Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Do Tai Biến Thiên Nhiên Ở Vùng Ven Biển Thành Phố Hội An, Tỉnh Quảng Nam

• Tác giả: Lê Tố Uyên
• Người hướng dẫn: TS. Ngô Văn Liêm
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Quản lí tài nguyên và môi trường
• Đề tài: Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Do Tai Biến Thiên Nhiên Ở Vùng Ven Biển Thành Phố Hội An, Tỉnh Quảng Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết
• 0.2. Nội dung nghiên cứu
• 0.3. Phạm vi nghiên cứu của luận văn
• 0.4. Cơ sở dữ liệu
• 0.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 0.6. Cấu trúc luận án
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG DO TAI BIẾN THIÊN NHIÊN
• 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
• 1.1.1. Những khái niệm về tai biến thiên nhiên
• 1.1.1.1. Tai biến thiên nhiên
• 1.1.2. Phân loại tai biến thiên nhiên
• 1.1.3. Một số dạng tai biến thiên nhiên thường gặp ở Việt Nam
• 1.1.3.1. Xói lở bờ biển/ bờ sông
• 1.1.3.2. Ngập lụt
• 1.1.3.3. Bão
• 1.1.3.4. Nước biển dâng
• 1.1.3.5. Xâm nhập mặn
• 1.2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu
• 1.3. Cơ sở lí luận nghiên cứu tính dễ bị tổn thương
• 1.4. Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
• 1.4.1. Quan điểm tiếp cận
• 1.4.2. Các phương pháp nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 2.1. Vị trí địa lý
• 2.2. Điều kiện tự nhiên khu vực nghiên cứu
• 2.2.1. Đặc điểm địa hình – địa mạo
• 2.2.2. Đặc điểm khí hậu
• 2.2.3. Đặc điểm thủy văn
• 2.2.4. Các nguồn tài nguyên tự nhiên
• 2.2.5. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên
• 2.3. Điều kiện kinh tế - xã hội khu vực nghiên cứu
• 2.3.1. Dân cư – lao động
• 2.3.2. Đặc điểm kinh tế
• 2.3.3. Đặc điểm xã hội
• 2.3.4. Cơ sở hạ tầng vật chất kĩ thuật
• 2.3.5. Đặc điểm tài nguyên nhân văn
• 2.3.6. Đánh giá chung về điều kiện kinh tế - xã hội và môi trường
• 3. CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG DO TAI BIẾN THIÊN NHIÊN TẠI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thực trạng tai biến thiên nhiên tại khu vực nghiên cứu
• 3.1.1. Xói lở bờ biển và xói lở bờ sông
• 3.1.2. Nước biển dâng
• 3.1.3. Xâm nhập mặn
• 3.2. Kết quả đánh giá tính dễ bị tổn thương
• 3.2.1. Thông tin chung về mẫu
• 3.2.2. Đánh giá về chỉ số nhạy cảm
• 3.2.3. Đánh giá về chỉ số phơi nhiễm
• 3.2.4. Đánh giá về sự thích ứng của người dân do tai biến thiên nhiên
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Hội An

Biến đổi khí hậu (BĐKH) là một thách thức toàn cầu, tác động mạnh mẽ đến các vùng ven biển, đặc biệt là những khu vực có hệ sinh thái đa dạng như Hội An. Các hiện tượng khí hậu cực đoan như bão mạnh, lũ lụt, hạn hán và nước biển dâng cao đang gia tăng, đe dọa trực tiếp đến đời sống và kinh tế của cộng đồng địa phương. Hội An, với hai di sản văn hóa thế giới và khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm, không chỉ là một điểm đến du lịch quan trọng mà còn là nơi sinh sống của nhiều cư dân phụ thuộc vào nông nghiệp, ngư nghiệp và du lịch. Do đó, việc đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên là vô cùng cấp thiết để bảo vệ di sản, sinh kế và sự phát triển bền vững của thành phố. Nghiên cứu này tập trung vào các phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh, những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và các tác động của thiên tai đến Hội An.

