Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và đại dịch Covid-19 đã thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi số (CĐS) trên toàn cầu, việc triển khai chính quyền số trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với các địa phương nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân. Tỉnh Đồng Tháp, nằm trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, đã có nhiều nỗ lực trong việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) để xây dựng chính quyền số, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và cải thiện đời sống người dân. Tuy nhiên, việc triển khai chính quyền số tại Đồng Tháp vẫn còn nhiều thách thức do sự đa dạng và phức tạp của các yếu tố ảnh hưởng.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc triển khai chính quyền số tại Đồng Tháp, sử dụng phương pháp phân tích thứ bậc (Analytic Hierarchy Process - AHP) để xác định mức độ ưu tiên của từng yếu tố, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả triển khai trong giai đoạn 2021-2025. Nghiên cứu tập trung khảo sát các cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC) và các chuyên gia công nghệ thông tin trên địa bàn tỉnh, thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp trong giai đoạn 2016-2021.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách tại Đồng Tháp trong việc xây dựng chiến lược phát triển chính quyền số, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và năng lực ứng dụng CNTT trong các cơ quan nhà nước. Kết quả nghiên cứu cũng có thể làm mẫu tham khảo cho các tỉnh, thành phố khác trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và toàn quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các khái niệm cơ bản về chính quyền số, chuyển đổi số và mô hình phân tích thứ bậc AHP. Chính quyền số được hiểu là quá trình chuyển đổi toàn diện các hoạt động quản lý và cung cấp dịch vụ của chính quyền lên môi trường số, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả và minh bạch trong hoạt động nhà nước. Chuyển đổi số là sự thay đổi tổng thể về cách sống, làm việc và sản xuất dựa trên công nghệ số, bao gồm ba trụ cột chính: chính phủ số, kinh tế số và xã hội số.

Phương pháp AHP do Thomas L. Saaty phát triển là công cụ hỗ trợ ra quyết định đa tiêu chuẩn, cho phép đánh giá và xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng dựa trên sự so sánh cặp và trọng số ưu tiên. AHP giúp kết hợp dữ liệu định tính và định lượng, đồng thời kiểm tra tính nhất quán của các đánh giá chuyên gia thông qua chỉ số tỷ số nhất quán (CR), đảm bảo độ tin cậy của kết quả.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Nhân lực công nghệ thông tin (CNTT): đội ngũ chuyên gia và cán bộ chuyên trách CNTT, có vai trò dẫn dắt chuyển đổi số.
  • Cơ chế, chính sách: các văn bản pháp luật, kế hoạch, chương trình hỗ trợ chuyển đổi số.
  • Hạ tầng và nền tảng số: hệ thống máy tính, mạng LAN, trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây và các nền tảng tích hợp dữ liệu.
  • Thông tin và dữ liệu số: khả năng cung cấp, chia sẻ và khai thác dữ liệu số, dữ liệu mở và dữ liệu lớn.
  • An toàn, an ninh thông tin: các biện pháp bảo vệ hệ thống, dữ liệu và ứng cứu sự cố mạng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm:

  • Số liệu thứ cấp: báo cáo ứng dụng CNTT trong cơ quan nhà nước giai đoạn 2016-2020, tài liệu pháp luật, sách giáo trình về chuyển đổi số và AHP, tài liệu giới thiệu về tỉnh Đồng Tháp.
  • Số liệu sơ cấp: thu thập qua phỏng vấn sâu và khảo sát 12 chuyên gia là lãnh đạo và cán bộ các phòng CNTT, hạ tầng, phát triển phần mềm thuộc Sở Thông tin và Truyền thông, Trung tâm Tin học và Trung tâm Công nghệ Thông tin và Truyền thông tỉnh Đồng Tháp.

Phương pháp phân tích sử dụng AHP để xây dựng ma trận so sánh cặp các yếu tố ảnh hưởng, tính toán trọng số ưu tiên và kiểm tra tính nhất quán (CR ≤ 10%). Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 1/2021 đến tháng 10/2022, bao gồm các bước: xác định các yếu tố, xây dựng cấu trúc thứ bậc, thu thập ý kiến chuyên gia, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 12 chuyên gia có kinh nghiệm thực tiễn và kiến thức chuyên sâu về CNTT và chuyển đổi số tại Đồng Tháp, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất (chọn mẫu theo chuyên gia) nhằm đảm bảo tính đại diện và chất lượng dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng: Kết quả phân tích AHP cho thấy năm yếu tố chính ảnh hưởng đến việc triển khai chính quyền số tại Đồng Tháp được ưu tiên theo thứ tự:

