Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ và truyền thông, hoạt động thông tin thư viện ngày càng được số hóa và hiện đại hóa nhằm đáp ứng nhu cầu tra cứu, khai thác thông tin nhanh chóng, chính xác. Tại Thư viện Trường Đại học Thương mại, với hơn 16.000 người dùng tin, việc sử dụng từ khóa trong mô tả nội dung tài liệu và tìm kiếm thông tin đóng vai trò then chốt. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hiệu quả sử dụng từ khóa còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng truy cập và khai thác tài nguyên thông tin. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sử dụng từ khóa tại Thư viện Trường Đại học Thương mại trong giai đoạn 2018-2023, tập trung vào hai khía cạnh chính: mô tả nội dung tài liệu bằng từ khóa và tìm kiếm thông tin bằng từ khóa. Nghiên cứu cũng phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng sử dụng từ khóa và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng dịch vụ thư viện, tăng cường khả năng truy cập thông tin, đồng thời góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt động thư viện đại học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về ngôn ngữ từ khóa trong hoạt động thư viện, bao gồm:

  • Lý thuyết mô tả nội dung tài liệu bằng từ khóa: Từ khóa là các thuật ngữ đơn nghĩa, phản ánh chính xác nội dung tài liệu, giúp tạo điểm truy cập thông tin hiệu quả. Qui trình mô tả gồm phân tích chủ đề, dịch sang ngôn ngữ từ khóa và trình bày trong cơ sở dữ liệu (ISO 704:2009).

  • Lý thuyết tìm kiếm thông tin theo từ khóa: Tìm kiếm dựa trên việc kết hợp các từ khóa với toán tử Boolean (AND, OR, NOT) để tạo biểu thức tìm kiếm phù hợp với yêu cầu tin của người dùng.

  • Khái niệm và tiêu chuẩn về từ khóa: Từ khóa phải đảm bảo tính chính xác, đầy đủ, súc tích, ngắn gọn, đơn nghĩa, khách quan và ổn định theo tiêu chuẩn ISO 704:2009.

  • Mô hình đánh giá chất lượng từ khóa: Đánh giá dựa trên độ chính xác, độ đầy đủ của từ khóa trong mô tả tài liệu và kết quả tìm kiếm, đồng thời xem xét các lỗi về nội dung và hình thức từ khóa.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 150 biểu ghi tài liệu ngẫu nhiên trong cơ sở dữ liệu của Thư viện Trường Đại học Thương mại, bao gồm sách, luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học và khóa luận tốt nghiệp từ năm 2018 đến 2023. Khảo sát 100 người dùng tin (chủ yếu là sinh viên) và 9 cán bộ thư viện về quá trình tìm kiếm thông tin bằng từ khóa.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phương pháp quan sát, phỏng vấn trực tiếp, điều tra xã hội học và phân tích từ khóa theo tiêu chuẩn ISO 704:2009. Phân tích các biểu thức tìm kiếm, đánh giá chất lượng từ khóa và kết quả tìm kiếm dựa trên các tiêu chí độ chính xác và độ đầy đủ.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023, tập trung khảo sát và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Qui trình mô tả nội dung tài liệu bằng từ khóa: Các cán bộ xử lý tài liệu tại Thư viện thực hiện theo qui trình gồm phân tích chủ đề, dịch sang ngôn ngữ từ khóa và trình bày trong cơ sở dữ liệu. Tuy nhiên, có sự khác biệt trong cách thức thực hiện và trình bày từ khóa, chưa thống nhất hoàn toàn.

  2. Chất lượng mô tả nội dung tài liệu: Đánh giá 150 biểu ghi cho thấy độ chính xác trung bình của từ khóa là khoảng 63.95%, độ đầy đủ trung bình là 59%, và chất lượng từ khóa độc lập đạt khoảng 60%. Các lỗi phổ biến gồm vi phạm tính ngắn gọn (7.93%), súc tích (4.5%), và một số lỗi về hình thức như không viết hoa chữ cái đầu.