1.1. Khái niệm về Tai Biến Thiên Nhiên và Phân Loại

Tai biến thiên nhiên là các hiện tượng tự nhiên cực đoan đe dọa đến tính mạng và tài sản của con người. Theo Vũ Văn Phái (2006), TBTN là một quá trình và sự kiện tự nhiên có đe dọa tiềm ẩn đối với tính mạng và tài sản của con người. Chúng có thể được phân loại theo nguồn gốc phát sinh, bao gồm các tai biến từ khí quyển (bão, lốc xoáy), thủy quyển (lũ lụt, hạn hán) và địa quyển (động đất, xói lở). Hiểu rõ các khái niệm và phân loại này là cơ sở quan trọng để đánh giá rủi ro thiên tai Hội An và xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Tai họa là một sự kiện tai biến xảy ra qua thời gian hạn chế kéo dài trong một vùng xác định. Các tiêu chí cho tai họa tự nhiên gồm: (i) Hơn 10 người chết; (ii) Hơn 100 người bị ảnh hưởng; (iii) Tình trạng khẩn cấp được tuyên bố; (iv) Sự giúp đỡ quốc tế được yêu cầu.

1.2. Các Dạng Tai Biến Thiên Nhiên Thường Gặp ở Việt Nam

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của BĐKH và các hiện tượng khí hậu cực đoan. Các loại tai biến thiên nhiên thường gặp bao gồm ngập lụt Hội An, bão, lũ lụt, xói mòn, xâm nhập mặn và nước biển dâng. Trong đó, xói lở bờ biển Hội An đang diễn ra ngày càng nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn cho du lịch và sinh kế của người dân. Nghiên cứu này tập trung vào các loại tai biến này để đánh giá tính dễ bị tổn thương của cộng đồng ven biển Hội An. Trong khuôn khổ luận văn chỉ tập trung nghiên cứu các loại tai biến diễn ra tại vùng ven biển Hội An, Quảng Nam (xói lở bờ biển, ngập lụt, bão, xâm nhập mặn, nước biển dâng).

II. Thách Thức Do Biến Đổi Khí Hậu Gây Ra Tại Hội An

Hội An đang đối mặt với nhiều thách thức do biến đổi khí hậu Hội An, bao gồm sự gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan, mực nước biển dâng cao và xâm nhập mặn. Những thách thức này đe dọa trực tiếp đến di sản văn hóa Hội An và thiên tai, du lịch bền vững Hội An và sinh kế người dân Hội An và thiên tai. Việc đánh giá tác động môi trường Hội An và xây dựng các giải pháp giảm thiểu rủi ro thiên tai Hội An là vô cùng quan trọng để bảo vệ thành phố khỏi những tác động tiêu cực của BĐKH. Đặc biệt, từ năm 2014 hiện tượng xói lở bờ biển tại bờ biển Cửa Đại diễn ra ngày càng phức tạp mà nghiêm trọng, gây ra những thiệt hai lớn cho du lịch tại Hội An.

2.1. Tác Động Của Xói Lở Bờ Biển Đến Cộng Đồng Cửa Đại

Xói lở bờ biển là một trong những thách thức lớn nhất mà Hội An đang phải đối mặt. Quá trình này không chỉ gây mất đất, phá hủy nhà cửa và cơ sở hạ tầng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến du lịch bền vững Hội An và sinh kế người dân Hội An và thiên tai. Vùng biển Cửa Đại là một trong những khu vực bị xói lở mạnh nhất cả nước, đòi hỏi các biện pháp can thiệp khẩn cấp và hiệu quả. Xói lở bờ biển/ bờ sông: là kết quả của hoạt động địa động lực biển hoặc địa động lực biển kết hợp địa động lực dòng sông, thường xuyên xảy ra ở các bờ biển trên toàn thế giới với những mức độ, cường độ và phạm vi ảnh hưởng khác nhau.

2.2. Nguy Cơ Ngập Lụt và Xâm Nhập Mặn Gia Tăng

Ngập lụt Hội An và xâm nhập mặn đang trở nên nghiêm trọng hơn do BĐKH và nước biển dâng. Các hiện tượng này gây thiệt hại lớn cho nông nghiệp, ảnh hưởng đến nguồn nước sinh hoạt và đe dọa đến sức khỏe của người dân. Việc xây dựng các hệ thống thoát nước hiệu quả và quản lý nguồn nước bền vững là cần thiết để giảm thiểu rủi ro thiên tai và bảo vệ cộng đồng. Lụt cũng có thể dùng để chỉ ngập do thủy triều, nước biển dâng do bão. Lụt có thể xuất hiện khi nước trong sông, hồ tràn qua đê hoặc gây vỡ đê làm cho nước tràn vào các vùng đất được đê bảo vệ.

