I. Tổng Quan Về Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Hội An
Biến đổi khí hậu (BĐKH) là một thách thức toàn cầu, tác động mạnh mẽ đến các vùng ven biển, đặc biệt là những khu vực có hệ sinh thái đa dạng như Hội An. Các hiện tượng khí hậu cực đoan như bão mạnh, lũ lụt, hạn hán và nước biển dâng cao đang gia tăng, đe dọa trực tiếp đến đời sống và kinh tế của cộng đồng địa phương. Hội An, với hai di sản văn hóa thế giới và khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm, không chỉ là một điểm đến du lịch quan trọng mà còn là nơi sinh sống của nhiều cư dân phụ thuộc vào nông nghiệp, ngư nghiệp và du lịch. Do đó, việc đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên là vô cùng cấp thiết để bảo vệ di sản, sinh kế và sự phát triển bền vững của thành phố. Nghiên cứu này tập trung vào các phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh, những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và các tác động của thiên tai đến Hội An.
1.1. Khái niệm về Tai Biến Thiên Nhiên và Phân Loại
Tai biến thiên nhiên là các hiện tượng tự nhiên cực đoan đe dọa đến tính mạng và tài sản của con người. Theo Vũ Văn Phái (2006), TBTN là một quá trình và sự kiện tự nhiên có đe dọa tiềm ẩn đối với tính mạng và tài sản của con người. Chúng có thể được phân loại theo nguồn gốc phát sinh, bao gồm các tai biến từ khí quyển (bão, lốc xoáy), thủy quyển (lũ lụt, hạn hán) và địa quyển (động đất, xói lở). Hiểu rõ các khái niệm và phân loại này là cơ sở quan trọng để đánh giá rủi ro thiên tai Hội An và xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Tai họa là một sự kiện tai biến xảy ra qua thời gian hạn chế kéo dài trong một vùng xác định. Các tiêu chí cho tai họa tự nhiên gồm: (i) Hơn 10 người chết; (ii) Hơn 100 người bị ảnh hưởng; (iii) Tình trạng khẩn cấp được tuyên bố; (iv) Sự giúp đỡ quốc tế được yêu cầu.
1.2. Các Dạng Tai Biến Thiên Nhiên Thường Gặp ở Việt Nam
Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của BĐKH và các hiện tượng khí hậu cực đoan. Các loại tai biến thiên nhiên thường gặp bao gồm ngập lụt Hội An, bão, lũ lụt, xói mòn, xâm nhập mặn và nước biển dâng. Trong đó, xói lở bờ biển Hội An đang diễn ra ngày càng nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn cho du lịch và sinh kế của người dân. Nghiên cứu này tập trung vào các loại tai biến này để đánh giá tính dễ bị tổn thương của cộng đồng ven biển Hội An. Trong khuôn khổ luận văn chỉ tập trung nghiên cứu các loại tai biến diễn ra tại vùng ven biển Hội An, Quảng Nam (xói lở bờ biển, ngập lụt, bão, xâm nhập mặn, nước biển dâng).
II. Thách Thức Do Biến Đổi Khí Hậu Gây Ra Tại Hội An
Hội An đang đối mặt với nhiều thách thức do biến đổi khí hậu Hội An, bao gồm sự gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan, mực nước biển dâng cao và xâm nhập mặn. Những thách thức này đe dọa trực tiếp đến di sản văn hóa Hội An và thiên tai, du lịch bền vững Hội An và sinh kế người dân Hội An và thiên tai. Việc đánh giá tác động môi trường Hội An và xây dựng các giải pháp giảm thiểu rủi ro thiên tai Hội An là vô cùng quan trọng để bảo vệ thành phố khỏi những tác động tiêu cực của BĐKH. Đặc biệt, từ năm 2014 hiện tượng xói lở bờ biển tại bờ biển Cửa Đại diễn ra ngày càng phức tạp mà nghiêm trọng, gây ra những thiệt hai lớn cho du lịch tại Hội An.
2.1. Tác Động Của Xói Lở Bờ Biển Đến Cộng Đồng Cửa Đại
Xói lở bờ biển là một trong những thách thức lớn nhất mà Hội An đang phải đối mặt. Quá trình này không chỉ gây mất đất, phá hủy nhà cửa và cơ sở hạ tầng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến du lịch bền vững Hội An và sinh kế người dân Hội An và thiên tai. Vùng biển Cửa Đại là một trong những khu vực bị xói lở mạnh nhất cả nước, đòi hỏi các biện pháp can thiệp khẩn cấp và hiệu quả. Xói lở bờ biển/ bờ sông: là kết quả của hoạt động địa động lực biển hoặc địa động lực biển kết hợp địa động lực dòng sông, thường xuyên xảy ra ở các bờ biển trên toàn thế giới với những mức độ, cường độ và phạm vi ảnh hưởng khác nhau.
