Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm phát triển toàn diện vùng nông thôn theo hướng hiện đại hóa. Tại thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2010-2015 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên tiến độ thực hiện còn chậm với bình quân khoảng 9,5 tiêu chí/xã, thấp hơn mức bình quân toàn tỉnh. Qua khảo sát 10 xã, chỉ có 1 xã đạt 6/19 tiêu chí, 3 xã đạt 4/19 tiêu chí, còn lại đạt từ 3/19 tiêu chí trở xuống. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng xây dựng NTM, mức độ tham gia của người dân, xác định tồn tại, khó khăn và đề xuất giải pháp thúc đẩy thực hiện các tiêu chí xây dựng NTM tại thị xã Sông Cầu theo hướng phát triển bền vững.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai xã Xuân Cảnh (xã điểm, vùng bãi ngang) và Xuân Bình (xã vùng đồng bằng trung du) trên địa bàn thị xã Sông Cầu, trong khoảng thời gian từ tháng 8/2015 đến tháng 5/2016. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp các nhà hoạch định chính sách hiểu rõ hơn về tính phù hợp và hiệu quả của chương trình xây dựng NTM tại địa phương mà còn cung cấp cơ sở để điều chỉnh, hoàn thiện chính sách phát triển nông thôn bền vững, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, trong đó:

  • Khái niệm nông thôn và nông thôn mới: Nông thôn được hiểu là vùng sinh sống chủ yếu của nông dân với đặc trưng về sản xuất nông nghiệp, văn hóa làng xã và cấu trúc xã hội đặc thù. Nông thôn mới là mô hình phát triển nông thôn hiện đại, có hạ tầng kinh tế - xã hội hoàn chỉnh, sản xuất phát triển bền vững, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng cao, đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống.

  • Mô hình xây dựng nông thôn mới: Bao gồm 19 tiêu chí quốc gia về quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, phát triển sản xuất, văn hóa xã hội, môi trường và hệ thống chính trị cơ sở. Mục tiêu là phát triển toàn diện, bền vững, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường.

  • Các tác nhân tham gia xây dựng NTM: Người dân là chủ thể chính, Nhà nước đóng vai trò định hướng, hỗ trợ và quản lý, doanh nghiệp tham gia đầu tư và phát triển kinh tế, các tổ chức dân sự hỗ trợ tuyên truyền, vận động và giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý như Sở Tài nguyên Môi trường, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Cục Thống kê, các phòng ban thị xã và xã; đồng thời thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý, tổ chức đoàn thể, người dân và doanh nghiệp tại hai xã Xuân Cảnh và Xuân Bình.

  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu xác suất theo tỷ lệ với độ tin cậy 95% và sai số cho phép 5%, tổng số mẫu điều tra là 299 hộ tại xã Xuân Cảnh và 331 hộ tại xã Xuân Bình.

  • Phương pháp phân tích: Xử lý số liệu bằng phần mềm Excel, phân tích so sánh mức độ đạt các tiêu chí xây dựng NTM theo thời gian và không gian, đánh giá sự tham gia của các tác nhân và mức độ hài lòng của người dân qua thang đo Likert.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 8/2015 đến tháng 5/2016, bao gồm thu thập số liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng NTM tại thị xã Sông Cầu: Sau 5 năm triển khai, thị xã đạt 121 tiêu chí trên tổng số 10 xã, trong đó 2 xã (Xuân Cảnh và Xuân Hải) đã đạt chuẩn NTM. Bình quân mỗi xã đạt khoảng 12,1 tiêu chí, tăng đáng kể so với mức 4-6 tiêu chí năm 2010. Tuy nhiên, tiến độ còn chậm, nhiều xã đạt dưới 10 tiêu chí.

  2. Sự tham gia của người dân: Người dân chủ yếu tham gia vào các hoạt động xây dựng hạ tầng như giao thông, nhà văn hóa, cải tạo môi trường với mức độ hài lòng trung bình đạt 4,1 trên thang 5. Tuy nhiên, nhận thức về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM còn hạn chế, một bộ phận vẫn trông chờ vào sự đầu tư của Nhà nước.

  3. Tình hình phát triển kinh tế nông thôn: Sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, manh mún, năng suất thấp; diện tích sản xuất phân tán, giá trị sản xuất chưa cao. Lao động nông nghiệp có trình độ kỹ thuật hạn chế. Thu hút đầu tư vào sản xuất còn yếu, vốn đầu tư từ chương trình mục tiêu quốc gia và địa phương chưa đáp ứng đủ nhu cầu.