III. Phương Pháp Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Do Thiên Tai

Để đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên ở Hội An, cần áp dụng một phương pháp tiếp cận toàn diện, xem xét các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội và khả năng thích ứng của cộng đồng. Phương pháp này bao gồm việc thu thập và phân tích dữ liệu về các loại tai biến thiên nhiên, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, và thực hiện khảo sát, phỏng vấn người dân để đánh giá mức độ ảnh hưởng và khả năng ứng phó. Kết quả đánh giá sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các kịch bản biến đổi khí hậu Quảng Nam và các giải pháp giảm thiểu rủi ro thiên tai Hội An.

3.1. Thu Thập và Phân Tích Dữ Liệu Về Tai Biến Thiên Nhiên

Việc thu thập và phân tích dữ liệu về các loại tai biến thiên nhiên như ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An, bão, xâm nhập mặn và nước biển dâng là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình đánh giá tính dễ bị tổn thương. Dữ liệu này bao gồm tần suất, cường độ, phạm vi ảnh hưởng và các thiệt hại gây ra bởi các tai biến thiên nhiên. Phân tích dữ liệu giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao và các yếu tố làm tăng tính dễ bị tổn thương. Các dữ liệu chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: Các số liệu, dữ liệu được học viên trực tiếp thu thập trong quá trình tham gia đề tài “Luận cứ khoa học cho việc thiết lập và giải pháp quản lý hành lang bảo vệ bờ biển Việt Nam”.

3.2. Đánh Giá Điều Kiện Tự Nhiên và Kinh Tế Xã Hội

Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tính dễ bị tổn thương của một khu vực. Các yếu tố như địa hình, địa chất, khí hậu, thủy văn, dân số, thu nhập, trình độ học vấn và cơ sở hạ tầng đều ảnh hưởng đến khả năng chống chịu và phục hồi sau tai biến thiên nhiên. Đánh giá các yếu tố này giúp xác định các nhóm dân cư dễ bị tổn thương nhất và các lĩnh vực kinh tế chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Các tài liệu, các kết quả nghiên cứu của các đề tài, luân văn, luận án cũng như các tạp chí, sách báo,… về các lĩnh vực liên quan của phố Hội An cũng được Học viên tham khảo, kế thừa.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Đánh Giá Tính Dễ Bị Tổn Thương Tại Hội An

Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên tại các phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh của Hội An. Kết quả đánh giá cho thấy các khu vực ven biển và ven sông là những nơi có tính dễ bị tổn thương cao nhất do ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và xâm nhập mặn. Các nhóm dân cư nghèo, phụ thuộc vào nông nghiệp và ngư nghiệp là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Từ số liệu thực tế đã điều tra và phương pháp đã chọn tính các chỉ số thành phần của tính dễ bị tổn thương tại khu vực nghiên cứu.

4.1. Xác Định Các Khu Vực Có Nguy Cơ Cao

Kết quả đánh giá cho thấy các khu vực ven biển và ven sông của Hội An là những nơi có nguy cơ cao nhất do ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và xâm nhập mặn. Các khu vực này thường có địa hình thấp, hệ thống thoát nước kém và chịu ảnh hưởng trực tiếp của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Việc xác định các khu vực có nguy cơ cao là cơ sở để ưu tiên các biện pháp phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro thiên tai. Phạm vi không gian: Là thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, trong đó đề tài tập trung vào 02 phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh. Đây là 3 xã/phường của thành phố Hội An thường bị ảnh hưởng lớn nhất của các dạng tai biến thiên nhiên.

4.2. Đánh Giá Khả Năng Thích Ứng Của Cộng Đồng

Khả năng thích ứng của cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên. Nghiên cứu này đánh giá khả năng chống chịu của cộng đồng Hội An thông qua việc xem xét các nguồn lực kinh tế, xã hội, kỹ thuật và thông tin mà họ có thể sử dụng để ứng phó với các tác động của thiên tai đến Hội An. Kết quả đánh giá cho thấy cần tăng cường đầu tư vào giáo dục, đào tạo, cung cấp thông tin và hỗ trợ tài chính để nâng cao khả năng thích ứng của cộng đồng. Nghiên cứu đánh giá đặc điểm các loại tai biến diễn ra tại đây và tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên của người dân tại khu vực nghiên cứu.