    • An toàn – an ninh thông tin (trọng số 0,32)
    • Thông tin và dữ liệu số (trọng số 0,26)
    • Nhân lực CNTT (trọng số 0,18)
    • Hạ tầng và nền tảng số (trọng số 0,14)
    • Cơ chế chính sách (trọng số 0,10)

  2. Hiện trạng triển khai chính quyền số: Tỷ lệ cán bộ công chức được trang bị máy tính tại các cấp tỉnh, huyện, xã lần lượt đạt khoảng 95%, 90% và 85%. Tỷ lệ các cơ quan nhà nước cấp tỉnh và huyện có mạng LAN đạt trên 90%, cấp xã đạt khoảng 80%. Tuy nhiên, tỷ lệ kết nối với mạng truyền số liệu chuyên dùng còn thấp, chỉ khoảng 60% ở cấp xã.

  3. Nhận thức và đào tạo nhân lực: Khoảng 75% cán bộ công chức hiểu biết cơ bản về chuyển đổi số và chính quyền số. Tỉnh đã tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng số cho hơn 60% cán bộ chuyên trách CNTT trong giai đoạn 2019-2021. Tuy nhiên, tỷ lệ cán bộ chuyên trách an toàn thông tin được đào tạo chuyên sâu chỉ đạt khoảng 40%.

  4. Cơ chế chính sách và ngân sách: Đồng Tháp đã ban hành kế hoạch chuyển đổi số giai đoạn 2021-2025 và thành lập Ban Chỉ đạo chuyển đổi số tỉnh. Tỷ lệ chi ngân sách địa phương cho CNTT chiếm khoảng 3% tổng ngân sách, trong đó ngân sách cho an toàn thông tin chiếm khoảng 0,5%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy an toàn, an ninh thông tin là yếu tố quan trọng nhất, phản ánh mối quan tâm hàng đầu của các chuyên gia trong bối cảnh gia tăng các nguy cơ tấn công mạng và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về chính phủ điện tử, trong đó bảo mật thông tin được xem là nền tảng để xây dựng niềm tin của người dân và doanh nghiệp.

Thông tin và dữ liệu số đứng thứ hai về mức độ ảnh hưởng, cho thấy tầm quan trọng của việc xây dựng hệ thống dữ liệu mở, kết nối chia sẻ dữ liệu qua các nền tảng tích hợp như LGSP và NGSP. Việc này giúp nâng cao hiệu quả quản lý và cung cấp dịch vụ công trực tuyến.

Nhân lực CNTT và hạ tầng số mặc dù có trọng số thấp hơn nhưng vẫn là các yếu tố không thể thiếu, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số đòi hỏi đội ngũ chuyên gia có trình độ cao và hệ thống hạ tầng hiện đại, ổn định. Cơ chế chính sách được đánh giá thấp nhất, có thể do Đồng Tháp đã có các văn bản pháp lý cơ bản, nhưng cần tiếp tục hoàn thiện để tạo môi trường thuận lợi hơn cho chuyển đổi số.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện trọng số các yếu tố, bảng tổng hợp tỷ lệ trang bị máy tính, kết nối mạng và đào tạo nhân lực, giúp minh họa rõ ràng mức độ ưu tiên và hiện trạng triển khai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường an toàn, an ninh thông tin:

    • Triển khai các giải pháp bảo mật đa lớp, nâng cao tỷ lệ hệ thống đạt chứng nhận ISO 27001 trong vòng 2 năm tới.
    • Tổ chức đào tạo chuyên sâu về an toàn thông tin cho 100% cán bộ chuyên trách CNTT và cán bộ quản lý trong 18 tháng.
    • Xây dựng Trung tâm giám sát, điều hành an toàn mạng (SOC) cấp tỉnh hoàn chỉnh trong năm 2023.

  2. Phát triển hệ thống thông tin và dữ liệu số:

    • Hoàn thiện chiến lược dữ liệu tỉnh, xây dựng và cập nhật danh mục cơ sở dữ liệu số trong 12 tháng.
    • Tăng tỷ lệ kết nối, chia sẻ dữ liệu qua nền tảng LGSP và NGSP lên trên 90% trong 2 năm tới.
    • Phát triển các dịch vụ dữ liệu mở phục vụ người dân và doanh nghiệp, nâng tỷ lệ sử dụng dịch vụ công trực tuyến có thanh toán điện tử lên 70% trong 3 năm.

  3. Nâng cao năng lực nhân lực CNTT:

    • Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng số, chuyển đổi số cho cán bộ công chức đạt tối thiểu 80% trong 2 năm.
    • Thu hút và giữ chân nhân lực CNTT chất lượng cao bằng chính sách ưu đãi, lương thưởng cạnh tranh.
    • Xây dựng đội ngũ chuyên gia an toàn thông tin chuyên sâu, tăng tỷ lệ cán bộ chuyên trách ATTT được đào tạo lên 90% trong 3 năm.

