảng 30% số tiết học âm nhạc dành cho dân ca, trong đó dân ca Thanh Hóa chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Giáo viên chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thống, tập trung truyền thụ kỹ năng hát, ít khuyến khích học sinh sáng tạo.
  2. Học sinh có thái độ tích cực và hứng thú khi tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo: Trên 85% học sinh tham gia tích cực các hoạt động biểu diễn, trò chơi âm nhạc và sáng tạo trong trình diễn dân ca.
  3. Biện pháp dạy học theo hướng TNST giúp phát triển kỹ năng giọng hát và năng lực sáng tạo: Sau thực nghiệm, tỷ lệ học sinh hát đúng giai điệu tăng từ 60% lên 90%, khả năng sáng tạo trong biểu diễn tăng 40% so với trước.
  4. Cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên là yếu tố thuận lợi nhưng còn một số hạn chế: Trường có phòng học âm nhạc hiện đại, trang bị đầy đủ nhạc cụ, tuy nhiên một số giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học hát dân ca theo hướng TNST tạo ra sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và kỹ năng của học sinh. Việc kết hợp các hoạt động trải nghiệm như biểu diễn, trò chơi, đóng vai giúp học sinh phát triển cảm xúc, trí tưởng tượng và năng lực sáng tạo một cách toàn diện. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của phương pháp dạy học tích cực trong giáo dục âm nhạc tiểu học.

Biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh hát đúng giai điệu trước và sau thực nghiệm minh họa rõ hiệu quả của biện pháp. Bảng tổng hợp đánh giá thái độ học sinh cũng cho thấy sự gia tăng đáng kể về hứng thú và tự tin khi học dân ca. Nguyên nhân thành công được xác định là do sự phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên và học sinh, sự đầu tư về cơ sở vật chất và sự đổi mới phương pháp giảng dạy.

Tuy nhiên, hạn chế về trình độ chuyên môn của một số giáo viên và thời lượng học tập còn hạn chế là những thách thức cần được khắc phục trong tương lai để nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực và trải nghiệm sáng tạo: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về dạy học dân ca theo hướng TNST, nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng biểu diễn cho giáo viên. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với trường đại học sư phạm tổ chức.
  2. Mở rộng nội dung và thời lượng dạy học dân ca trong chương trình âm nhạc tiểu học: Đề xuất tăng số tiết học dân ca lên khoảng 50% tổng số tiết âm nhạc, bổ sung thêm các bài dân ca đặc trưng của địa phương như dân ca Thanh Hóa. Chủ thể thực hiện là Bộ Giáo dục và Đào tạo, áp dụng trong các năm học tiếp theo.
  3. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo: Tổ chức các hoạt động biểu diễn, trò chơi, tham quan thực tế liên quan đến dân ca, khuyến khích học sinh sáng tạo trong trình diễn và biểu diễn. Nhà trường và giáo viên chủ động triển khai hàng năm.
  4. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học âm nhạc: Bổ sung nhạc cụ truyền thống, thiết bị âm thanh hiện đại, phòng học âm nhạc đạt chuẩn để tạo điều kiện thuận lợi cho việc dạy học theo hướng TNST. Chủ thể thực hiện là nhà trường phối hợp với địa phương, kế hoạch trong 2 năm tới.
  5. Xây dựng tài liệu, giáo trình dạy học hát dân ca theo hướng trải nghiệm sáng tạo: Soạn thảo tài liệu tham khảo, bài giảng mẫu, video hướng dẫn để hỗ trợ giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do trường đại học sư phạm chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên âm nhạc tiểu học: Nắm bắt phương pháp dạy học hát dân ca theo hướng trải nghiệm sáng tạo, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao hiệu quả và phát triển năng lực học sinh.
  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên và phát triển chương trình âm nhạc phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông.
  3. Sinh viên ngành sư phạm âm nhạc: Học tập lý thuyết và thực tiễn về phương pháp dạy học dân ca, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp với kiến thức chuyên sâu và kỹ năng thực hành.
  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và văn hóa dân gian: Tìm hiểu về mối liên hệ giữa giáo dục âm nhạc và bảo tồn văn hóa dân tộc, đồng thời phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về dạy học trải nghiệm sáng tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học hát dân ca theo hướng trải nghiệm sáng tạo là gì?
    Dạy học hát dân ca theo hướng trải nghiệm sáng tạo là phương pháp giáo dục kết hợp giữa việc học hát dân ca truyền thống và các hoạt động thực tiễn như biểu diễn, trò chơi, sáng tạo trong trình diễn, giúp học sinh phát triển năng lực sáng tạo và kỹ năng xã hội.

  2. Tại sao nên áp dụng phương pháp trải nghiệm sáng tạo trong dạy học dân ca?
    Phương pháp này giúp học sinh hứng thú hơn, phát triển cảm xúc, trí tưởng tượng và kỹ năng biểu diễn, đồng thời tăng cường hiểu biết về giá trị văn hóa dân tộc, khác với cách dạy truyền thống chỉ tập trung truyền thụ kỹ năng hát.

  3. Những khó khăn chính trong dạy học hát dân ca hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thời lượng học tập hạn chế, thiếu tài liệu và bài hát dân ca đặc trưng, giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học tích cực, và sự ảnh hưởng mạnh mẽ của nhạc hiện đại làm giảm sự quan tâm của học sinh.

  4. Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao hiệu quả dạy học dân ca?
    Giáo viên cần được bồi dưỡng kỹ năng dạy học tích cực, sử dụng đa dạng hình thức trải nghiệm sáng tạo, kết hợp công nghệ thông tin, tổ chức các hoạt động biểu diễn và sáng tạo cho học sinh, đồng thời tăng cường hiểu biết về văn hóa dân ca địa phương.

  5. Phương pháp dạy học hát dân ca theo hướng TNST có thể áp dụng cho các cấp học khác không?
    Có thể áp dụng cho các cấp học khác như trung học cơ sở, trung học phổ thông với sự điều chỉnh phù hợp về nội dung và hình thức hoạt động trải nghiệm, nhằm phát huy tối đa năng lực sáng tạo và phát triển toàn diện học sinh.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng dạy học hát dân ca theo hướng trải nghiệm sáng tạo cho học sinh tiểu học tại Trường Nguyễn Xuân Nguyên, Thanh Hóa.
  • Phương pháp dạy học theo hướng TNST giúp nâng cao kỹ năng hát, phát triển năng lực sáng tạo và hiểu biết văn hóa dân tộc cho học sinh.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy biện pháp dạy học mới đạt hiệu quả cao, tăng tỷ lệ học sinh hát đúng giai điệu lên 90% và cải thiện thái độ học tập.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo giáo viên, mở rộng nội dung, đa dạng hóa hoạt động trải nghiệm và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và sinh viên ngành sư phạm âm nhạc tham khảo để áp dụng và phát triển phương pháp dạy học dân ca theo hướng trải nghiệm sáng tạo trong tương lai.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo bồi dưỡng giáo viên và xây dựng tài liệu dạy học phù hợp. Mời quý độc giả, nhà giáo dục và các nhà nghiên cứu cùng đồng hành để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc qua giáo dục âm nhạc truyền thống.