  4. Hạ tầng kinh tế - xã hội: Hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện, trường học, cơ sở vật chất văn hóa có nhiều cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, các tiêu chí cần nguồn lực lớn như cơ sở vật chất y tế, trường học vẫn chưa đạt yêu cầu. Công tác quy hoạch còn thiếu đồng bộ, chất lượng quy hoạch thấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy chương trình xây dựng NTM tại thị xã Sông Cầu đã tạo ra những chuyển biến tích cực về hạ tầng và đời sống người dân, phù hợp với các nghiên cứu về phát triển nông thôn bền vững. Tuy nhiên, sự chênh lệch giữa các xã và tiến độ thực hiện còn hạn chế do nguồn lực đầu tư thấp, nhận thức và sự tham gia của người dân chưa đồng đều. So với các mô hình thành công ở Hàn Quốc và Trung Quốc, việc phát huy nội lực cộng đồng và sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân là yếu tố then chốt. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ đạt tiêu chí của các xã, bảng đánh giá mức độ hài lòng của người dân và sơ đồ phân bổ nguồn lực đầu tư.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế chính sách: Đề xuất điều chỉnh, bổ sung các chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất nông nghiệp và hạ tầng nông thôn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động: Đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức người dân về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM, khuyến khích sự tham gia tích cực của cộng đồng. Thời gian: liên tục; chủ thể: các tổ chức đoàn thể, UBND xã.

  3. Phát triển sản xuất tập trung, nâng cao giá trị sản phẩm: Hỗ trợ hình thành các vùng sản xuất tập trung, phát triển hợp tác xã, liên kết chuỗi giá trị nông sản, áp dụng tiến bộ kỹ thuật. Thời gian: 3-5 năm; chủ thể: Sở Nông nghiệp, các hợp tác xã, doanh nghiệp.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ và quản lý chương trình: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý, giám sát cho cán bộ cấp xã và các tổ chức tham gia xây dựng NTM. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: Sở Nội vụ, UBND thị xã.

  5. Tăng cường huy động nguồn lực đầu tư: Khai thác hiệu quả các nguồn vốn từ ngân sách, doanh nghiệp và cộng đồng, ưu tiên đầu tư các tiêu chí cần nguồn lực lớn như y tế, giáo dục, môi trường. Thời gian: 3 năm; chủ thể: UBND thị xã, các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp xây dựng NTM, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo.

  2. Nhà hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh, hoàn thiện chính sách phát triển nông thôn bền vững.

  3. Các tổ chức đoàn thể và cộng đồng dân cư: Nâng cao nhận thức, vai trò và trách nhiệm trong tham gia xây dựng NTM, phát huy nội lực địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành quản lý đất đai, phát triển nông thôn: Là tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì?
    Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện kinh tế, xã hội, văn hóa, môi trường và hệ thống chính trị ở vùng nông thôn nhằm nâng cao đời sống người dân và hiện đại hóa nông thôn.

  2. Tại sao sự tham gia của người dân quan trọng trong xây dựng NTM?
    Người dân là chủ thể thực hiện các hoạt động xây dựng, đóng góp nguồn lực và giám sát, đảm bảo tính bền vững và phù hợp với nhu cầu địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong xây dựng NTM tại thị xã Sông Cầu là gì?
    Bao gồm nguồn lực đầu tư hạn chế, nhận thức và sự tham gia của người dân chưa đồng đều, sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, hạ tầng chưa đồng bộ.

  4. Các tiêu chí xây dựng NTM gồm những gì?
    Có 19 tiêu chí về quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, phát triển sản xuất, văn hóa xã hội, môi trường và hệ thống chính trị cơ sở.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả xây dựng NTM?
    Cần hoàn thiện chính sách, tăng cường tuyên truyền, phát triển sản xuất tập trung, nâng cao năng lực cán bộ và huy động nguồn lực đa dạng.

Kết luận

  • Thị xã Sông Cầu đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong xây dựng NTM, với 2 xã đạt chuẩn và bình quân 12,1 tiêu chí/xã.
  • Sự tham gia của người dân chủ yếu tập trung vào xây dựng hạ tầng, tuy nhiên nhận thức và vai trò chủ thể cần được nâng cao.
  • Sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, năng suất thấp, cần phát triển vùng sản xuất tập trung và liên kết chuỗi giá trị.
  • Hạ tầng kinh tế - xã hội có nhiều cải thiện nhưng vẫn còn hạn chế về quy hoạch và các tiêu chí cần nguồn lực lớn.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách, tăng cường tuyên truyền, phát triển sản xuất, nâng cao năng lực cán bộ và huy động nguồn lực đầu tư.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá tiến độ và hiệu quả xây dựng NTM tại địa phương.

Call to action: Các cấp chính quyền, tổ chức và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ, phát huy vai trò chủ thể của người dân để xây dựng nông thôn mới bền vững, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Phú Yên nói chung và thị xã Sông Cầu nói riêng.