V. Giải Pháp Giảm Thiểu Rủi Ro Thiên Tai và Thích Ứng BĐKH Hội An

Để giảm thiểu rủi ro thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu Hội An, cần thực hiện một loạt các giải pháp đồng bộ, bao gồm quy hoạch đô thị thích ứng, xây dựng cơ sở hạ tầng chống chịu, quản lý tài nguyên bền vững, nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường năng lực ứng phó. Các giải pháp này cần được thiết kế phù hợp với điều kiện cụ thể của Hội An và có sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Vì vậy việc nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên sẽ góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc ra quyết định phòng chống và giảm nhẹ thiệt hại do tai biến thiên nhiên gây ra.

5.1. Quy Hoạch Đô Thị Thích Ứng Với Biến Đổi Khí Hậu

Quy hoạch đô thị thích ứng biến đổi khí hậu Hội An là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu rủi ro thiên tai và bảo vệ cộng đồng. Quy hoạch cần xem xét các yếu tố như mực nước biển dâng, ngập lụt Hội An, xói lở bờ biển Hội An và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác. Các khu vực có nguy cơ cao cần được hạn chế xây dựng và phát triển, và các công trình xây dựng mới cần được thiết kế để chống chịu với các tác động của thiên tai. Khu vực lân cận Hội An đã và đang hình thành các khu kinh tế, khu cảng phi thuế quan, các khu đô thị mới với quy mô lớn.

5.2. Quản Lý Tài Nguyên Bền Vững và Bảo Vệ Môi Trường

Quản lý tài nguyên bền vững và bảo vệ môi trường là yếu tố then chốt để giảm thiểu tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên. Cần tăng cường bảo vệ rừng ngập mặn, phục hồi các hệ sinh thái ven biển, quản lý chất thải hiệu quả và sử dụng năng lượng tái tạo. Các biện pháp này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro thiên tai mà còn góp phần bảo vệ di sản văn hóa Hội An và thiên tai và thúc đẩy du lịch bền vững Hội An. Chế độ thuỷ văn của các sông Thu Bồn và sông Ðáy Vũng có ảnh hưởng lớn đến cảnh quan thuỷ văn của thành phố.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Về Tính Dễ Bị Tổn Thương

Nghiên cứu đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên ở Hội An đã cung cấp những thông tin quan trọng về các khu vực có nguy cơ cao, các nhóm dân cư dễ bị tổn thương và các giải pháp giảm thiểu rủi ro thiên tai. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách và kế hoạch hành động cụ thể nhằm bảo vệ Hội An khỏi những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu Hội An. Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá tác động kinh tế xã hội Hội An của các tai biến thiên nhiên và xây dựng các kịch bản biến đổi khí hậu Quảng Nam chi tiết hơn. Nghiên cứu làm phong phú thêm cơ sở lý luận của nghiên cứu, đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên.

6.1. Tầm Quan Trọng Của Quản Lý Rủi Ro Thiên Tai Dựa Vào Cộng Đồng

Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng Hội An là một phương pháp hiệu quả để tăng cường khả năng chống chịu và phục hồi sau tai biến thiên nhiên. Phương pháp này nhấn mạnh vai trò của cộng đồng địa phương trong việc xác định các nguy cơ, xây dựng các kế hoạch ứng phó và thực hiện các biện pháp phòng ngừa. Cần tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong tất cả các giai đoạn của quá trình quản lý rủi ro thiên tai. Kết quả đánh giá về tính dễ tổn thương do tai biến thiên nhiên sẽ góp phần đề xuất các biện pháp giảm thiểu ảnh hưởng của tai biến thiên nhiên đối với người dân và các hoạt động kinh tế - xã hội tại khu vực nghiên cứu, phục vụ công tác quy hoạch và quản lý lãnh thổ.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Thích Ứng Biến Đổi Khí Hậu

Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá tác động kinh tế xã hội Hội An của các tai biến thiên nhiên, xây dựng các kịch bản biến đổi khí hậu Quảng Nam chi tiết hơn và phát triển các mô hình dự báo ngập lụt Hội An và xói lở bờ biển Hội An chính xác hơn. Ngoài ra, cần nghiên cứu các giải pháp thích ứng sáng tạo và hiệu quả, như sử dụng công nghệ xanh, xây dựng các công trình chống chịu và phát triển các sản phẩm du lịch thích ứng với biến đổi khí hậu. Nghiên cứu làm rõ tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên đến dải ven biển thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam; từ đó đánh giá năng lực thích ứng của người dân trước những tác động của các hiện tượng tai biến thiên nhiên.