  3. Thực trạng sử dụng từ khóa để tìm kiếm thông tin: Trong 100 người dùng tin quan sát, chỉ 10% sử dụng từ khóa để tìm kiếm. Độ chính xác trung bình của kết quả tìm kiếm bằng từ khóa của người dùng đạt 83.72%, độ đầy đủ đạt 64%. Cán bộ thư viện có kỹ năng tìm kiếm bằng từ khóa chưa đồng đều, độ chính xác trung bình chỉ đạt 40.15%, độ đầy đủ 59%.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng sử dụng từ khóa: Trình độ chuyên môn, kinh nghiệm của cán bộ thư viện, công cụ hỗ trợ (bộ từ khóa, phần mềm quản lý), kiến thức và kỹ năng của người dùng, cũng như công nghệ và giao diện tìm kiếm đều ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả sử dụng từ khóa.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù cán bộ thư viện có kiến thức cơ bản về quy trình và phương pháp định từ khóa, nhưng chưa nắm vững các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 704:2009, dẫn đến chất lượng từ khóa chưa cao, gây hiện tượng mất tin và nhiễu tin trong tìm kiếm. Việc sử dụng bộ từ khóa của Thư viện Quốc gia Việt Nam (xuất bản năm 2012) chưa đáp ứng đầy đủ các thuật ngữ chuyên ngành kinh tế, làm hạn chế tính chính xác và thống nhất trong mô tả tài liệu.

Người dùng tin, chủ yếu là sinh viên, có kỹ năng công nghệ tốt nhưng thiếu kỹ năng tìm kiếm thông tin bằng từ khóa, thường tìm kiếm theo cụm từ hoặc thông tin thư mục khác, dẫn đến hiệu quả tìm kiếm chưa tối ưu. Cán bộ thư viện phục vụ cũng chưa có kỹ năng tìm kiếm đồng đều, ảnh hưởng đến chất lượng hỗ trợ người dùng.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về tầm quan trọng của đào tạo chuyên sâu, công cụ hỗ trợ và sự cần thiết của bộ từ khóa chuyên ngành. Việc trình bày từ khóa chưa thống nhất cũng là vấn đề phổ biến, ảnh hưởng đến khả năng liên kết và chia sẻ dữ liệu giữa các thư viện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ độ chính xác, độ đầy đủ của từ khóa trong mô tả tài liệu và kết quả tìm kiếm của người dùng và cán bộ thư viện, giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng cán bộ thư viện

    • Đào tạo chuyên sâu về quy trình, tiêu chuẩn ISO 704:2009 và kỹ năng xử lý từ khóa.
    • Mở rộng đào tạo cho toàn bộ cán bộ thư viện, không chỉ cán bộ trực tiếp định từ khóa.
    • Đa dạng hóa hình thức đào tạo: tại chỗ, trực tuyến, tham gia hội thảo chuyên ngành.
    • Thời gian thực hiện: liên tục, ưu tiên trong 1-2 năm tới.

  2. Xây dựng và cập nhật bộ từ khóa chuyên ngành kinh tế

    • Phát triển bộ từ khóa điện tử chuyên ngành kinh tế, bổ sung các thuật ngữ mới, đồng bộ với bộ từ khóa quốc gia.
    • Tạo cơ chế trao đổi, thống nhất từ khóa giữa các cán bộ xử lý tài liệu.
    • Thời gian thực hiện: 12-18 tháng, do bộ phận xử lý tài liệu chủ trì.

  3. Hoàn thiện công cụ và quy trình xử lý từ khóa

    • Xây dựng số tay nghiệp vụ điện tử về định từ khóa, quy định rõ ràng về cách trình bày, xử lý từ khóa.
    • Tăng cường công tác hiệu đính cơ sở dữ liệu thư mục định kỳ để đảm bảo chất lượng dữ liệu.
    • Thời gian thực hiện: xây dựng trong 6 tháng, hiệu đính liên tục hàng năm.

  4. Đào tạo người dùng tin và thiết lập đội ngũ cộng tác viên chuyên môn

    • Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng tìm kiếm thông tin bằng từ khóa cho sinh viên, giảng viên.
    • Xây dựng đội ngũ cộng tác viên là các chuyên gia, giảng viên hỗ trợ định từ khóa và tư vấn chuyên môn.
    • Thời gian thực hiện: triển khai ngay, duy trì thường xuyên.