2.2. Nguy Cơ Ngập Lụt và Xâm Nhập Mặn Gia Tăng
Ngập lụt Hội An và xâm nhập mặn đang trở nên nghiêm trọng hơn do BĐKH và nước biển dâng. Các hiện tượng này gây thiệt hại lớn cho nông nghiệp, ảnh hưởng đến nguồn nước sinh hoạt và đe dọa đến sức khỏe của người dân. Việc xây dựng các hệ thống thoát nước hiệu quả và quản lý nguồn nước bền vững là cần thiết để giảm thiểu rủi ro thiên tai và bảo vệ cộng đồng. Lụt cũng có thể dùng để chỉ ngập do thủy triều, nước biển dâng do bão. Lụt có thể xuất hiện khi nước trong sông, hồ tràn qua đê hoặc gây vỡ đê làm cho nước tràn vào các vùng đất được đê bảo vệ.
III. Phương Pháp Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Do Thiên Tai
Để đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên ở Hội An, cần áp dụng một phương pháp tiếp cận toàn diện, xem xét các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội và khả năng thích ứng của cộng đồng. Phương pháp này bao gồm việc thu thập và phân tích dữ liệu về các loại tai biến thiên nhiên, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, và thực hiện khảo sát, phỏng vấn người dân để đánh giá mức độ ảnh hưởng và khả năng ứng phó. Kết quả đánh giá sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các kịch bản biến đổi khí hậu Quảng Nam và các giải pháp giảm thiểu rủi ro thiên tai Hội An.
3.1. Thu Thập và Phân Tích Dữ Liệu Về Tai Biến Thiên Nhiên
Việc thu thập và phân tích dữ liệu về các loại tai biến thiên nhiên như ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An, bão, xâm nhập mặn và nước biển dâng là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình đánh giá tính dễ bị tổn thương. Dữ liệu này bao gồm tần suất, cường độ, phạm vi ảnh hưởng và các thiệt hại gây ra bởi các tai biến thiên nhiên. Phân tích dữ liệu giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao và các yếu tố làm tăng tính dễ bị tổn thương. Các dữ liệu chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: Các số liệu, dữ liệu được học viên trực tiếp thu thập trong quá trình tham gia đề tài “Luận cứ khoa học cho việc thiết lập và giải pháp quản lý hành lang bảo vệ bờ biển Việt Nam”.
3.2. Đánh Giá Điều Kiện Tự Nhiên và Kinh Tế Xã Hội
Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tính dễ bị tổn thương của một khu vực. Các yếu tố như địa hình, địa chất, khí hậu, thủy văn, dân số, thu nhập, trình độ học vấn và cơ sở hạ tầng đều ảnh hưởng đến khả năng chống chịu và phục hồi sau tai biến thiên nhiên. Đánh giá các yếu tố này giúp xác định các nhóm dân cư dễ bị tổn thương nhất và các lĩnh vực kinh tế chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Các tài liệu, các kết quả nghiên cứu của các đề tài, luân văn, luận án cũng như các tạp chí, sách báo,… về các lĩnh vực liên quan của phố Hội An cũng được Học viên tham khảo, kế thừa.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Tại Hội An
Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên tại các phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh của Hội An. Kết quả đánh giá cho thấy các khu vực ven biển và ven sông là những nơi có tính dễ bị tổn thương cao nhất do ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và xâm nhập mặn. Các nhóm dân cư nghèo, phụ thuộc vào nông nghiệp và ngư nghiệp là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Từ số liệu thực tế đã điều tra và phương pháp đã chọn tính các chỉ số thành phần của tính dễ bị tổn thương tại khu vực nghiên cứu.
4.1. Xác Định Các Khu Vực Có Nguy Cơ Cao
Kết quả đánh giá cho thấy các khu vực ven biển và ven sông của Hội An là những nơi có nguy cơ cao nhất do ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và xâm nhập mặn. Các khu vực này thường có địa hình thấp, hệ thống thoát nước kém và chịu ảnh hưởng trực tiếp của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Việc xác định các khu vực có nguy cơ cao là cơ sở để ưu tiên các biện pháp phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro thiên tai. Phạm vi không gian: Là thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, trong đó đề tài tập trung vào 02 phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh. Đây là 3 xã/phường của thành phố Hội An thường bị ảnh hưởng lớn nhất của các dạng tai biến thiên nhiên.
4.2. Đánh Giá Khả Năng Thích Ứng Của Cộng Đồng
Khả năng thích ứng của cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên. Nghiên cứu này đánh giá khả năng chống chịu của cộng đồng Hội An thông qua việc xem xét các nguồn lực kinh tế, xã hội, kỹ thuật và thông tin mà họ có thể sử dụng để ứng phó với các tác động của thiên tai đến Hội An. Kết quả đánh giá cho thấy cần tăng cường đầu tư vào giáo dục, đào tạo, cung cấp thông tin và hỗ trợ tài chính để nâng cao khả năng thích ứng của cộng đồng. Nghiên cứu đánh giá đặc điểm các loại tai biến diễn ra tại đây và tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên của người dân tại khu vực nghiên cứu.