Tổng quan nghiên cứu

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang là thách thức lớn nhất của thế kỷ 21, gây ra các hiện tượng khí hậu cực đoan như bão, lũ lụt, hạn hán và nước biển dâng cao. Theo ước tính, nhiệt độ toàn cầu sẽ tăng khoảng 0,2°C mỗi thập kỷ trong 20 năm tới, và mực nước biển có thể dâng lên đến 1,5m vào cuối thế kỷ 21. Các vùng ven biển, đặc biệt là dải ven biển thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, là những khu vực dễ bị tổn thương nhất do chịu tác động trực tiếp của các tai biến thiên nhiên như xói lở bờ biển, ngập lụt, bão, xâm nhập mặn và nước biển dâng. Thành phố Hội An nằm trên vùng đồng bằng ven biển, có nền địa hình thấp và không ổn định, đồng thời là nơi hội tụ của các sông Thu Bồn, Đèo Vò và Cổ Cò, làm tăng nguy cơ tổn thương do thiên tai.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên tại dải ven biển thành phố Hội An trong giai đoạn 2012-2017, đồng thời phân tích năng lực thích ứng của người dân trước các tác động này. Nghiên cứu tập trung vào ba địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là hai phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các giải pháp phòng chống và giảm nhẹ thiệt hại do tai biến thiên nhiên, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên và phát triển bền vững khu vực ven biển.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba quan điểm chính về tính dễ bị tổn thương (TDBTT):

1. Quan điểm sinh lý: TDBTT là mức độ tiếp xúc và thiệt hại tiềm tàng do các hiểm họa tự nhiên như bão, lũ lụt, xói lở bờ biển gây ra.
2. Quan điểm xã hội: TDBTT liên quan đến khả năng chống chịu, phục hồi và thích ứng của cộng đồng trước các tác động tiêu cực.
3. Quan điểm tổng hợp: Kết hợp cả yếu tố sinh lý và xã hội, xem TDBTT là hàm số của độ nhạy cảm, mức độ phơi nhiễm và năng lực thích ứng của hệ thống tự nhiên - xã hội.

Khung lý thuyết này được vận dụng để xây dựng mô hình đánh giá TDBTT dựa trên ba chỉ số chính: chỉ số nhạy cảm (sensitivity), chỉ số phơi nhiễm (exposure) và năng lực thích ứng (adaptive capacity). Các chỉ số này được đo lường thông qua các yếu tố như tuổi tác, trình độ học vấn, khoảng cách đến biển, kinh nghiệm ứng phó tai biến và nguồn vốn sinh kế của hộ gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Dữ liệu chính được thu thập qua khảo sát thực địa và điều tra xã hội học với 100 hộ gia đình tại hai phường Cẩm An, Cửa Đại và xã Cẩm Thanh, trong khoảng thời gian 2012-2016. Bảng hỏi được thiết kế gồm các phần: thông tin nhân khẩu, hoạt động sinh kế, khả năng thích ứng và sự tham gia vào các tổ chức xã hội.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 17.0 để xử lý thống kê mô tả và tính toán các chỉ số TDBTT. Chỉ số nhạy cảm và phơi nhiễm được chuẩn hóa theo phương pháp min-max, trong khi năng lực thích ứng được đánh giá định tính dựa trên khung sinh kế bền vững gồm 5 nguồn vốn: con người, tự nhiên, tài chính, vật chất và xã hội.

Quy trình nghiên cứu bao gồm: thu thập dữ liệu, hiệu chỉnh và chuẩn hóa chỉ số, phân tích kết quả và xây dựng bản đồ phân vùng mức độ dễ bị tổn thương. Nghiên cứu cũng vận dụng quan điểm hệ thống, tổng hợp, lãnh thổ và phát triển bền vững để đánh giá toàn diện các yếu tố tự nhiên và kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến TDBTT.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tần suất và mức độ tác động của các tai biến thiên nhiên tăng lên: So với giai đoạn trước năm 2012, tần suất xuất hiện các hiện tượng xói lở bờ biển, ngập lụt, bão, nước biển dâng và xâm nhập mặn tại Hội An đã tăng khoảng 20-30%. Ví dụ, xói lở bờ biển tại khu vực Cửa Đại diễn ra ngày càng nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn cho du lịch và đời sống người dân.