  5. Nâng cao kỹ năng ngoại ngữ và tin học cho cán bộ thư viện

    • Tổ chức các khóa học ngoại ngữ chuyên ngành và kỹ năng tin học nâng cao.
    • Hỗ trợ cán bộ tự học và tham gia các khóa đào tạo bên ngoài.
    • Thời gian thực hiện: dài hạn, ưu tiên trong 1-3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ thư viện và nhân viên xử lý tài liệu

    • Lợi ích: Nắm vững quy trình, tiêu chuẩn định từ khóa, nâng cao kỹ năng xử lý và trình bày từ khóa.
    • Use case: Cải thiện chất lượng mô tả tài liệu, tăng hiệu quả tìm kiếm thông tin.

  2. Quản lý thư viện và nhà hoạch định chính sách

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng sử dụng từ khóa, từ đó xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực và công nghệ.
    • Use case: Lập kế hoạch đào tạo, đầu tư công nghệ, phát triển bộ từ khóa chuyên ngành.

  3. Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành Thông tin - Thư viện

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng ứng dụng từ khóa trong thư viện đại học.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, cải tiến công tác xử lý tài liệu.

  4. Người dùng tin trong môi trường học thuật

    • Lợi ích: Hiểu rõ cách sử dụng từ khóa hiệu quả trong tìm kiếm thông tin, nâng cao kỹ năng tra cứu tài liệu.
    • Use case: Tối ưu hóa quá trình nghiên cứu, học tập và khai thác tài nguyên thư viện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Từ khóa có vai trò gì trong hoạt động thư viện?
    Từ khóa giúp mô tả nội dung tài liệu và tạo điểm truy cập thông tin, hỗ trợ người dùng tìm kiếm nhanh và chính xác. Ví dụ, từ khóa "Quản trị nhân lực" giúp người dùng dễ dàng tìm các tài liệu liên quan đến lĩnh vực này.

  2. Tiêu chuẩn nào được áp dụng để lựa chọn từ khóa?
    Tiêu chuẩn ISO 704:2009 quy định các yêu cầu về tính chính xác, đầy đủ, súc tích, ngắn gọn, đơn nghĩa và khách quan của từ khóa, đảm bảo hiệu quả tìm kiếm và thống nhất trong mô tả tài liệu.

  3. Nguyên nhân chính khiến việc sử dụng từ khóa chưa hiệu quả tại Thư viện Trường Đại học Thương mại?
    Chủ yếu do cán bộ xử lý tài liệu chưa nắm vững tiêu chuẩn quốc tế, bộ từ khóa chưa cập nhật đầy đủ thuật ngữ chuyên ngành, người dùng thiếu kỹ năng tìm kiếm bằng từ khóa và công cụ hỗ trợ chưa tối ưu.

  4. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng tìm kiếm thông tin bằng từ khóa cho người dùng?
    Thư viện cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, tập huấn kỹ năng xác định yêu cầu tin, lựa chọn và kết hợp từ khóa với toán tử tìm kiếm, đồng thời hướng dẫn đánh giá thông tin trên internet.

  5. Bộ từ khóa chuyên ngành kinh tế có vai trò như thế nào?
    Bộ từ khóa chuyên ngành giúp chuẩn hóa thuật ngữ, đảm bảo tính chính xác và thống nhất trong mô tả tài liệu chuyên sâu, từ đó nâng cao hiệu quả tìm kiếm và khai thác thông tin trong lĩnh vực kinh tế.

Kết luận

  • Từ khóa là công cụ quan trọng giúp mô tả nội dung tài liệu và hỗ trợ tìm kiếm thông tin hiệu quả tại Thư viện Trường Đại học Thương mại.
  • Thực trạng sử dụng từ khóa còn nhiều hạn chế về chất lượng mô tả và kỹ năng tìm kiếm của người dùng và cán bộ thư viện.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm trình độ chuyên môn, công cụ hỗ trợ, kiến thức người dùng và công nghệ tìm kiếm.
  • Đề xuất các giải pháp toàn diện tập trung vào đào tạo, xây dựng bộ từ khóa chuyên ngành, hoàn thiện công cụ và quy trình, đào tạo người dùng và thiết lập cộng tác viên.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các giải pháp trong 1-3 năm tới nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ thư viện và đáp ứng nhu cầu thông tin trong kỷ nguyên số.

Hành động tiếp theo: Các cán bộ thư viện và quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đào tạo và xây dựng bộ từ khóa chuyên ngành, đồng thời tăng cường đào tạo kỹ năng tìm kiếm cho người dùng để nâng cao hiệu quả sử dụng từ khóa trong thư viện.