  4. Hoàn thiện cơ chế, chính sách và nguồn lực:

    • Rà soát, bổ sung các văn bản pháp luật, quy chế về chuyển đổi số, chính quyền số phù hợp với thực tiễn địa phương trong 12 tháng.
    • Tăng tỷ lệ chi ngân sách cho CNTT và an toàn thông tin lên ít nhất 5% tổng ngân sách địa phương trong 3 năm.
    • Tăng cường phối hợp liên ngành, xây dựng Ban chỉ đạo chuyển đổi số tỉnh hoạt động hiệu quả, có kế hoạch cụ thể hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách địa phương:

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược, chính sách phát triển chính quyền số phù hợp với điều kiện thực tế tỉnh Đồng Tháp.
    • Áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả triển khai chuyển đổi số.

  2. Lãnh đạo và cán bộ các sở, ban, ngành liên quan:

    • Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển đổi số để phối hợp triển khai đồng bộ các chương trình, dự án.
    • Tăng cường năng lực quản lý và vận hành hệ thống chính quyền số.

  3. Chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực CNTT và quản lý kinh tế:

    • Tham khảo phương pháp AHP trong đánh giá các yếu tố phức tạp liên quan đến chuyển đổi số.
    • Nghiên cứu các mô hình triển khai chính quyền số tại địa phương để áp dụng hoặc phát triển thêm.

  4. Doanh nghiệp công nghệ và nhà cung cấp dịch vụ số:

    • Hiểu nhu cầu, ưu tiên của chính quyền địa phương để phát triển sản phẩm, dịch vụ phù hợp.
    • Hợp tác với chính quyền trong các dự án chuyển đổi số, góp phần thúc đẩy kinh tế số địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp AHP là gì và tại sao được chọn trong nghiên cứu này?
    AHP là phương pháp phân tích thứ bậc giúp đánh giá và xếp hạng các yếu tố đa tiêu chí dựa trên so sánh cặp và trọng số ưu tiên. Phương pháp này phù hợp với nghiên cứu vì cho phép kết hợp ý kiến chuyên gia và dữ liệu định tính, định lượng, đồng thời kiểm tra tính nhất quán của đánh giá.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng quan trọng nhất đến việc triển khai chính quyền số tại Đồng Tháp?
    An toàn – an ninh thông tin được xác định là yếu tố quan trọng nhất với trọng số 0,32, phản ánh nhu cầu bảo vệ hệ thống và dữ liệu trong môi trường số ngày càng cấp thiết.

  3. Hiện trạng hạ tầng CNTT tại Đồng Tháp như thế nào?
    Tỷ lệ trang bị máy tính và kết nối mạng LAN tại các cấp tỉnh, huyện, xã đạt trên 80%, tuy nhiên kết nối mạng truyền số liệu chuyên dùng còn hạn chế, đặc biệt ở cấp xã chỉ khoảng 60%.

  4. Những khó khăn chính trong việc phát triển nhân lực CNTT tại địa phương?
    Thiếu nhân lực chuyên sâu về an toàn thông tin, tỷ lệ cán bộ được đào tạo chuyên sâu còn thấp, cùng với việc thu hút và giữ chân nhân tài CNTT là thách thức lớn.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể được triển khai trong thời gian bao lâu?
    Các giải pháp được đề xuất có khung thời gian từ 12 tháng đến 3 năm, tùy thuộc vào tính cấp thiết và nguồn lực của tỉnh, nhằm đảm bảo hiệu quả và bền vững trong phát triển chính quyền số.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng đến việc triển khai chính quyền số tại Đồng Tháp, trong đó an toàn – an ninh thông tin là quan trọng nhất.
  • Phương pháp AHP được áp dụng hiệu quả trong việc đánh giá và xếp hạng các yếu tố đa tiêu chí, cung cấp cơ sở khoa học cho quyết định chính sách.
  • Hiện trạng triển khai chính quyền số tại Đồng Tháp đã có nhiều tiến bộ về hạ tầng và nhân lực, nhưng vẫn còn hạn chế về kết nối mạng và đào tạo chuyên sâu.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường an toàn thông tin, phát triển dữ liệu số, nâng cao năng lực nhân lực và hoàn thiện cơ chế chính sách.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc triển khai chính quyền số hiệu quả, đồng thời khuyến khích các đơn vị liên quan phối hợp thực hiện.

Call-to-action: Các nhà quản lý, chuyên gia và cán bộ liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật công nghệ mới để thúc đẩy chuyển đổi số tại Đồng Tháp và các địa phương khác.