2. Chỉ số nhạy cảm của các hộ gia đình cao: Khoảng 45% hộ dân có trình độ học vấn thấp, 60% sống trong nhà cấp 4 hoặc nhà mái ngói dễ bị tổn thương trước tác động của thiên tai. Đặc biệt, 35% hộ có thời gian sinh sống dưới 10 năm, thiếu kinh nghiệm ứng phó với tai biến.

3. Chỉ số phơi nhiễm lớn: 40% hộ dân nằm trong khoảng cách dưới 500m đến biển, 30% cách sông dưới 300m, làm tăng nguy cơ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi xói lở và ngập lụt. Khoảng 25% hộ nằm gần khu trung tâm, nơi tập trung nhiều hoạt động kinh tế và dịch vụ, nên thiệt hại do thiên tai có thể ảnh hưởng lan rộng.

4. Năng lực thích ứng còn hạn chế: Mặc dù có sự hỗ trợ từ các tổ chức xã hội, nhưng chỉ 50% hộ dân có khả năng huy động vốn tài chính và xã hội để ứng phó với tai biến. Vốn con người và vật chất của nhiều hộ còn yếu, ảnh hưởng đến khả năng phục hồi sau thiên tai.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự gia tăng tần suất và cường độ các tai biến thiên nhiên tại Hội An phù hợp với dự báo của IPCC về tác động của biến đổi khí hậu. Mức độ nhạy cảm cao của cộng đồng dân cư, đặc biệt là nhóm dân cư có trình độ học vấn thấp và nhà ở kém chất lượng, làm tăng tính dễ bị tổn thương. Khoảng cách gần biển và sông làm tăng phơi nhiễm, đồng thời làm gia tăng rủi ro thiệt hại về tài sản và sinh kế.

Năng lực thích ứng còn hạn chế phản ánh sự thiếu hụt về nguồn lực tài chính, xã hội và kiến thức ứng phó, điều này cũng tương đồng với các nghiên cứu tại các vùng ven biển khác ở Việt Nam. Việc xây dựng bản đồ phân vùng TDBTT dựa trên các chỉ số định lượng và định tính giúp minh họa rõ ràng mức độ tổn thương theo không gian, hỗ trợ công tác quy hoạch và quản lý rủi ro thiên tai.

Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ dân theo mức độ nhạy cảm, phơi nhiễm và năng lực thích ứng sẽ giúp trực quan hóa các khu vực có nguy cơ cao, từ đó ưu tiên các biện pháp can thiệp phù hợp. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, mô hình đánh giá TDBTT tại Hội An đã tích hợp đầy đủ các yếu tố tự nhiên và xã hội, phù hợp với đặc thù địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình đào tạo, tập huấn về phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu cho người dân, đặc biệt nhóm dân cư có trình độ học vấn thấp. Mục tiêu nâng cao nhận thức trong vòng 2 năm, do UBND thành phố phối hợp với các tổ chức xã hội thực hiện.

2. Xây dựng và củng cố hệ thống cảnh báo sớm và ứng phó khẩn cấp: Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm các hiện tượng thiên tai, đồng thời xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp cho từng phường, xã. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn thành phố chủ trì.

3. Phát triển hạ tầng kỹ thuật chống chịu thiên tai: Đầu tư xây dựng kè biển, nâng cao chất lượng nhà ở, cải tạo hệ thống thoát nước để giảm thiểu ngập lụt và xói lở. Ưu tiên các khu vực có chỉ số phơi nhiễm cao trong vòng 3-5 năm, do Sở Xây dựng và UBND các phường, xã phối hợp thực hiện.

4. Hỗ trợ phát triển sinh kế bền vững và đa dạng hóa nguồn thu nhập: Khuyến khích người dân áp dụng kỹ thuật canh tác thích ứng, phát triển du lịch sinh thái và các ngành nghề phi nông nghiệp để giảm phụ thuộc vào tài nguyên dễ bị tổn thương. Thời gian triển khai liên tục, do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng các tổ chức phi chính phủ hỗ trợ.