V. Giải Pháp Giảm Thiểu Rủi Ro Thiên Tai và Thích Ứng BĐKH Hội An
Để giảm thiểu rủi ro thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu Hội An, cần thực hiện một loạt các giải pháp đồng bộ, bao gồm quy hoạch đô thị thích ứng, xây dựng cơ sở hạ tầng chống chịu, quản lý tài nguyên bền vững, nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường năng lực ứng phó. Các giải pháp này cần được thiết kế phù hợp với điều kiện cụ thể của Hội An và có sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Vì vậy việc nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên sẽ góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc ra quyết định phòng chống và giảm nhẹ thiệt hại do tai biến thiên nhiên gây ra.
5.1. Quy Hoạch Đô Thị Thích Ứng Với Biến Đổi Khí Hậu
Quy hoạch đô thị thích ứng biến đổi khí hậu Hội An là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu rủi ro thiên tai và bảo vệ cộng đồng. Quy hoạch cần xem xét các yếu tố như mực nước biển dâng, ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác. Các khu vực có nguy cơ cao cần được hạn chế xây dựng và phát triển, và các công trình xây dựng mới cần được thiết kế để chống chịu với các tác động của thiên tai. Khu vực lân cận Hội An đã và đang hình thành các khu kinh tế, khu cảng phi thuế quan, các khu đô thị mới với quy mô lớn.
5.2. Quản Lý Tài Nguyên Bền Vững và Bảo Vệ Môi Trường
Quản lý tài nguyên bền vững và bảo vệ môi trường là yếu tố then chốt để giảm thiểu tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên. Cần tăng cường bảo vệ rừng ngập mặn, phục hồi các hệ sinh thái ven biển, quản lý chất thải hiệu quả và sử dụng năng lượng tái tạo. Các biện pháp này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro thiên tai mà còn góp phần bảo vệ di sản văn hóa Hội An và thiên tai và thúc đẩy du lịch bền vững Hội An. Chế độ thuỷ văn của các sông Thu Bồn và sông Ðáy Vũng có ảnh hưởng lớn đến cảnh quan thuỷ văn của thành phố.
VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Về Tính Dễ Bị Tổn Thương
Nghiên cứu đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên ở Hội An đã cung cấp những thông tin quan trọng về các khu vực có nguy cơ cao, các nhóm dân cư dễ bị tổn thương và các giải pháp giảm thiểu rủi ro thiên tai. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách và kế hoạch hành động cụ thể nhằm bảo vệ Hội An khỏi những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu Hội An. Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá tác động kinh tế xã hội Hội An của các tai biến thiên nhiên và xây dựng các kịch bản biến đổi khí hậu Quảng Nam chi tiết hơn. Nghiên cứu làm phong phú thêm cơ sở lý luận của nghiên cứu, đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên.
6.1. Tầm Quan Trọng Của Quản Lý Rủi Ro Thiên Tai Dựa Vào Cộng Đồng
Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng Hội An là một phương pháp hiệu quả để tăng cường khả năng chống chịu và phục hồi sau tai biến thiên nhiên. Phương pháp này nhấn mạnh vai trò của cộng đồng địa phương trong việc xác định các nguy cơ, xây dựng các kế hoạch ứng phó và thực hiện các biện pháp phòng ngừa. Cần tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong tất cả các giai đoạn của quá trình quản lý rủi ro thiên tai. Kết quả đánh giá về tính dễ tổn thương do tai biến thiên nhiên sẽ góp phần đề xuất các biện pháp giảm thiểu ảnh hưởng của tai biến thiên nhiên đối với người dân và các hoạt động kinh tế - xã hội tại khu vực nghiên cứu, phục vụ công tác quy hoạch và quản lý lãnh thổ.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Thích Ứng Biến Đổi Khí Hậu
Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá tác động kinh tế xã hội Hội An của các tai biến thiên nhiên, xây dựng các kịch bản biến đổi khí hậu Quảng Nam chi tiết hơn và phát triển các mô hình dự báo ngập lụt Hội An và xói lở bờ biển Hội An chính xác hơn. Ngoài ra, cần nghiên cứu các giải pháp thích ứng sáng tạo và hiệu quả, như sử dụng công nghệ xanh, xây dựng các công trình chống chịu và phát triển các sản phẩm du lịch thích ứng với biến đổi khí hậu. Nghiên cứu làm rõ tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên đến dải ven biển thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam; từ đó đánh giá năng lực thích ứng của người dân trước những tác động của các hiện tượng tai biến thiên nhiên.