5. Tăng cường hợp tác liên ngành và nghiên cứu khoa học: Xây dựng cơ sở dữ liệu liên ngành về thiên tai và TDBTT, thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới trong quản lý rủi ro thiên tai. Đề xuất thực hiện trong 2 năm, do Đại học Khoa học Tự nhiên và các cơ quan quản lý địa phương phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển bền vững và phòng chống thiên tai tại các vùng ven biển.

2. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Áp dụng các giải pháp nâng cao năng lực thích ứng, tổ chức các chương trình đào tạo và hỗ trợ sinh kế cho người dân dễ bị tổn thương.

3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành địa lý, quản lý tài nguyên môi trường: Tham khảo phương pháp luận và kết quả đánh giá TDBTT để phát triển các nghiên cứu chuyên sâu hơn về tác động của biến đổi khí hậu và thiên tai.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực phát triển đô thị và du lịch: Hiểu rõ các rủi ro thiên tai để thiết kế các dự án phù hợp, giảm thiểu thiệt hại và tăng cường khả năng phục hồi.

Câu hỏi thường gặp

1. Tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên là gì?
   TDBTT là mức độ tổn thương của hệ thống tự nhiên - xã hội trước các tác động của tai biến thiên nhiên, bao gồm độ nhạy cảm, mức độ phơi nhiễm và năng lực thích ứng. Ví dụ, một cộng đồng sống gần biển có nền nhà yếu sẽ dễ bị tổn thương hơn khi có bão.

2. Tại sao Hội An lại dễ bị tổn thương do thiên tai?
   Hội An có địa hình thấp, nền đất yếu, nằm ở cửa sông và ven biển, thường xuyên chịu tác động của bão, xói lở và ngập lụt. Ngoài ra, sự phát triển kinh tế và đô thị hóa cũng làm tăng áp lực lên môi trường tự nhiên, làm giảm khả năng chống chịu.

3. Phương pháp đánh giá tính dễ bị tổn thương được thực hiện như thế nào?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, thu thập dữ liệu qua khảo sát hộ gia đình, tính toán các chỉ số nhạy cảm, phơi nhiễm và năng lực thích ứng dựa trên các yếu tố nhân khẩu, kinh tế, xã hội và môi trường.

4. Năng lực thích ứng của người dân được đánh giá ra sao?
   Năng lực thích ứng được đánh giá dựa trên khung sinh kế bền vững gồm 5 nguồn vốn: con người, tự nhiên, tài chính, vật chất và xã hội. Ví dụ, hộ gia đình có vốn xã hội mạnh sẽ dễ dàng nhận được hỗ trợ khi thiên tai xảy ra.

5. Các giải pháp chính để giảm thiểu tính dễ bị tổn thương là gì?
   Bao gồm nâng cao nhận thức cộng đồng, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, phát triển hạ tầng kỹ thuật chống chịu thiên tai, đa dạng hóa sinh kế và tăng cường hợp tác nghiên cứu. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ và liên tục để đạt hiệu quả cao.

Kết luận

• Tính dễ bị tổn thương do tai biến thiên nhiên tại dải ven biển Hội An đang gia tăng, đặc biệt là các hiện tượng xói lở bờ biển, ngập lụt và xâm nhập mặn.
• Chỉ số nhạy cảm và phơi nhiễm của cộng đồng dân cư cao, trong khi năng lực thích ứng còn hạn chế, làm tăng nguy cơ thiệt hại do thiên tai.
• Nghiên cứu đã xây dựng được mô hình đánh giá TDBTT toàn diện, kết hợp các yếu tố tự nhiên và xã hội, phù hợp với đặc thù địa phương.
• Các đề xuất giải pháp tập trung vào nâng cao nhận thức, phát triển hạ tầng, đa dạng hóa sinh kế và tăng cường hợp tác liên ngành nhằm giảm thiểu rủi ro.
• Tiếp tục nghiên cứu và cập nhật dữ liệu trong các giai đoạn tiếp theo là cần thiết để điều chỉnh chính sách và biện pháp ứng phó phù hợp với diễn biến biến đổi khí hậu và thiên tai.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ cộng đồng ven biển Hội An trước những thách thức ngày càng lớn của thiên nhiên và biến đổi khí hậu!